Κοσμος

Γαλλική διανόηση και ρωσική προπαγάνδα: μνήμες από το 2014

Ο Emmanuel Todd έκανε λόγο για μια «ενδιάμεση Ευρώπη» στην οποία τοποθετούσε την Πολωνία, τη Ρουμανία και την Ουκρανία

A.V. Team
2’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Μια συνέντευξη του διάσημου Γάλλου ιστορικού και ανθρωπολόγου Emmanuel Todd το 2014 δείχνει την επιτυχία της ρωσικής προπαγάνδας

Το 1976, ο Γάλλος ιστορικός Emmanuel Todd είχε γράψει ένα δοκίμιο για την επικείμενη κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης με τίτλο «Η τελική πτώση»: αν και η πτώση συνέβη τελικά το 1991, ο Emmanuel Todd πιστώθηκε για πολλές από τις προβλέψεις του. Ωστόσο, μια συνέντευξη που έδωσε το 2014 στον ιστότοπο herodote.net δείχνει πως δεν επιβεβαιώθηκε και τόσο στις προβλέψεις του για την Ουκρανία. Και πως ο Todd, όπως πολλοί αριστεροί διανοούμενοι, ήταν, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, έκθαμβοι μπροστά στον Πούτιν και στη Μεγάλη Ρωσία του.

«Μετά τις διαδηλώσεις του 2013, η κοινή γνώμη στην Ευρώπη ευνοεί την Ουκρανία. Οι άνθρωποι κοιτούν τον χάρτη και βλέπουν μια χώρα δυτικά της Ρωσίας: δεν έχουν άδικο. Η Ρωσία και η Λευκορωσία διαφέρουν από τη Δύση στην οικογενειακή τους δομή· είναι χώρες ’’κοινοτισμού’’ με πατριάρχες που δεσπόζουν σε έναν οικογενειακό κύκλο ο οποίος ζει κάτω από την ίδια στέγη. Αντιθέτως, οι Ουκρανοί σχηματίζουν πυρηνικές οικογένειες όπως οι Δυτικοευρωπαίοι: μαμά, μπαμπάς, παιδιά. Ανθρωπολογικά, η Ουκρανία συγγενεύει με την Ευρώπη, αλλά δεν είχε ποτέ το ισχυρό κράτος που χαρακτηρίζει τις ευρωπαϊκές χώρες: γι’ αυτό βρέθηκε στριμωγμένη ανάμεσα σε δύο ισχυρά κράτη, την Πρωσία και τη Ρωσία, πράγμα που επιβράδυνε την εξέλιξή της προς τη νεωτερικότητα. Η Ρωσία κατέκτησε τη νεωτερικότητα, η Ουκρανία όχι.»

Ο Emmanuel Todd έκανε λόγο για μια «ενδιάμεση Ευρώπη» στην οποία τοποθετούσε την Πολωνία, τη Ρουμανία και την Ουκρανία: σ’ αυτή τη συνέντευξη του 2014, έλεγε πως η Ρωσία βρίσκεται σε πλήρη άνοδο με αύξηση της γεννητικότητας ―1,7 παιδιά ανά γυναίκα το 2013, έναντι 1,2 το 2001― ενώ η Ουκρανία   βρίσκεται σε μόνιμη κρίση με τρομερό brain drain και πληθυσμιακή μείωση από 52 εκατομμύρια το 1992 σε 45 εκατομμύρια το 2014. Ο Todd παρομοίασε την Ουκρανία με την Ελλάδα που επίσης «έχει χαμηλή γεννητικότητα και βίαιη αντισημιτική ακροδεξιά». «Οι Ουκρανοί κραδαίνουν την ευρωπαϊκή σημαία λιγότερο από συμπάθεια για τις ευρωπαϊκές αξίες και περισσότερο από συγένεια με τους Πολωνούς και τους Γερμανούς με τους οποίους πολέμησαν εναντίον των Σοβιετικών.»

Στην ανάλυσή του ο Γάλλος ιστορικός προτείνει στους Ουκρανούς της δυτικής χώρας να προσεγγίσουν τους ρωσόφωνους «διότι οφείλουν πολλά στη Ρωσία σε ό,τι αφορά την κουλτούρα του κράτους.» Αν και ο δημοσιογράφος του Herodote.net διαμαρτυρήθηκε λέγοντας ότι τα περί γερμανοφιλίας και ναζισμού στην Ουκρανία είναι υπερβολές, ο Emmanuel Todd επέμεινε ότι στην Ουκρανία «επίκειται εμφύλιος πόλεμος» κι ότι αντιθέτως ο Πούτιν επιζητεί την ειρήνη: «Η Ρωσία δεν έχει συμφέρον να κάνει πόλεμο στην Ουκρανία. […] Όμως, η Σουηδία και η Πολωνία έχουν δημιουργήσει μέτωπο εναντίον της Ρωσίας σαν να θέλουν να αναβιώσουν τον Μεγάλο Πόλεμο του Βορρά, ενώ οι ΗΠΑ μαζί με την ’’ατλαντική’’ Ευρώπη απειλούν με ομηρεία τον υπόλοιπο πλανήτη. Θα χρειαστεί η ευελιξία και η δεξιοτεχνία της Ρωσίας και της Κίνας για να καταλάβουν οι ΗΠΑ ότι δεν είναι το περιούσιο έθνος του θεού που προορίζεται να κυριαρχήσει στον κόσμο

Ο Todd, όπως πολλοί Ευρωπαίοι διανοούμενοι, φαινόταν να πιστεύει στην «παρακμή της Δύσης» στην οποία απέδιδε τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, την «καταστροφή» της μεσαίας τάξης, «την εξαθλίωση στην οποία ολισθαίνουμε» και «τη χρεοκοπία του νεοφιλελευθερισμού». Του διέφευγε εντελώς το σχήμα και το περιεχόμενο του κοινωνικοοικονομικού συστήματος της Ρωσίας και της Κίνας, η εξάρτηση της Ευρώπης από τα ρωσικά και κινεζικά προϊόντα και η δυναμική της ουκρανικής δημοκρατίας η οποία ωστόσο είχε φανεί στις φιλοευρωπαϊκές διαδηλώσεις του 2013. Με μια λογική «μεγαλοκρατισμού» δεν αναγνώριζε ότι οι Ουκρανοί θα μπορούσαν να έχουν αυθεντικές επιθυμίες για το καθεστώς τους και γνήσιες προτιμήσεις για την πολιτική τους κατεύθυνση: τους αντιμετώπιζε σαν πιόνια της Δύσης που θα έπρεπε να συνετιστούν και να ενωθούν με τη Μεγάλη Ρωσία χωρίς να κάνουν φασαρίες.

Αναρωτιέται κανείς πώς οι απλοί πολίτες με μέτριο μορφωτικό επίπεδο και ενημέρωση μπορούν να ξεφύγουν από τη ρωσική προπαγάνδα όταν δεν μπόρεσε κάποιος σαν τον Emmanuel Todd. Στη συγκεκριμένη συνέντευξη του 2014 και παρά τη συγκίνηση που είχαν προκαλέσει οι Ουκρανοί με τις διαδηλώσεις που κατεπνίγησαν άγρια, ο Γάλλος ιστορικός αποδεικνύεται γερμανοφοβικός, ρωσόφιλος, όπως πάντοτε αντιαμερικανός  και εν γένει περιφρονητικός έναντι των «μικρών» λαών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.