Μήπως ήρθε ο καιρός να καταργηθούν τα «παιδικά» αθλήματα;

Όσοι προορίζονται για πρωταθλητές, δείχνουν δηλαδή ιδιαίτερο ταλέντο και έφεση, αρχίζουν να αθλούνται από την ηλικία των 4 ετών και ειδικεύονται σε κάποιο άθλημα γύρω στην ηλικία των 7. Το πρόβλημα γι’ αυτά τα παιδιά είναι ότι αφιερώνουν στις προπονήσεις όλο τους τον χρόνο, καμιά φορά ακόμα και τον χρόνο του σχολείου. Εξαιρέσεις υπάρχουν − η Αμερικανίδα Κάθι Τζόνσον και η Βραζιλιάνα Νταϊάν ντος Σάντος, πρωταθλήτριες της καλλιτεχνικής γυμναστικής, άρχισαν στην ώριμη ηλικία των 12 και οι αποδόσεις τους κορυφώθηκαν μέσα σε 5-6 χρόνια.

Η ηλικία της μύησης στη γυμναστική έχει μειωθεί από την αρχή του 21ου αιώνα. Στη δοκό βλέπουμε όλο και νεαρότερα παιδιά που δεν ζουν φυσιολογική ζωή και που υφίστανται εξωφρενικές σωματικές, ψυχικές και διανοητικές πιέσεις. Σ’ αυτές τις πιέσεις αποκαλύφθηκε κάτι που όλοι υποπτευόμασταν: ότι οι 14χρονοι αθλητές και αθλήτριες ήταν χρόνια θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και άλλων μορφών έκνομης συμπεριφοράς. Γιατροί, προπονητές και αθλητικοί παράγοντες εκμεταλλεύονταν σεξουαλικά τα κοριτσάκια, τα ωθούσαν σε αποδόσεις πέραν των δυνάμεών τους και τους προκαλούσαν διατροφικές διαταραχές −ψυχογενή ανορεξία− με τις υπερβολικές απαιτήσεις και φιλοδοξίες τους. Στους φετινούς Ολυμπιακούς έγινε εφικτή η συζήτηση για όλα τούτα μετά από χρόνια ψιθύρων και καταγγελιών. Το ερώτημα είναι φιλοσοφικό −αξίζει τον κόπο να θυσιάζεις την παιδική σου ηλικία για μια βραχύβια αθλητική καριέρα; − και πρακτικό: πώς μπορούν οι ταλαντούχοι να αποδώσουν στα αθλήματα χωρίς να εγκαταλείψουν το σχολείο και όλα όσα συγκροτούν την παιδική και εφηβική ηλικία.

Η ηλικία των αθλητών της καλλιτεχνικής γυμναστικής άρχισε να μειώνεται από τη δεκαετία του 1970, όταν οι τότε κομμουνιστικές χώρες χρησιμοποιούσαν τα κοριτσάκια σαν όπλα στον Ψυχρό Πόλεμο. Αλλά δεν ήταν οι μόνοι: απέναντι στη Σοβιετική Όλγα Κορμπούτ που έκανε το ολυμπιακό της ντεμπούτο το 1972 σε ηλικία 17 ετών, και πριν από τη Νάντια Κομανέτσι που σημείωσε το Τέλειο 10 σε ηλικία 14 ετών το 1976, υπήρχαν πολλά 15χρονα σε όλες τις δυτικές χώρες, κυρίως κορίτσια, που διαγωνίζονταν σε εθνικές και τοπικές αθλητικές συναντήσεις. Και παρότι το 1968 η Τσεχοσλοβάκα Βέρα Τσασλάβσκα είχε κερδίσει το χρυσό μετάλλιο σε ηλικία 26 ετών, η τάση ήταν, ήδη από τότε, η μείωση της ηλικίας των αθλητριών. Οι κομμουνιστικές χώρες είχαν ωστόσο μια αρετή που έλειπε από τη Δύση: δεν έκαναν διάκριση μεταξύ κοριτσιών και αγοριών στον αθλητισμό∙ τα ενθάρρυναν όσο και τα αγόρια∙ τα παράπονα για έμφυλες προκαταλήψεις είναι λιγοστά. Αντιθέτως, στις δυτικές χώρες προστέθηκε σιγά-σιγά μια όλο και πιο αυταρχική απαίτηση συνδυασμού χαμηλού βάρους και θηλυκότητας, ενώ η καλλιτεχνική γυμναστική ταυτίστηκε με τις γυναίκες, έγινε «κοριτσίστικο» άθλημα. Έτσι κι αλλιώς, ο ανταγωνισμός των δύο υπερδυνάμεων και των δύο κοινωνικοοικονομικών συστημάτων παιζόταν πάνω στη δοκό: οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να προσελκύσουν Ανατολικοευρωπαίους προπονητές, όπως τον Μπέλα και τη Μάρτα Κάρολι ή τον Βλαντισβάβ Ραστορότσκι, ο οποίος μάλιστα είχε, κατ’ εξαίρεση, τη φήμη του υπομονετικού και ήρεμου δασκάλου. Υπήρχε μια εσωτερική αντίφαση: το άθλημα έγινε «κοριτσίστικο» αλλά οι περισσότεροι προπονητές, σχεδόν όλοι, ήταν άνδρες που «έπλαθαν» μικροσκοπικά, ουδέτερα κορμάκια. Η δουλειά τους ήταν ευκολότερη με την προεφηβική σωματική διαμόρφωση: δεν χρειαζόταν να αλλάξουν τις τεχνικές τους∙ το σώμα των αθλητριών προσαρμοζόταν σ’ αυτές. Εξάλλου μπορούσαν να ελέγχουν και να χειρίζονται τα παιδιά − αυτός ο χειρισμός θεωρείται σήμερα η συνταγή για την καταστροφή τους.

Ως καταστροφή λογίζεται ένα πλαίσιο προπόνησης που περιλαμβάνει τουλάχιστον 25 ώρες εξάσκησης την εβδομάδα, αυστηρή δίαιτα, πολύ στρες, προοπτική νίκης στην ηλικία των 13 ετών και συνταξιοδότηση στα 20, χωρίς καμιά μόρφωση ή άλλη δεξιότητα εκτός των ακροβατικών. Συχνά μάλιστα με κάποια σωματικά τραύματα, φυσικό αποτέλεσμα τρομακτικής καταπόνησης του παιδικού σώματος.

Σήμερα διαφαίνεται κάποια στροφή στον χώρο της γυμναστικής. Φέτος, στο Τόκιο, η 46χρονη Οξάνα Τσουσοβίτινα από το Ουζμπεκιστάν, ανέβηκε για όγδοη φορά στη δοκό των Ολυμπιακών: ένα στερεότυπο κατέρρευσε. Στο μεταξύ, η Ολλανδία αποφάσισε να θεσπίσει τα 18 ως ελάχιστη ηλικία ολυμπιακής συμμετοχής στη γυμναστική, ενώ οι ΗΠΑ αποφάσισαν να επεκτείνουν το σύστημα πανεπιστημιακών υποτροφιών για τις αθλήτριες που στα twenties τους παραείναι ηλικιωμένες για πρωταθλητισμό.