Πώς στηρίζει η ΕΕ την πολιτική προστασία;

Τον Μάρτιο του 2019, ετέθη σε ισχύ νέα νομοθεσία για την ενίσχυση του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της Ένωσης. Το νέο στοιχείο της – η πρόσθετη εφεδρική ικανότητα του rescEU αποτελεί πλέον πραγματικότητα που ενισχύει την ικανότητα της ΕΕ να ανταποκρίνεται και να προετοιμάζεται για φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές.

Η νέα νομοθεσία για την ενίσχυση του υφιστάμενου μηχανισμού πολιτικής προστασίας της ΕΕ ενισχύει την οικονομική και επιχειρησιακή στήριξη της ΕΕ στα συστήματα αντιμετώπισης καταστροφών των κρατών μελών και των συμμετεχουσών χωρών. Συγκεκριμένα, δημιουργεί σταδιακά μια πρόσθετη εφεδρεία ικανοτήτων, που ονομάζεται rescEU. Το νέο σύστημα προβλέπει επίσης μεγαλύτερες επενδύσεις σε δραστηριότητες ετοιμότητας και ανταλλαγή γνώσεων.

Γιατί η Επιτροπή πρότεινε το 2017 την πρωτοβουλία rescEU;
Κάθε χρόνο, δασικές πυρκαγιές, σοβαρές πλημμύρες, καταιγίδες, σεισμοί, κατολισθήσεις, αλλά και ανθρωπογενείς καταστροφές (τρομοκρατικές επιθέσεις, χημικά, βιολογικά, ραδιολογικά και πυρηνικά - (ΧΒΡΠ) - ατυχήματα) οδηγούν στην απώλεια ζωών και καταστρέφουν ολόκληρες περιοχές. Η κλιματική αλλαγή θα επιδεινώσει περαιτέρω τις επιπτώσεις των καταστροφών στο μέλλον. Μόνο το 2018, οι φυσικές καταστροφές προκάλεσαν τον θάνατο πάνω από 100 ατόμων στην Ευρώπη. Το οικονομικό κόστος είναι επίσης τεράστιο: το 2016 οι καταστροφές ανήλθαν σε 10 δισ. ευρώ στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Οι δασικές πυρκαγιές του περασμένου έτους μας θύμισαν και πάλι ότι η ΕΕ πρέπει να εξοπλιστεί καλύτερα για να προστατεύει τους πολίτες της από καταστροφές. Ταυτόχρονα, το περιβάλλον ασφάλειας καθίσταται περισσότερο περίπλοκο. Με το rescEU, η ΕΕ λαμβάνει πλέον συγκεκριμένα επιχειρησιακά μέτρα για την καλύτερη πρόληψη, προετοιμασία και αντιμετώπιση κάθε είδους καταστροφών. 
 
Με βάση τον υφιστάμενο μηχανισμό, το νεοσυσταθένrescEU δημιουργεί πρόσθετες εφεδρικές ικανότητες για την αντιμετώπιση καταστροφών, που ανήκουν στα κράτη μέλη και φιλοξενούνται απ' αυτά, οι οποίες είναι έτοιμες να αναπτυχθούν όταν χρειάζεται. Η σύνθεση αυτής της πρόσθετης εφεδρείας rescEU βασίζεται σε ανάλυση των κινδύνων καταστροφών στην Ένωση και λαμβάνει υπόψη τα υφιστάμενα κενά στις δραστηριότητες αντιμετώπισης καταστροφών και ετοιμότητας σε όλα τα κράτη μέλη. Αρχικά, οι ικανότητες του rescEU θα περιλαμβάνουν αεροσκάφη και ελικόπτερα πυρόσβεσης. Με την πάροδο του χρόνου, θα προστεθούν επιπλέον μέσα συμπεριλαμβανομένων εκείνων που απαιτούνται για την αντιμετώπιση έκτακτων ιατρικών περιστατικών ή χημικών, βιολογικών, ραδιολογικών και πυρηνικών συμβάντων.

Πότε θα καταστεί το rescEU επιχειρησιακό;
Οι δασικές πυρκαγιές δεν περιμένουν. Οι μεταβατικές ρυθμίσεις έχουν τεθεί τώρα σε εφαρμογή για να εξασφαλιστεί ότι η ΕΕ μπορεί να αξιοποιήσει τα διαθέσιμα μέσα για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών ήδη το 2019. Κατά τη μεταβατική περίοδο (έως το 2025), η ΕΕ θα ενσωματώσει τα εθνικά μέσα στο rescEU με συγχρηματοδότηση των δαπανών ετοιμότητάς τους από την ΕΕ (75 %).

Μέχρι σήμερα, διατέθηκαν συνολικά 7 αεροσκάφη πυρόσβεσης (6 Canadair και 1 Dash 8) και 6 ελικόπτερα για να συνθέσουν τον στόλο «μετάβαση προς το rescEU» το 2019. Η Επιτροπή βρίσκεται σε επαφή με άλλα συμμετέχοντα κράτη, τα οποία έχουν επίσης εκδηλώσει ενδιαφέρον να συνεισφέρουν.

Άλλες ικανότητες του rescEU θα αναπτυχθούν με την πάροδο του χρόνου, ιδίως στον τομέα των έκτακτων ιατρικών αναγκών (διακομιδή ασθενών, κινητά νοσοκομεία τύπου EMT-3, κ.λπ.) και συμβάντων που σχετίζονται με χημικούς, βιολογικούς, ραδιολογικούς κινδύνους (ΧΒΡΠ). Διεξάγονται προκαταρκτικές τεχνικές συζητήσεις με τα κράτη μέλη προκειμένου να συμφωνηθεί το είδος και ο αριθμός των ικανοτήτων που πρέπει να αναπτυχθούν στο πλαίσιο του rescEU. Η ενισχυμένη στήριξη της ανάπτυξης ικανοτήτων από την ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας αρχίζει επίσης να εφαρμόζεται άμεσα αμέσως μετά την επίσημη έγκριση της αναθεωρημένης νομοθεσίας.

Πώς λειτουργεί το rescEU;
Οι ικανότητες του rescEU πρέπει να χρησιμοποιούνται όταν τα κράτη μέλη δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μόνα τους μια καταστροφή και ζητούν πρόσθετη βοήθεια από την ΕΕ η οποία θα πρέπει να παρασχεθεί γρήγορα. Πρόκειται για ένα επιπλέον «δίχτυ ασφαλείας». Μεγάλο μέρος των λειτουργικών δαπανών, καθώς και οι δαπάνες για την ανάπτυξη των ικανοτήτωνrescEU θα καλυφθούν από τη χρηματοδότηση της ΕΕ. Οι ικανότητες rescEU ανήκουν στα κράτη μέλη και φιλοξενούνται από αυτά. Η Επιτροπή, σε στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη που ζητούν βοήθεια, καθώς και τα κράτη μέλη τα οποία διαθέτουν ικανότητεςrescEU, αποφασίζει για την ανάπτυξη αυτών των ικανοτήτων.

Πώς στηρίζει η ΕΕ την αλληλεγγύη των κρατών μελών μέσω της χρήσης εθνικών ικανοτήτων στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας;
Η νέα πολιτική περιλαμβάνει επίσης ορισμένες νέες διατάξεις που θα βοηθήσουν τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις υφιστάμενες ικανότητες και να συμβάλουν περισσότερο στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας:

1. Η νέα νομοθεσία έχει ως στόχο να παράσχει κίνητρα στα κράτη μέλη (και τα συμμετέχοντα κράτη) να βοηθούν το ένα το άλλο σε περιόδους ανάγκης. Συγκεκριμένα, η ΕΕ συγχρηματοδοτεί τα μέσα τα οποία τα κράτη μέλη διαθέτουν στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας κατά το 75 % των επιχειρησιακών δαπανών όταν χρησιμοποιούνται εντός της ΕΕ (ή σε συμμετέχον κράτος) και το 75 % των δαπανών μεταφοράς όταν αναπτύσσονται εκτός της ΕΕ.
2. Η νέα νομοθεσία έχει ως στόχο να καταστήσει όλα τα υφιστάμενα εθνικά μέσα επιχειρησιακά για διεθνή ανάπτυξη. Όταν οι εθνικές ικανότητες χρειάζονται αναβάθμιση ή επισκευή για την αντιμετώπιση καταστροφών σε διεθνές επίπεδο, τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν τη συγχρηματοδότηση από την ΕΕ (υπό τον όρο ότι το 75 % της εν λόγω δαπάνης αναβάθμισης/επισκευής δεν υπερβαίνει το 50 % του κόστους ανάπτυξης της ικανότητας). Οι ικανότητες αυτές αποτελούν, με τη σειρά τους, μέρος της ευρωπαϊκής δεξαμενής πολιτικής προστασίας και χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση μελλοντικών καταστροφών.
3. Η νέα νομοθεσία θεσπίζει ένα δίκτυο γνώσεων για την πολιτική προστασία με σκοπό τη στήριξη όλων των φορέων πολιτικής προστασίας σε ολόκληρη την Ευρώπη, συγκεντρώνοντας ένα πλήρες φάσμα εμπειρογνωμοσύνης σχετικά με καταστροφές. Με τον τρόπο, αυτό όλοι οι παράγοντες αντιμετώπισης καταστροφών θα μπορούν να ανταλλάσσουν εμπειρίες και να μιλούν «την ίδια τεχνική γλώσσα».
4. Η Επιτροπή συνεργάζεται με τα κράτη μέλη για να διασφαλίσει ότι οι επενδύσεις που πραγματοποιούνται μέσω των διαρθρωτικών ταμείων είναι ανθεκτικές σε καταστροφές. Οι επενδύσεις λαμβάνουν υπόψη τις εθνικές εκτιμήσεις κινδύνου. Επιπλέον, η Επιτροπή απλούστευσε την προσέγγιση όσον αφορά την υποβολή εκθέσεων. Στις περιπτώσεις που τα κράτη μέλη χρειάζονται περαιτέρω στήριξη, η Επιτροπή διατυπώνει συστάσεις σχετικά με τα εθνικά μέτρα πρόληψης και ετοιμότητας.

Ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας: πόσα μέσα και από ποιες χώρες;
Η ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας (πρώην «ευρωπαϊκή ικανότητα αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών») περιλαμβάνει περισσότερες από 100 ικανότητες αντιμετώπισης που παρέχονται στη δεξαμενή και για τις οποίες δεσμεύτηκαν 23 διαφορετικά συμμετέχοντα κράτη. Οι ικανότητες αυτές περιλαμβάνουν μέσα, όπως ομάδες πυρόσβεσης και πυροσβεστικά αεροσκάφη, εξοπλισμό για την συγκράτηση πλημμυρών, καθαρισμό του νερού, και ικανότητες ανίχνευσης και δειγματοληψίας χημικών, βιολογικών, ραδιολογικών και πυρηνικών ουσιών. Η πείρα έχει καταδείξει ότι οι ικανότητες που διατίθενται εκ των προτέρων δεν είναι πάντοτε επαρκείς, διότι πολλές καταστροφές μπορούν να συμβούν ταυτόχρονα. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή ενισχύει την ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας με την παροχή αυξημένης ενωσιακής χρηματοδότησης στα κράτη μέλη για την κάλυψη του κόστους προσαρμογής, επισκευής και λειτουργίας όλων των μέσων που περιλαμβάνονται σε αυτή. Τούτο συνιστά σημαντικό πρόσθετο κίνητρο για τα κράτη μέλη ώστε να διαθέσουν τις ικανότητές τους στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας.

Λειτουργεί αυτή η νέα δομή και για την ενεργοποίηση του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της Ένωσης εκτός της ΕΕ;
Η νέα πολιτική εστιάζει στην ενίσχυση της συλλογικής ικανότητας της ΕΕ και των κρατών μελών για την αντιμετώπιση καταστροφών στην Ευρώπη. Ωστόσο, όπως συμβαίνει σήμερα, κάθε τρίτη χώρα ή διεθνής οργανισμός μπορεί να ενεργοποιήσει τον μηχανισμό και να υποβάλει αίτηση συνδρομής. Η ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας μπορεί να κινητοποιηθεί. Ο προϋπολογισμός της Ένωσης καλύπτει το κόστος μεταφοράς των εν λόγω επιχειρήσεων (75 % του κόστους μεταφοράς).

Στις περιπτώσεις που οι καταστροφές πλήττουν εδάφη των κρατών μελών και πολίτες της ΕΕ στο εξωτερικό, τοrescEU μπορεί επίσης να κινητοποιηθεί. Τότε οι δαπάνες λειτουργίας και μεταφοράς καλύπτονται εξ ολοκλήρου από χρηματοδότηση της Ένωσης. Τα συμμετέχοντα κράτη στον μηχανισμό πολιτικής προστασίας της Ένωσης (Ισλανδία, Νορβηγία, Σερβία, Βόρεια Μακεδονία, Μαυροβούνιο και Τουρκία) θα ωφεληθούν επίσης από τις νέες δυνατότητες που παρέχει το rescEU.

Με ποιον τρόπο η νέα νομοθεσία βελτιώνει την ετοιμότητα και την πρόληψη;
Η πρόληψη και η ετοιμότητα είναι βασικές συνιστώσες της αποτελεσματικής αντίδρασης στις φυσικές καταστροφές. Η επένδυση στην πρόληψη των καταστροφών έχει ένα σαφές όφελος, τη διάσωση ζωών και μέσων διαβίωσης· επίσης ελαχιστοποιεί τις οικονομικές και υλικές ζημίες. Η νέα πολιτική ενισχύει την πρόληψη των καταστροφών και συνεχίζει να στηρίζει τα κράτη μέλη στη βελτίωση της διαχείρισης του κινδύνου καταστροφών. Μέσω ενός απλουστευμένου πλαισίου υποβολής εκθέσεων, η ΕΕ ζητεί από τα κράτη μέλη να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με τους βασικούς κινδύνους με περιλήψεις για τις ικανότητες αξιολόγησης και διαχείρισης των κινδύνων, καθώς και να παρέχουν πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τα μέτρα πρόληψης και ετοιμότητας που σχετίζονται με βασικούς κινδύνους διασυνοριακού χαρακτήρα ή τους κινδύνους που έχουν μεν μικρή πιθανότητα αλλά και υψηλό αντίκτυπο.

Η νομοθεσία παρέχει επίσης στοχευμένη στήριξη στα κράτη μέλη που πλήττονται συχνά από σοβαρές καταστροφές, προκειμένου να ενισχυθεί η ικανότητά τους πρόληψης και ετοιμότητας με τη θέσπιση μηχανισμών διαβούλευσης και τη δυνατότητα αποστολής εμπειρογνωμόνων και τη διατύπωση συστάσεων.

Πόσες φορές έχει ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της Ένωσης από το 2014 και μετά;
Κατά τα τελευταία πέντε χρόνια (2014-2019), ο μηχανισμός ενεργοποιήθηκε συνολικά 100 φορές για καταστροφές τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ.

Πόσο κοστίζει το rescEU;
Η νέα νομοθεσία προβλέπει αύξηση του προϋπολογισμού κατά περίπου διακόσια (200)* εκατ. ευρώ για τα επόμενα δύο έτη (2019-2020).