Πανδημία: Επιστροφή στο μέλλον - Τι υποστηρίζει ο Φαρίντ Ζακαρία

Η πανδημία μάς έκανε να συνειδητοποιήσουμε πόσο ευάλωτοι είμαστε: από μια νυχτερίδα, κάπου στην Κίνα, αρρώστησαν εκατομμύρια άνθρωποι και, ένα χρόνο αργότερα, είμαστε ακόμα κλεισμένοι στο σπίτι μας. Παρά την επιστημονική μας τεχνολογία, δεν θα το αποφύγουμε: 160 εκατομμύρια άνθρωποι θα κατρακυλήσουν στην ακραία φτώχεια, οι οικονομίες έχουν ήδη δεχτεί μεγάλο πλήγμα. Στην καλύτερη περίπτωση: στη χειρότερη, στη στροφή του δρόμου μάς περιμένει ένας άλλος ιός, πολύ πιο μολυσματικός και μεταδοτικός από τον Covid-19. O Φαρίντ Ζακαρία έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Eπιστροφή στο μέλλον» όπου συγκεντρώνει μερικές σκέψεις για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον ― κι όπου υπογραμμίζει ότι ο υπαρξιακός μας κίνδυνος έγκειται στη συνύπαρξη του high-tech σήμερα με παλιότερες κουλτούρες, συνήθειες και έθιμα.

Οι επιδημίες στον 20ο και στον 21ο αιώνα είναι σπανιότερες απ’ ό,τι στο παρελθόν μολονότι η ανθρωπότητα έχει πιέσει αφόρητα τον φυσικό κόσμο. Αυτό οφείλεται στο ότι οι συνθήκες υγιεινής ήταν ελλιπείς. Πριν από τη μοντέρνα ιατρική και φαρμακευτική, μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα περίπου, οι άνθρωποι ζούσαν μέσα στη βρομιά χωρίς να ξέρουν από πού προέρχονταν οι ασθένειες. Δεν ξέρουμε ούτε από πού προήλθε η λεγόμενη ισπανική γρίπη που δεν ήταν «ισπανική»: το 1918 δεν διαθέταμε την κατάλληλη τεχνολογία για να ανιχνεύσουμε τις αιτίες της.

Από τα μέσα του 20ού αιώνα δημιουργούμε περιβάλλον που ευνοεί τις επιδημίες. Η εντατική ανάπτυξη, ο υπερπληθυσμός, οι βιομηχανικές κτηνοτροφικές πρακτικές ευνοούν την ανάπτυξη και κυκλοφορία των ιών. Προπάντων, σε ορισμένες χώρες, όπως η Κίνα, συνυπάρχουν και συντονίζονται διαφορετικοί αιώνες, διαφορετικοί τρόποι ζωής και διατροφικές συνήθειες: η τεχνολογία αιχμής, οι αστραφτεροί ουρανοξύστες και οι αγορές ζωντανών αγρίων ζώων συνυπάρχουν ―διαιωνίζονται αρχαίες συνήθειες που έχουν ξεπεραστεί στον δυτικό κόσμο.

Είναι δυνατό να μειώσουμε τους κινδύνους και να σταθεροποιήσουμε τα συστήματά μας; Σ’ αυτό προσπαθεί να απαντήσει ο διάσημος δημοσιογράφος κάνοντας λόγο για την έννοια της «αντι-ευθραυστότητας» που εισήγαγε ο Νασίμ Νίκολας Τάλεμπ.

Τα συστήματα ενισχύονται μπροστά στις κρίσεις. Η δημοκρατία είναι ευέλικτη και ανθεκτική, ένα σύστημα εκπληκτικά προσαρμοστικό. Ο Ζακαρία υποστηρίζει ότι, για παράδειγμα, μπροστά στην πρόσφατη πολιτική κρίση στις ΗΠΑ, οι αμερικανικοί θεσμοί που βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα δημαγωγό, με έναν άνθρωπο που δεν ήθελε να εγκαταλείψει την εξουσία, πέρασαν από στρες τεστ. Και το πέρασαν με επιτυχία. Πρέπει λοιπόν να ενισχύσουμε αυτούς τους θεσμούς και απέναντι στην πανδημία.

Οι χώρες που δεν τα πήγαν όσο καλά τα πήγαν άλλες στην αντιμετώπιση της πανδημίας είναι εκείνες που αμφισβητούν το «κράτος» καθώς και εκείνες που έχουν κακοδιοίκηση. Η κακοδιοίκηση μπορεί να σημαίνει, μεταξύ άλλων, απομάκρυνση από την πραγματικότητα και ροπή στις θεωρίες συνωμοσίας, στην ψευδολογία, στη μυθολογία. Αν καταφέρουμε να πείσουμε τους ανθρώπους ότι η ζωή είναι χαώδης και περίπλοκη, ότι δεν υπάρχουν εύκολες ερμηνείες και λύσεις κι ότι τις απαντήσεις δεν μπορεί να τις δώσει η θρησκεία και η μυθολογία, ίσως μπορέσουμε να τους παρουσιάσουμε κάποια κοινωνικά πρότυπα που είναι απαραίτητα για να πάμε μπροστά. Και για να μην ξαναβρεθούμε σε τέτοια κατάσταση. Ο Ζακαρία κάνει λόγο για τη Δανία ως πρότυπο, ως κατά κάποιον τρόπο το άριστο προϊόν εισαγωγής: κράτος πρόνοιας, θεσμοί, θρησκευτική και πολιτιστική ανεκτικότητα.

Αντιπρότυπα είναι κοινωνίες όπως η κινεζική, η νοτιοκορεατική, η ιαπωνική οι οποίες παρουσιάζουν μεγάλες οικονομικές επιτυχίες αλλά συνεχίζουν να βασίζονται, στον έναν ή στον άλλον βαθμό, στον κομφουκιανισμό, που αντιτίθεται στον καπιταλισμό, τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Οι χώρες αυτές χρειάζονται ρυθμίσεις που να μειώνουν τους κινδύνους οι οποίοι προέρχονται από παλαιότερες εποχές κι από προ-νεοτερικούς πολιτισμούς. Η παγκοσμιοποίηση έγινε τόσο επικίνδυνη ακριβώς γι’ αυτό: έφερε πολύ κοντά διαφορετικούς χρόνους, διαφορετικές εποχές ―αυτή η εγγύτητα αύξησε την ευθραυστότητα των συστημάτων.