Αν κάποια γυναίκα επιστήμονας κερδίσει το φετινό βραβείο Νόμπελ Φυσικής, το οποίο θα απονεμηθεί την Τρίτη, θα είναι η πρώτη εδώ και πάνω από 50 χρόνια. Στο διάστημα αυτό, μόνο μια γυναίκα έχει τιμηθεί με το Νόμπελ Χημείας, που θα απονεμηθεί την Τετάρτη.
Αυτή η ανισορροπία ανάμεσα στα Νόμπελ των δύο φύλων δέχεται πλέον ολοένα μεγαλύτερη κριτική. Στην πολύχρονη ιστορία των βραβείων, οι γυναίκες έχουν πάρει μόνο το 3% των τριών επιστημονικών βραβείων. Από τους συνολικά 605 επιστήμονες που έχουν τιμηθεί με Νόμπελ μεταξύ 1901-2017, μόνο οι 18 ήταν γυναίκες.
Οι γυναίκες τα πάνε σχετικά καλύτερα στη Φυσιολογία/Ιατρική (το φετινό βραβείο απονέμεται τη Δευτέρα), όπου έχουν κατακτήσει 12 Νόμπελ, έναντι τεσσάρων στη Χημεία και μόνο δύο στη Φυσική. Οι γυναίκες αποτελούν το ένα πέμπτο (21%) των κατόχων Νόμπελ Φυσιολογίας/Ιατρικής της τελευταίας δεκαετίας. Όπως είναι αναμενόμενο, σχεδόν όλα τα βραβεία έχουν πάει σε γυναίκες από δυτικές χώρες (μια άλλη ανισορροπία).
Παρόλη την κριτική των τελευταίων ετών περί συστηματικών μεροληψιών στις επιλογές των επιστημονικών επιτροπών που αποφασίζουν για τα Νόμπελ, το 2017 ήταν η δεύτερη χρονιά στη σειρά που δεν επιλέχθηκε καμία γυναίκα για κάποιο από τα τρία επιστημονικά βραβεία. Όλοι αναρωτιούνται αν φέτος θα τριτώσει το κακό.
Οι νικητές επιλέγονται από διαφορετικές επιτροπές: Η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών απονέμει τα Νόμπελ Χημείας και Φυσικής, ενώ μια επιτροπή του Ιατρικού Ινστιτούτου Καρολίνσκα του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης αποφασίζει για το Νόμπελ Φυσιολογίας/Ιατρικής.
Οι επιτροπές καλούν διακεκριμένους επιστήμονες να υποβάλουν προτάσεις και στην πορεία δημιουργείται ένας κατάλογος με τις επικρατέστερες υποψηφιότητες, από τις οποίες γίνεται η τελική επιλογή. Οι επιτροπές έχουν αρχίσει να ενθαρρύνουν ένα μεγαλύτερο πλουραλισμό, αλλά μέχρι στιγμής αυτό δεν έχει φανεί στον επιθυμητό βαθμό στα βραβεία.
Είναι αδύνατο να υπάρχει σαφής εικόνα κατά πόσο αλλάζει η νοοτροπία των επιτροπών, κάτι που θα έπρεπε να αντανακλάται ιδίως στο αν αυξάνεται διαχρονικά ο αριθμός των υποψηφιοτήτων γυναικών επιστημόνων. Δυστυχώς λόγω του σχετικού κανονισμού οι υποψηφιότητες πρέπει να παραμένουν μυστικές για 50 χρόνια.
Πάντως για πρώτη φορά η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών αποφάσισε να κινηθεί πιο δραστικά για τα επόμενα Νόμπελ του 2019 και στις σχετικές επιστολές που θα αποστείλει τον Οκτώβριο στους επιστήμονες, οι οποίοι προτείνουν ονόματα προς βράβευση, θα τους ζητήσει ρητά να κρίνουν με μεγαλύτερη ευρύτητα και ποικιλία από άποψη φύλου, εθνότητας και επιστημονικής ειδίκευσης των προτεινομένων ερευνητών.
Θα αυξηθεί επίσης ο αριθμός των γυναικών επιστημόνων που υποβάλλουν προτάσεις για τα επόμενα Νόμπελ. Σήμερα από τους περίπου 500 επιστήμονες-κριτές στους οποίους προσφεύγουν οι επιτροπές, οι γυναίκες αποτελούν περίπου το ένα τέταρτο (25%). Και εδώ ισχύουν κανονισμοί περί εμπιστευτικότητας, οπότε δεν υπάρχουν σαφείς αριθμοί.
Από την άλλη, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι όχι μόνο οι άνδρες, αλλά και οι γυναίκες, τείνουν να προτείνουν άνδρες προς βράβευση. Η πιθανότητα μια γυναίκα επιστήμονας να προτείνει μια γυναίκα συνάδελφό της για Νόμπελ, δεν είναι μεγαλύτερη.
Μερικοί επικριτές έχουν ρίξει τη ριζοσπαστική ιδέα μια χρονιά να απονεμηθούν Νόμπελ μόνο σε γυναίκες, ως αντίβαρο στις τόσες χρονιές που κάτι ανάλογο έχει γίνει μόνο σε άνδρες. Είναι περιττό να ειπωθεί πως η ιδέα δεν είναι καθόλου δημοφιλής στον επιστημονικό κόσμο…
Παρεμπιπτόντως, στο πεδίο των Μαθηματικών όπου δεν απονέμεται Νόμπελ, τα δύο σημαντικότερα διεθνή βραβεία είναι ακόμη πιο σπάνιο να δοθούν σε γυναίκα. Το Fields δόθηκε για πρώτη φορά σε γυναίκα μαθηματικό το 2014, ενώ το Abel δεν έχει δοθεί ποτέ!
