Πρόκειται για «πόλεμο του Πούτιν»;

To αφήγημα που προωθεί η κυβέρνηση Μπάιντεν για την κρίση επικεντρώνεται στο πρόσωπο του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο πόλεμος είναι «Putin’s war» και επιπλέον πρόκειται για μια προσωπική επιλογή του – «a war of choice».

Oι λόγοι που ωθούν τον Ρώσο ηγέτη σε τέτοιες επικίνδυνες ενέργειες –πάντοτε σύμφωνα με το αφήγημα– έχουν να κάνουν με αδυναμίες στην ψυχολογική δομή της προσωπικότητάς του: είναι ματαιόδοξος, ναρκισσιστής, εγωκεντρικός, αυταρχικός, απόμακρος, ψυχρός κ.λπ. Το Α και το Ω του αφηγήματος είναι η αποκλειστική ευθύνη του Ρώσου ηγέτη για την τραγωδία που βιώνει σήμερα κυρίως η Ουκρανία.

Όμως πόσο ισχύει αυτό; Κατά την γνώμη μου, μόνο εν μέρει. Έτσι, ενώ είναι γεγονός ότι η απαράδεκτη από κάθε σκοπιά εξαπόλυση ενός πολέμου στην γειτονική Ουκρανία, με το μεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές και υποδομές που αυτός συνεπάγεται, ήταν δική του επιλογή, εν τούτοις οι ηγέτες των νατοϊκών χωρών γνώριζαν ότι η διεύρυνση του ΝΑΤΟ αποτελούσε πάντοτε «κόκκινο πανί» όλων ανεξαιρέτως των ηγετών της μετακομμουνιστικης Ρωσίας και μια ημέρα θα προκαλούσε την αντίδρασή τους.

Όσον αφορά τον ίδιο, είχε θέσει το θέμα ήδη πριν από 15 έτη, τον Μάρτιο 2007, στη Διάσκεψη του Μονάχου, όπου είπε: «To NATO έχει τοποθετήσει τα στρατεύματα κρούσης του στα σύνορά μας. Η επέκταση του ΝΑΤΟ αντιπροσωπεύει μια σοβαρή πρόκληση που μειώνει το επίπεδο της αμοιβαίας εμπιστοσύνης… Και έχουμε το δικαίωμα να ρωτήσουμε: Εναντίον ποιου στοχεύει η επέκταση; Kαι τι συνέβη με τις διαβεβαιώσεις που μας έδωσαν οι δυτικοί μας εταίροι μετά τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας;»  

H αντίθεση της Μόσχας στην επέκταση του ΝΑΤΟ ήταν βασικό αίτημα και του προκατόχου του, Μπορίς Γέλτσιν. Ακόμα και το λεγόμενο «πρώτο κύμα» διεύρυνσης του ΝΑΤΟ (Πολωνία, Τσεχία και Ουγγαρία) το 1998 προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις της Μόσχας.

Όπως γράφει στα memoir της η υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Μαντλίν Ολμπράιτ: «O Ρώσος πρόεδρος Γέλτσιν και οι συμπατριώτες του ήταν κάθετα εναντίον στην διεύρυνση του ΝΑΤΟ που την έβλεπαν ως μια στρατηγική εκμετάλλευσης της αδυναμίας τους και μετακίνησης της διαχωριστικής γραμμής της Ευρώπης προς τα ανατολικά, αφήνοντάς τους έτσι απομονωμένους»

Στο ίδιο πνεύμα ο υφυπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Στρόμπε Τάλμποτ περιγράφει ως εξής τις ρωσικές αντιδράσεις στην διεύρυνση του ΝΑΤΟ: «Πολλοί Ρώσοι βλέπουν το ΝΑΤΟ ως κατάλοιπο του Ψυχρού Πολέμου που από την φύση του στρέφεται εναντίον της πατρίδας τους. Λένε ότι στον βαθμό που οι ίδιοι διέλυσαν το Σύμφωνο Βαρσοβίας, που ήταν η δική τους στρατιωτική συμμαχία, γιατί δεν μπορούν να κάνουν το ίδιο οι Δυτικοί;»

Όμως ο πλέον διεισδυτικός όλων ήταν ο φημισμένος Αμερικάνος διπλωμάτης Τζορτζ Φ. Κέναν, ο πνευματικός πατέρας της πολιτικής της «συγκράτησης» που χαρακτήρισε την πολιτική της Δύσης έναντι της ΕΣΣΔ καθ’ όλη την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Σε άρθρο του στους ΝΥΤ τον Μάιο του 1998 χαρακτήρισε την διεύρυνση του ΝΑΤΟ «τραγικό λάθος χωρίς κανένα λόγο» που «θα οδηγήσει σε νέο Ψυχρό Πόλεμο». Kαι συνέχισε: «Πιστεύω ότι οι Ρώσοι θα αντιδράσουν αρνητικά και αυτό θα επηρεάσει την πολιτική τους».

Αλλά ίσως την πιο σαφή επιβεβαίωση του ότι οι Ρώσοι κάθε πολιτικής ιδεολογίας και πολιτικού φάσματος -και όχι μόνο ο Πούτιν- θεωρούσαν την διεύρυνση του ΝΑΤΟ (με αποκορύφωμα την ένταξη της Ουκρανίας) ως θανάσιμο κίνδυνο για την εθνική τους ασφάλεια την βρίσκουμε στα κείμενα του σημερινού διευθυντή της CIA Γουίλιαμ Μπερνς. Πρόκειται για έναν διπλωματικό που μιλάει άπταιστα ρωσικά έχοντας υπηρετήσει δυο φορές στη Μόσχα -την πρώτη ως πολιτικός σύμβουλο, την δεύτερη ως πρέσβης. Επιπλέον ως διευθυντής της CIA δύσκολα μπορεί να κατηγορηθεί για «φιλοπουτινικη παραπληροφόρηση».

Πριν από μερικά χρόνια ο Μπερνς έγραψε ένα βιβλίο αναμνήσεων με τίτλο «The Back Channel». Στο βιβλίο του αυτό αναφέρει επανειλημμένα ότι όλοι οι Ρώσοι ανεξαρτήτως ιδεολογίας μισούσαν και φοβόντουσαν την διεύρυνση του ΝΑΤΟ. «Η εχθρότητα προς την αρχική διεύρυνση του ΝΑΤΟ είναι το καθολικό συναίσθημα σε όλο το πολιτικό φάσμα εδώ» αναφέρει σε ένα υπόμνημα που είχε γράψει όταν υπηρετούσε στην πρεσβεία στην Μόσχα σαν πολιτικός σύμβουλος το 1995.

Σε αντίθεση με το κυρίαρχο αφήγημα που θεωρεί ότι για την σημερινή κρίση στην Ουκρανία την αποκλειστική ευθύνη φέρει ο Πούτιν, ο Μπερνς αντίθετα υποστηρίζει ότι οι ΗΠΑ βοήθησαν να τεθούν οι βάσεις της κρίσης. Η Ουάσιγκτον, εκμεταλλευόμενη την αδυναμία της Ρωσίας, έθρεψε την εθνικιστική πίκρα την οποία ο Πούτιν εκμεταλλεύεται σήμερα. Σύμφωνα με τον αρχηγό της CIA, η απόφαση του Κλίντον να διευρύνει το ΝΑΤΟ με την Πολωνία την Ουγγαρία και την Τσεχία ήταν «στην καλύτερη περίπτωση πρώιμη και στην χειρότερη προκλητική».

Η υπόσχεση της μελλοντικής ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ήταν η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. «Η ουκρανική ένταξη στο ΝΑΤΟ είναι η πιο φωτεινή από όλες τις κόκκινες γραμμές για την ρωσική ελίτ» έγραψε σε ένα υπόμνημα το 2008 στην τότε υπουργό εξωτερικών Κοντολίζα Ράις. «Σε πάνω από δυόμιση χρόνια συζητήσεων που είχα με Ρώσους παίχτες-κλειδιά, από τραμπούκους στις σκοτεινές γωνιές του Κρεμλίνου μέχρι τους πιο αιχμηρούς φιλελεύθερους επικριτές του Πούτιν, δεν έχω βρει ακόμα κάποιον που να βλέπει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ως οτιδήποτε άλλο παρά μια άμεση πρόκληση για τα ρωσικά συμφέροντα».

Για τον Μπερνς η απόφαση της κυβέρνησης Μπους να ανοίξει την πόρτα του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία ήταν καταστροφική. «Είναι δύσκολο να υπερβάλλει κάνεις τις στρατηγικές επιπτώσεις της απόφασης», ανέφερε στη Ράις και προέβλεψε ότι «θα προλειάνει το έδαφος για ρωσική ανάμιξη στην Κριμαία και την ανατολική Ουκρανία». Αν το ΝΑΤΟ υποσχεθεί στην Ουκρανία την ένταξή της» έγραφε, «δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Πούτιν θα αντεπιτεθεί σκληρά».

O τραγικός πόλεμος στην Ουκρανία που βιώνουμε σήμερα αναμφίβολα φέρει την σφραγίδα των προσωπικών επιλογών του ρώσου ηγέτη και απ’ αυτή τη σκοπιά μπορεί να χαρακτηρισθεί Putin’s war. Όμως δεν είναι η μόνη σφραγίδα που φέρει. Φέρει και αυτή των επιλογών που έχουν κάνει οι ηγεσίες των χωρών του ΝΑΤΟ (συμπεριλαμβανομένης φυσικά της Ελλάδας) που επί χρόνια αδιαφορούσαν για τα αιτήματα εθνικής ασφάλειας που προέκβαλε η Ρωσία είτε επί Γκορμπατσώφ, είτε επί Γέλτσιν είτε επί Πούτιν. Ακόμα και αν δεν υπήρχε σήμερα ο Πούτιν, αυτός που θα υπήρχε στην θέση του θα ήταν κι αυτός «Πούτιν».