Το 2013, ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Ολλανδίας Φρανς Τίμερμανς έδωσε μια ομιλία σε μια εκδήλωση του Google για την Ευρώπη και ως βάση για την ομιλία του χρησιμοποίησε επτά ατάκες από το «Game of Thrones». Στην αρχή, έδωσε την εξής περιγραφή για το τι είναι αυτή η σειρά και για ποιο λόγο είναι τόσο επιτυχημένη: «Είναι ένα έπος, μια ιστορία για το καλό και το κακό, όπου όμως τα πράγματα δεν είναι άσπρα ή μαύρα, μια ιστορία για προκλήσεις, για καλούς ήρωες που κάνουν πράγματα που δεν θα περίμενες, για κακούς που αποδεικνύεται ότι είναι καλοί, λίγο-πολύ όπως είναι και η κοινωνία μας σήμερα».
Όντως, κάπως έτσι είναι
Η στιγμή που οι περισσότεροι από εμάς κατάλαβαν τι εστί «Game of Thrones» ήρθε στο τέλος του 10ου επεισοδίου της τηλεοπτικής σειράς, του τελευταίου του πρώτου κύκλου δηλαδή, όταν έπεσε ο πέλεκυς. Εσείς που το έχετε δει καταλαβαίνετε τι εννοώ, δεν έχει νόημα να το χαλάσουμε και στους υπόλοιπους. Αλλά εκείνη τη στιγμή καταλάβαμε ότι ετούτη η σειρά δεν είναι σαν τις άλλες. Πρόκειται για κάτι διαφορετικό, μια θεαματική παρέλαση σκληρότητας και γύμνιας, και δεν εννοώ τα πολλά γυμνά κορμιά που περιφέρονται συχνά στην οθόνη, αλλά τη γύμνια της ανθρώπινης φύσης. Στο «Game of Thrones» η ιστορία μπορεί να είναι φανταστική και οι χαρακτήρες γκροτέσκοι, αλλά είναι περίπλοκοι και πολυπρόσωποι, η βία τους δεν περιορίζεται μόνο στους αποκεφαλισμούς και δεν ξέρεις ποτέ τι μπορεί να κάνουν ή τι μπορεί να τους συμβεί. Είναι καθίκια, ενίοτε γοητευτικά, και η μοίρα τους είναι διαρκώς στον αέρα. Είναι, όπως είπε ο υπουργός, όπως και η κοινωνία μας σήμερα.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή
Ως γνωστόν, η διάσημη τηλεοπτική σειρά είναι βασισμένη σε μια εξίσου διάσημη και αγαπημένη σειρά βιβλίων. To «Τραγούδι της Φωτιάς και του Πάγου» (αυτό είναι το ελληνικό όνομα της σειράς) ξεκίνησε το 1996 με την κυκλοφορία του πρώτου βιβλίου, που λεγόταν «Παιχνίδι του Στέμματος». Ο Τζορτζ Ρ.Ρ. Μάρτιν ήταν ήδη διάσημος και βραβευμένος συγγραφέας στο χώρο της λογοτεχνίας φαντασίας τότε, και είχε και εμπειρία από την τηλεόραση (μεταξύ άλλων είχε δουλέψει στο νέο «Twilight Zone» και σε εκείνο το «Η πεντάμορφη και το τέρας» με τη μαμά του Εξολοθρευτή και τον Βίνσεντ στους υπονόμους, το θυμάστε;). Ο Μάρτιν στόχευε να γράψει μια τριλογία φαντασίας αλλά δεν του βγήκε ακριβώς έτσι: Άρχισε να γράφει το πρώτο βιβλίο το 1991, και σήμερα, 24 χρόνια μετά, παλεύει να τελειώσει το έκτο (και προτελευταίο, λέει).
Τι γράφει σε όλες αυτές τις χιλιάδες σελίδες;
Βασικά, τα βιβλία διηγούνται τρεις παράλληλες ιστορίες που διαδραματίζονται σε διάφορες γωνιές ενός φανταστικού κόσμου ο οποίος μοιάζει λίγο με την Αγγλία του 15ου αιώνα, όπου μιλάνε κυρίως εγγλέζικα και όπου υπάρχουν μαγεία και δράκοι, η γεωγραφία είναι αλλιώτικη και το κλίμα πολύ περίεργο. Η μία ιστορία είναι ένας αιματηρός εμφύλιος που ξεσπά για το θρόνο των «επτά βασιλείων», μετά το θάνατο του προηγούμενου βασιλιά. Η δεύτερη είναι μια τρομερή εισβολή μυστήριων απέθαντων πλασμάτων από τον παγωμένο βορρά. Η τρίτη είναι το ταξίδι μιας απογόνου ενός παλιότερου βασιλιά από μια γειτονική ήπειρο, που θέλει να επιστρέψει στο θρόνο της, αυτό για τον οποίο σφάζονται οι άλλοι. Αυτή η τελευταία έχει και τρεις δράκους για κατοικίδια, παρεμπιπτόντως.
Είναι μια ιστορία εξαιρετικά μπουρδουκλωμένη – στα τελευταία βιβλία οι κύριοι χαρακτήρες, οι οποίοι εναλλάσσονται και στην αφήγηση της ιστορίας, ξεπερνούν τους είκοσι. «Πρωταγωνιστής» με τη στενή έννοια του όρου δεν υπάρχει και, χάρη στην εμμονή του Μάρτιν να μετατρέπει τους καλούς σε κακούς και τούμπαλιν, ο αναγνώστης/τηλεθεατής σπάνια καταλαβαίνει με ποιον πρέπει να ταυτιστεί. Πιάνεις τον εαυτό σου να εύχεσαι να γλιτώσει ο τάδε ξανθός πρίγκιπας που του συνέβησαν κακουχίες και βάσανα, έχοντας σχεδόν ξεχάσει ότι είχε προσπαθήσει να δολοφονήσει ένα παιδάκι και, πάνω που τον συμπαθείς, τσουπ, βιάζει την αδερφή του. Ο Μάρτιν, δε, έχει και ένα άλλο συνήθειο: Σκοτώνει τους χαρακτήρες του σαν Νέρωνας, αδιάκριτα και με χαρά. Πλέον, μπαίνοντας στην πέμπτη σεζόν (ή στο έκτο βιβλίο) ξέρουμε καλά ότι δεν έχει νόημα να συμπαθούμε κανένα χαρακτήρα πάρα πολύ, γιατί στο επόμενο επεισόδιο/κεφάλαιο μπορεί να τον δούμε παλουκωμένο. Μόνο στην τέταρτη σεζόν σκοτώθηκαν 9 σημαντικοί χαρακτήρες, σχεδόν ένας σε κάθε επεισόδιο. Συνολικά στις τέσσερις σεζόν της τηλεοπτικής σειράς, δηλαδή σε λιγότερες από 40 ώρες ιστορίας, έχουμε δει περισσότερους από 5.000 θανάτους στην οθόνη.
Σε γενικές γραμμές, από τους δεκάδες χαρακτήρες της σειράς, οι «καλοί» θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι τέσσερις: Η χρυσομαλλούσα Ντενέρις Ταργκάριαν, η επονομαζόμενη Κχαλίσι (το «κχ» με φλέμα), η στρατηλάτισσα με τους δράκους που ξεκίνησε από ανήλικη σκλάβα στην υπηρεσία ενός αγροίκου βάρβαρου με χρυσή καρδιά για να φτάσει να ηγείται ενός στρατού από πρώην σκλάβους καθ’ οδόν για το Γουέστερος, για να διεκδικήσει το θρόνο που πιστεύει ότι της ανήκει. Ο Τύριον Λάνιστερ, ένας νάνος πρίγκηπας της δυσλειτουργικής (για να το πω κομψά) φαμίλιας που κατέχει τον προαναφερθέντα θρόνο, ο οποίος αποτελεί και το ηθικό κέντρο βάρους της σειράς. Η Άρια Σταρκ, ανήλικη κόρη μιας άλλης φαμίλιας που έχει τραβήξει τα πάνδεινα και περιφέρεται χαμένη στις αφιλόξενες ξενιτιές ψάχνοντας να βρει κάνα ζωντανό συγγενή. Και, τέλος, ο Τζον Σνόου, ετεροθαλής αδερφός της Άρια, μπάσταρδος γιος ευγενή που εστάλη στο Τείχος του παγωμένου βορρά, όπου ταπεινοί και καταφρονεμένοι φροντίζουν να μην εισβάλλουν στη χώρα οι άγριες ορδές βαρβάρων και, βεβαίως, κάτι μυθικά απέθαντα όντα με μπλε μάτια.
Αυτοί οι τέσσερις πλαισιώνονται από δεκάδες φονιάδες, απατεώνες, πολιτικούς, στρατιώτες, όλοι τους με περίπλοκα κίνητρα, ελαττώματα και αδυναμίες. Διαβάζοντας έστω και ένα κεφάλαιο από το «Τραγούδι της Φωτιάς και του Πάγου» καταλαβαίνει κανείς ότι αυτό το πράγμα δεν είναι Τόλκιν ή Τζ. Κ. Ρόουλινγκ. Το σεξ και η βία είναι το λιγότερο: Ο κόσμος του Μάρτιν είναι γεμάτος με πολιτική, ραδιουργίες και περίπλοκα ανθρώπινα πλάσματα. Είναι φανταστικός, με δράκους και μαγείες, αλλά απευθύνεται αυστηρά και αποκλειστικά σε ενήλικες.
Η σειρά των βιβλίων ήταν, βεβαίως, πάρα πολύ επιτυχημένη, οπότε θα περίμενε κανείς πολύ γρήγορα το Χόλιγουντ να εξασφαλίσει τα δικαιώματα και να φτιάξει μια ταινία, όπως κάνει συνήθως. Αλλά πώς να γυρίσεις σε ταινία μια ιστορία με περισσότερα από χίλια ονόματα, που διαδραματίζεται σε τρεις ηπείρους; Δεν γυρίζεις ταινία. Φτιάχνεις σειρά. Το 2007, ο Μάρτιν πούλησε τα δικαιώματα των βιβλίων του στο αμερικανικό καλωδιακό κανάλι HBO και τον Απρίλιο του 2011 το «Game of Thrones» έκανε πρεμιέρα στις οθόνες του κόσμου. Όχι μόνο στις τηλεοπτικές.
Σε μία συνέντευξη που είχα πάρει γι’ αυτήν εδώ την εφημερίδα πέρυσι, είχα ρωτήσει τον Γερμανό συγγραφέα Ντάνιελ Κέλμαν αν βλέπει τηλεοπτικές σειρές. Μου είχε απαντήσει ναι και μου είχε πει και το εξής εξαιρετικά ενδιαφέρον: «Πιστεύω ότι ο μεγαλύτερος ανταγωνισμός για τη σοβαρή λογοτεχνία σήμερα είναι η καλή τηλεόραση. Υπάρχουν τόσο πολλές καλές τηλεοπτικές σειρές εκεί έξω, το ίδιο καλές όσο σπουδαία μυθιστορήματα».
Είναι μια ενδιαφέρουσα ιδέα...
Μια κινηματογραφική ταινία διαρκεί δύο ώρες. Σε δύο ώρες, ό,τι οπτικοακουστικά εργαλεία και να χρησιμοποιήσεις, δεν μπορείς να κατασκευάσεις έναν κόσμο τόσο πλούσιο και χαρακτήρες τόσο ζωντανούς και πολυδιάστατους όσο σε ένα μυθιστόρημα. Αν μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι ταινίες έχουν λογοτεχνικό αντίστοιχο, αυτό είναι τα διηγήματα: Πιο μικρά, πιο αποσπασματικά, διαβάζονται/βλέπονται γρήγορα και λένε μια ιστορία σύντομα και συμπυκνωμένα. Μια σειρά, όμως, μπορεί να τραβήξει για ώρες, για ημέρες συνεχόμενες. Για να σας το κάνω πιο λιανά: Οι κινηματογραφικές τριλογίες του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» και του «Χόμπιτ» μαζί διαρκούν λιγότερο από δύο σεζόν του «Game of Thrones».
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους πολλοί εξ ημών περνάμε πλέον τον όποιο ελεύθερο χρόνο μας καταναλώνοντας περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο είδος προϊόντων πολιτισμού, τηλεοπτικές σειρές. Οι κυριότεροι είναι τρεις, είναι εξαιρετικά συγκεκριμένοι και αλληλοσυμπληρώνονται:
1. Η ραγδαία βελτίωση της ποιότητας της τηλεόρασης
2. Το μέγεθος των τηλεοπτικών επεισοδίων
3. Το ίντερνετ
Και οι τρεις λόγοι είναι σημαντικοί, αλλά ο τρίτος ήταν ο τελευταίος που ήρθε κι έδεσε το γλυκό. Γιατί η ποιοτική εξέλιξη των τηλεοπτικών σειρών είχε ξεκινήσει αρκετά νωρίτερα: Το «Seinfeld» εμφανίστηκε πριν από 25 χρόνια, με τα «Φιλαράκια» μεγαλώσαμε οι περισσότεροι, το «The Wire» και οι «Sopranos» εμφανίστηκαν στις οθόνες μας σε μια εποχή που μπαίναμε στο ίντερνετ με dial-up. Η διάρκεια των τηλεοπτικών επεισοδίων, δε, από 20 μέχρι 50 λεπτά, είναι ό,τι πρέπει για τον μέσο άνθρωπο του 21ου αιώνα που έχει κι ένα σωρό άλλα πράγματα να κοιτάξει στο 24ωρο της ζωής του. Το δίωρο που ζητάει μια ταινία είναι πια κάπως μεγάλη δέσμευση, όταν ξαπλώνεις στον καναπέ στο τέλος της ημέρας. Το ίντερνετ λοιπόν ήταν αυτό που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε «τηλεόραση» σήμερα. Πολλοί θέλουν να βλέπουν αυτές τις σειρές όποτε τους βολεύει, ενίοτε και ολόκληρες, το ένα επεισόδιο μετά το άλλο. Κι αυτή η αλλαγή έχει προκαλέσει και αλλαγή στο χαρακτήρα της επίσημης τηλεόρασης. Η Nova εξασφαλίζει τα δικαιώματα της προβολής των νέων επεισοδίων του «Game of Thrones» λίγες ώρες μετά την προβολή τους από το HBO στις ΗΠΑ. Συνδρομητικές on-demand υπηρεσίες όπως το Netflix δεν θα είχαν λόγο ύπαρξης. Το Netflix, παρεμπιπτόντως, δεν «ανεβάζει» τα επεισόδια των σειρών του σε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες της εβδομάδας: Ανεβάζει όλα τα επεισόδια ας πούμε του «House of Cards» ταυτόχρονα, για να τα κατεβάσει όποιος θέλει και να τα δει όποτε και όσο θέλει.
Η πέμπτη σεζόν του «Game of Thrones», που ξεκινά την ερχόμενη Κυριακή, θα φέρει περισσότερους θανάτους, περισσότερη βία, περισσότερες προδοσίες, περισσότερο σεξ και, ελπίζουμε, περισσότερες θεαματικές ανατροπές, εκπλήξεις, ίσως τίποτε δράκους να πετάνε στη μάχη, ίσως και ένα δείγμα του χειμώνα, που (από το 1996 διαβάζουμε και) από το 2011 ακούμε ότι έρχεται.
Ο Ολλανδός υπουργός είχε χρησιμοποιήσει το «Game of Thrones» για να εξηγήσει στο κοινό του ότι η Ευρώπη είναι λίγο-πολύ σαν το Γουέστερος. Δεν έχει άδικο. Ομολογώ ότι μερικές φορές θα προτιμούσα να βλέπω και την Ευρώπη σε ωριαία επεισόδια σε μια οθόνη, από ασφαλή απόσταση.
