Εθνικό, Στέγη, Επίδαυρος, Αβινιόν. Ξέρω πως είναι 27 χρονών και πως έχει σκηνοθετήσει σ’ ένα χρόνο στις μεγαλύτερες σκηνές. Αντικρίζω ένα διστακτικό παιδί, που μπορεί να ξεχνάει κάποιες το μαγνητόφωνο, αλλά στην πραγματικότητα νιώθει άβολα. Το ότι καπνίζει μας οδηγεί έξω, δίπλα από αυτές τις σόμπες που σου καίνε τη μια πλευρά, ενώ η άλλη παραμένει παγωμένη. Κάπως έτσι ήταν στην αρχή η επαφή μας. Αφορμή η καινούργια του παράσταση με το έργο του Δημήτρη Δημητριάδη «Φαέθων», την οποία σκηνοθετεί για το Θέατρο Οδού Κυκλάδων - Λευτέρης Βογιατζής.
Ας ξεκινήσουμε από την αρχή.
Γεννήθηκα στην Αθήνα και μεγάλωσα στη Πατησίων – από Αγίου Μελετίου μέχρι Άνω Πατήσια κι εκεί έμεινα μέχρι λίγο μετά τα είκοσι. Δεν πέρασα πολύ ωραία στο σχολείο. Πήγαινα σ’ ένα ιδιωτικό στην Εκάλη κι ένιωθα αποξενωμένος∙ κυρίως εξαιτίας της συμπεριφοράς των συμμαθητών ‒ οι αξίες τους είχαν να κάνουν με τις μάρκες, το στιλ και την επιτήδευση. Όλα, ακόμα και η σχολική αυστηρότητα συνδέονταν με το «φαίνεσθαι». Αποξενώθηκα. Είχα βρεθεί εκεί γιατί πήγε η μητέρα μου, μετά η αδελφή μου – η οποία όμως, δεν άντεξε και έφυγε, αντίθετα από εμένα.
Ήθελες ν’ αποδείξεις κάτι, μένοντας;
Μάλλον περισσότερο με δειλία είχε να κάνει. Πού να φεύγω τώρα; Κι αν εκεί που θα πάω είναι χειρότερα; Εξάλλου μ’ έναν τρόπο είχα αποδεχτεί όλο αυτό που συμβαίνει και απλά ζούσα μοναχικά, κάνοντας παρέα μόνο με δύο παιδιά που επίσης δεν ήταν από εκεί.
Ως μαθητής ήσουν;…
Το σχολείο δεν καλλιεργούσε καθόλου την κριτική σκέψη, το ενδιέφερε μόνο η υπακοή – αυτό έτσι κι αλλιώς νομίζω πως είναι σύμπτωμα της ελληνικής παιδείας. Εξαιτίας αυτού του συστήματος αντιδρούσα και δεν διάβαζα. Στρώθηκα στην Τρίτη Λυκείου, λόγω εξετάσεων.
Το θέατρο πότε μπήκε στη ζωή σου;
Ήμουν δώδεκα χρονών όταν είδα το «Βίρα τις άγκυρες» στο Εθνικό θέατρο. Είχα ενθουσιαστεί τόσο πολύ που ψυχανάγκασα τους γονείς μου να με πηγαίνουν κάθε Σάββατο θέατρο. Στην πορεία είχα πείσει φίλους αλλά, αν και ακολουθούσαν, δεν νομίζω πως συμμερίστηκαν ποτέ το πάθος μου. Μια πολύ εκ των υστέρων σκέψη στο γιατί έπαιξε τόσο επιδραστικό ρόλο εκείνη η παράσταση είναι γιατί ήταν η πρώτη ενήλικη παράσταση που είδα, αλλά και ίσως γιατί ήταν η πρώτη φορά που αισθάνθηκα αυτό το μαγικό που συμβαίνει όταν σκηνή και πλατεία ενώνονται σε μια ανάσα. Στη συνέχεια κατάλαβα πως το θέατρο μου έδινε την ευκαιρία να ακουμπάω προσωπικά θέματα, τα οποία δεν μπορούσα να διαχειριστώ ή να ομολογήσω. Όμως πραγματική συγκίνηση ήρθε όταν άρχισα να συνειδητοποιώ πως η σκηνοθεσία μοιάζει με εξομολόγηση. Το ένιωσα για πρώτη φορά στην παράσταση του Γιάννη Χουβαρδά «Τόσο όμορφα», στις παραστάσεις του Λευτέρη Βογιατζή… Δεν θέλω να το αναλύσω πολύ γιατί θα ακουστεί πολύ βαρύγδουπο, ενώ για μένα είναι κάτι τόσο φυσιολογικό όσο η ανάσα.
Όλη αυτή την περίοδο έμεινες μόνο θεατής;
Μπήκα στη θεατρική ομάδα του σχολείου, αλλά άρχισα όλες μου τις σκέψεις να τις εκθέτω στο χαρτί σε μορφή θεατρικού έργου. Έτσι προέκυψε και η πρώτη μου παράσταση στις «Δοκιμές» του Αμόρε. Ένα έργο που ξεκίνησε να γράφεται στο Γυμνάσιο και τελείωσε την προηγούμενη της ημέρας που έδινα λατινικά στις πανελλήνιες.
Τι βαθμό πήρες;
(γέλια) 16. Πέρασα «Επικοινωνία και ΜΜΕ». Πήγα ένα χρόνο και ξεκίνησα να σπουδάζω στη σχολή του Εμπρός. Υποτίθεται θα σπούδαζα ταυτόχρονα, αλλά κρυφά παράτησα την πρώτη σχολή. Με την αποκάλυψη έγιναν όλα τα «τραγικά» στο σπίτι: «μας έλεγες ψέματα», «κλονίστηκε η εμπιστοσύνη μας», «θα μείνεις ένας αμόρφωτος». Με το πέρασμα του χρόνου ξεχάστηκαν. Η οικογένειά μου έχει κάποιες εξάρσεις συντηρητισμού, αλλά γενικά είναι ανοιχτόμυαλη.
Πέρυσι δεν σταμάτησες να σκηνοθετείς. Δεν μπορείς να ζήσεις εκτός θεάτρου;
Αυτό το καλοκαίρι συνειδητοποίησα πως δεν μπόρεσα να διαχειριστώ προσωπικά πράγματα και εμπειρίες∙ είχαν να κάνουν με τον έρωτα, τη γέννηση του ανιψιού μου, το σπίτι μου… Μπορεί όλη αυτή η δουλειά να με έκανε πιο ώριμο θεατρικά, αλλά έχασα ακόμα και την ευκαιρία να αντιληφθώ το κέρδος ή τη ζημιά. Έχασα τη ζωή μου και την ηρεμία μου. Το να καταλάβω τι θέλω.
Πώς διαχειρίζεται ένας εσωστρεφής, όπως ομολογείς ότι ήσουν, την προσοχή που προκάλεσες με την εμφάνισή σου στο θέατρο;
Σκηνοθετώντας σε όλα αυτά τα μεγάλα θέατρα πέρυσι ‒Στέγη, Εθνικό, Επίδαυρος, Φεστιβάλ Αβινιόν‒ πρώτη φορά έφτασα στα όριά μου και έζησα κρίσεις πανικού. Δεν θέλω ποτέ ξανά. Από την άλλη, όλο αυτό με γλίτωσε από μια κρίση εγωισμού, γιατί για να τον εκδηλώσεις χρειάζεται χρόνος να κάτσεις και να απολαύσεις την όποια επιτυχία. Είχα μπει σ’ ένα τρένο με ιλιγγιώδη ταχύτητα και δεν μπορούσα να κατέβω. Θυμάμαι για την παράσταση της Στέγης ένιωθα ενοχές και τρόμο στην ιδέα πως είχα να διαχειριστώ ένα τόσο μεγάλο χρηματικό ποσό και αφελείς ερωτήσεις μού τριβέλιζαν το μυαλό «κι αν δεν είναι ωραία η παράσταση;»
Μπορείς να χαρείς, να γελάσεις;
Ευτυχώς έχω πια φίλους και διασκεδάζω μαζί τους. Θα ήθελα όμως να μπορώ να χαίρομαι περισσότερο με το τι έχω καταφέρει μέχρι σήμερα. Πρέπει να κάτσω, είναι ο μόνος τρόπος νομίζω να βρω πάλι την ευχαρίστηση. Για να μπορώ να δω με πιο καθαρό μάτι τις δουλειές, αλλά και για να ζήσω. Νιώθω να είμαι σε σύγχυση. Θέλω να βρω το χρόνο να σκεφτώ πώς θα προχωρήσω στη ζωή μου από εδώ και πέρα, όχι μόνο σε ό,τι έχει να κάνει με το θέατρο, αλλά να ταξιδέψω, το πώς θα ζήσω… Αχ, μοιάζει σαν ψυχοθεραπεία εδώ και δυσκολεύομαι…
Υπάρχει κάτι που σου ειπώθηκε και σε πόνεσε πολύ;
(σ.σ. Στρέφει το σώμα του. Βουλιάζει το πρόσωπο μέσα στην μπλούζα του και αρχίζει να «μασουλάει» την κουκούλα του. Μοιάζει μ’ ένα μικρό παιδί, που κάποιος μεγάλος το φέρνει σε αμηχανία. Απαντάει μετά από ώρα…) Δεν με πόνεσε ακριβώς, λέχτηκε κάτι που ενώ το είχα ακούσει και στο παρελθόν αυτή τη φορά μπόρεσα να το αφομοιώσω. Μου το είπε η Αννέζα Παπαδοπούλου, με την οποία συνεργαζόμαστε και τη γνωρίζω από τη σχολή. Με τον τρόπο της μου έδωσε να καταλάβω πως μερικά πράγματα τα προσεγγίζω μέσω μιας διαδικασίας εγκεφαλικής και υπολογισμού και δεν αφήνω τα πράγματα να κυλίσουν πιο φυσικά. Δημιουργώ πολλές επιβεβλημένες συνθήκες.
Αν μετέφρασα σωστά σου επισήμανε πως πάσχεις από ένα είδος «θεατρικού αυτισμού»;
Σε πολύ απλοποιημένη ανάγνωση, ναι.
Σ’ έχω τύχει σε κάποιες παραστάσεις και μου κάνει εντύπωση ο τρόπος που κάθεσαι. Σαν να πονάει η μέση σου.
Εννοείς έτσι; (σ.σ. μου δείχνει πώς) Όχι, εκδήλωση αγανάκτησης είναι. Είναι μεγάλο πρόβλημα του να μπορέσεις να ομολογήσεις αν πραγματικά σου άρεσε κάτι ή όχι. Έχει τύχει να πάω σε παραστάσεις και να πω πως δεν μου άρεσε και να παρεξηγηθώ. Είναι ένα κοινωνικό παιχνίδι, μια μαλακία από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει κανένας μας. Είμαστε όλοι έτοιμοι, και βάζω και τον εαυτό μου μέσα, να παρεξηγήσουμε κάποιον που εκφράζει αρνητική κριτική. Όλοι, νομίζω, έχουμε επίγνωση αν το αποτέλεσμα είναι κακό ή κακό και μια σωστή κριτική απλά σου επιβεβαιώνει ό,τι εσύ έχεις σκεφτεί. Μερικές φορές επίσης, λόγω δειλίας περισσότερο, δεν έχω πάει να πω ούτε «συγχαρητήρια» για κάτι που με ενθουσίασε. Πάντως δεν ζω σ’ ένα μικροσύστημα θεωρώντας πως μόνο όσα συγκοινωνούν με αυτό αξίζουν. Πολλές φορές για την τροφοδοσία μου επιλέγω τελείως διαφορετικά πράγματα, από αυτά που κάνω.
Σκηνοθετείς τη ζωή σου;
Μου το έχουν πει, αλλά δεν θεωρώ πως το κάνω. Τα λόγια της Αννέζας, που ανέφερα πριν, χτύπησαν και προσωπικά καμπανάκια∙ πως θέλω να ελέγχω τα πάντα στη ζωή μου και δεν αφήνομαι. Η θεατρική και η προσωπική μου συμπεριφορά είναι πολύ κοντινές. (σκέφτεται) Αυτές οι ερωτήσεις με βάζουν σε σκέψη πως κρύβουν κάτι από πίσω, και πως ακουμπούν σε πράγματα πολύ προσωπικά και δυσκολεύομαι…. Μ’ έχουν κατηγορήσει πως έχω βρει μια φόρμα και πάνω σ’ αυτή δουλεύω. Δεν πρόκειται για συνταγή. Είναι η δικιά μου ματιά στα πράγματα βάση των υλικών που διαθέτω. Μπορεί να χρειάζομαι ανατροφοδοσία, ήδη το είπα.
Η παράσταση που σκηνοθετείς τώρα, ο «Φαέθων»;
Έχει να κάνει με την προσπάθεια επιβολής, ελέγχου και ολοκληρωτισμού και το πώς όλα αυτά δημιουργούν την αναίρεση και την απελευθέρωση. Το έργο είναι μια παραβολή καθώς επιχειρεί να αποκαλύψει τον πιο άρρωστο πυρήνα της οικογένειας και του συγκεντρωτισμού της με ακραίο τρόπο. Ο καθένας για να μπορεί να υπάρξει πρέπει να έρθει σε επαφή με τη δική του θέση και συνείδηση. Ξεφεύγοντας από τον πυρήνα της οικογένειας μπορείς να συνειδητοποιήσεις τι σημαίνει να ζεις σε καθεστώς «ολοκληρωτισμού», όπου πρέπει να δέχεσαι, να υπακούς…
Υπάρχουν θέματα που σε ιντριγκάρουν;
Συνειδητοποιώ πως επανέρχομαι πολύ συχνά σε θέματα που θίγουν τον αυτοματισμό με τον οποίο ζούμε. Ζούμε μια ζωή στην οποία φοβόμαστε τη μετατόπιση και προχωράμε όπως έχουμε μάθει. Κάτι τέτοιο χαρακτηρίζει και τη δική μου ζωή.
Σου έκανε καλό το θέατρο; Σου άλλαξε τη ζωή;
Θα έλεγα ναι, αλλά νομίζω πως είναι αερολογίες. Για παράδειγμα, προσπαθώ να αλλάξω την ελεγκτική μου διάθεση, αλλά η ίδια η φύση της δουλειάς δεν βοηθάει να το ξεπεράσω καθώς συνεχίζω να πηγαίνω με τις σημειώσεις μου, να κάνω παρατηρήσεις, ζητώντας αλλαγές κ.λπ.
Χάρισμα ή ταλέντο;
Δεν μπορώ το «ή» στη ζωή μου. Ή αυτό ή εκείνο. Με εγκλωβίζει γι’ αυτό προτιμώ το «και». Ακόμα και στις ερωτικές ιστορίες προσπαθώ να βρω το συνδυασμό. Έχω χαθεί… Προσπαθούμε να βγάλουμε κάτι και τσινάω… Προτιμώ πάντως τη συσσώρευση.
Αν παίζαμε το παιχνίδι «ζώο, πράγμα» θα σε λέγαμε στρείδι;
Ναι, για ανθρώπους που δεν γνωρίζω, δεν εμπιστεύομαι… Λειτουργώ τελείως διαφορετικά με ανθρώπους που γνωρίζω. Μπορεί να γίνω απίστευτα σαχλός, άρα μπορώ και την έκθεση. Στην κοινωνική μου συμπεριφορά κρατάω τις αποστάσεις περισσότερο ίσως απ’ ότι πρέπει. Δεν ξέρω αν είναι δείγμα ανωριμότητας ή το αντίθετο.
Θα ήθελες να φύγεις από Ελλάδα;
Νιώθω εγκλωβισμένος εδώ, όπως και οι περισσότεροι Έλληνες λόγω της κατάστασης. Βγαίνοντας στο εξωτερικό, θυμάμαι πράγματα που μου αρέσουν. Εδώ είμαι εγκλωβισμένος σε μια κανονικότητα. Δεν ξέρω για πόσο θα ήθελα να φύγω και δεν ξέρω για πού. Όταν είχα βρεθεί στο Παρίσι είπα εδώ θέλω να μείνω, το ίδιο είπα στο Άμστερνταμ. Με λες και παρορμητικό.
Σε σχέση με το κοινό τι είδες στο Φεστιβάλ της Αβινιόν που δεν έχεις συναντήσει εδώ;
Μια άλλη νοοτροπία. Όπως κι εδώ έτσι και στην Αβινιόν υπήρξαν πολλοί άνθρωποι που έφευγαν από τον «Κυκλισμό». Όμως, εκεί το βράδυ που μιλούσαμε με το κοινό ήρθαν οι θεατές που είχαν φύγει με ειλικρινή διάθεση να συζητήσουν. Να εκθέσουν τις αντιρρήσεις τους ή να καταλάβουν… Υπήρχε η πρόθεση συνδιαλλαγής, ένας σεβασμός απέναντι στο έργο. Εδώ δεν υπάρχει αληθινό ενδιαφέρον για ειλικρινή συνομιλία, και δεν εξαιρώ τον εαυτό μου από αυτό. Άσε που υπάρχει κι ένας φανατισμός στον τρόπο που εκδηλώνει κάποιος την ευαρέσκεια ή την απαρέσκειά του και δεν σηκώνει κουβέντα επ’ αυτού. Είναι ίσως και ο λόγος που πολλές συζητήσεις εδώ καταλήγουν σε φιάσκο.
(περνάει ένα κοπάδι από αδέσποτα σκυλιά)Έχεις κάποιο ζώο;
Όχι. Μικρός φοβόμουν απίστευτα πως θα με δαγκώσει κάποιο σκυλί, μέχρι που με δάγκωσε και ξεπέρασα το φόβο μου. Έχω αλλεργία στις γάτες, μου πέρασε κι αυτή, αλλά μου έμεινε ο φόβος. Στην προσωπική μου ζωή δεν μου έχει πετύχει πάρα πολύ αυτό που λένε αφοσίωση, εκτός ίσως από τους φίλους μου. Στα υπόλοιπα…. μέχρι πάθος, μετά από αυτό το κενό.
Φεύγοντας μιλάμε για την απώλεια του Λευτέρη Βογιατζή. «Όταν με έβλεπε», μου εξομολογείται, «μου έλεγε να κανονίσω να βρεθούμε. Δεν το έκανα. Τον συνάντησα δύο ημέρες πριν πεθάνει. “Γιατί δεν μου τηλεφώνησες” με ρώτησε. “Δεν θέλεις να βρεθούμε γιατί είμαι άρρωστος;”. Πού να ήξερε πως δεν το έκανα από δειλία. Αλλά πια είναι πολύ αργά».
22°
