Οι εξελίξεις τον τελευταίο καιρό είναι ραγδαίες και συχνά μας προσπερνούν, με την έννοια ότι γίνεται ολοένα και δυσκολότερο τόσο το να αποκτήσουμε μια στέρεα συγκροτημένη και σφαιρική άποψη των γεγονότων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, όσο και να πάρουμε τον αναγκαίο χρόνο για περισυλλογή, αποτίμηση και κρίση. Η εισροή πληροφοριών είναι κυριολεκτικά κατακλυσμική: τηλεόραση, εφημερίδες, διαδίκτυο, κινητά, social media, facebook, twitter... Σχεδόν αδύνατo να βρεθεί ένα καταφύγιο από τον συντονισμένο (ή ασυντόνιστο) αυτό βομβαρδισμό από χρήσιμες (ή, κατά κανόνα, περιττές) πληροφορίες. Όπως άλλωστε είχε επισημάνει ο Βρετανός φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ, πολύ πριν από την εμφάνιση του ιντερνετ: ‘‘ Ένας ορισμένος βαθμός απομόνωσης τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο είναι απαραίτητος για την ανεξαρτησία που απαιτείται για το σημαντικότερο έργο· (...) Δεν υποφέρουμε από τη φθορά των θεολογικών πεποιθήσεων, αλλά από την απώλεια της μοναξιάς.’’
Μετά τις εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο, την Φουκουσίμα, το τέλος του Οσάμα, το σκάνδαλο της καμαριέρας, και άλλα λιγότερο ή περισσότερο βαρύνουσας σημασίας γεγονότα, οι πρόσφατες μαζικές κινητοποιήσεις στην Ελλάδα, την Ισπανία και αλλού, έρχονται να προστεθούν στο συνεχώς διαστελλόμενο σύμπαν των διεθνών εξελίξεων. Για πολλούς, αυτές οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας είναι ένα σημάδι ελπίδας, μια ανάσα καθαρού αέρα μέσα στην αποπνικτική, ρυπαρή ατμόσφαιρα που αναδύεται από τον σάπιο και αφερέγγυο πολιτικό λόγο. Ή ακόμη μια προσπάθεια απεμπλοκής των πολιτών από τα συχνά εγκλωβισμένα κανάλια έκφρασης πολιτικής βούλησης, μια απόπειρα απελευθέρωσης των δημιουργικών τους ροπών προς την προώθηση της συζήτησης για το δημόσιο συμφέρον. Για ορισμένους αποπνέουν ενδεχομένως και ένα άρωμα επανάστασης.
Υπάρχουν παράλληλα και οι επικριτές, αλλά και όσοι αφοριστικά αναφέρονται στα γεγονότα αυτά ως κούφια νοήματος ή ως μια ανώδυνη μορφή απολιτίκ εκτόνωσης. Αλλά και αυτοί που επισημαίνουν τους κινδύνους που συχνά ελοχεύουν σε παρόμοιες περιστάσεις. Το έδαφος είναι άλλωστε πρόσφορο για εύκολο και τζάμπα λαικισμό, φόρτσα εθνικιστική ρητορική, χειραγώγηση και χάιδεμα ερεθισμένων ωτών.
Η αλήθεια είναι οτι η πραγματικότητα παραμένει πάντα περισσότερο πολύχρωμη ακόμα και από τις πιο προηγμένες οθόνες υψηλής ευκρίνειας που την αναπαράγουν, περισσότερο πολύπλοκη και από τον πιο εξελιγμένο υπολογιστή που την αναλύει. Έτσι και με τις τελευταίες εξελίξεις. Δεν θα έπρεπε να βιαστούμε στην ταμπελοποίηση γεγονότων και συμπεριφορών, αλλά με κριτική ματιά να επεξεργαστούμε όσα συμβαίνουν και τα κίνητρα πίσω από αυτά. Είναι φανερό πως έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο πολυσύνθετο, καθώς συνδέεται με ομάδες προερχόμενες από διάφορα κοινωνικά στρώματα, διαφορετικών πολιτισμικών και κομματικών/πολιτικών αποχρώσεων. Φαντάζομαι εξάλλου πως ο κάθε αγανακτισμένος (βάλτε και εισαγωγικά αν θέλετε) συμμετέχει στις κινητοποιήσεις με κύριο γνώμονα τις προσωπικές του πεποιθήσεις, γίνοντας έτσι ένα μικρό κομμάτι από ένα πελώριο, πολύχρωμο μωσαϊκό.
Το ερώτημα είναι: Πόσο εύπλαστο είναι αυτό το ανθρώπινο ψηφιδωτό; Μπορεί άραγε να πάρει μια συγκεκριμένη μορφή και να αποτελέσει μια ολοκληρωμένη σύνθεση-πρόταση αντλώντας από τα επιμέρους στοιχεία του;
Το ερώτημα είναι καίριο. Το αντίκτυπο της λαϊκής συσπείρωσης, της μαζικής και ειρηνικής κινητοποίησης των πολιτών και των συλλογικών διεκδικήσεων είναι ήδη υπολογίσιμο. Το κέρδος όμως και η συμβολή στην αντιμετώπιση των κρίσιμων ζητημάτων που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία θα είναι ακόμα μεγαλύτερα αν υπάρξει ουσιαστική συννενοήση, συνεργασία, και συντονισμένες ενέργειες με σαφή προσανατολισμό ανάμεσα σε όσους έχουν, κατ’αρχάς, συμφωνήσει στην διαφωνία τους με την κρατούσα τάξη πραγμάτων σπεύδοντας να εκφράσουν δημόσια την διαμαρτυρία και αντίθεσή τους.
Ο Μπέρτραντ Ράσελ είχε αναμφισβήτητα δίκιο στο να καταδείξει την αξία της ενδοσκόπησης και του προβληματισμού, κατ’αρχάς σε προσωπικό επίπεδο. Παραφράζοντας όμως τον Βρετανό σοφό, θα μπορούσαμε να πούμε πως σε εξαιρετικές συγκυρίες ένας ορισμένος βαθμός σύγκλισης τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο είναι απαραίτητος για την προετοιμασία που απαιτείται για το σημαντικότερο έργο. Δεν υποφέρουμε από τη φθορά των ιδεολογικών πεποιθήσεων, αλλά από την απώλεια της σύμπνοιας.
20°
