Η επιστροφή των μαρμάρων ως ζήτημα ευρωπαϊκό

Η επανένωση των μαρμάρων του Παρθενώνα είναι πρωτίστως ευρωπαϊκό ζήτημα: αυτή ήταν η βασική θέση της συζήτησης που πραγματοποιήθηκε στο Ευρωκοινοβούλιο στις 16 Οκτωβρίου, με πρωτοβουλία της Ευρωβουλευτή κυρίας Ρόδη Κράτσα. Μία συζήτηση στην οποία προτάθηκε το αίτημα της επιστροφής τόσο ως χειρονομία συμβολικής αξίας, όσο και αισθητικής σημασίας: το μνημείο, όπως επισημάνθηκε, είναι προς το παρόν κομματιασμένο, διασπασμένο. Μόνον η επανένωση θα το διαφυλάξει ενιαίο, σε όλη την ακεραιότητά του.

Η συγκυρία για να ανοίξει ο διάλογος για τα μάρμαρα και την τοποθέτηση του ζητήματος εντός ευρωπαϊκού πλαισίου είναι αυτή τη στιγμή παραπάνω από ευνοϊκή. Οι προσπάθειες του υπουργού Πολιτισμού, Πάνου Παναγιωτόπουλου και της Ελληνικής Συμβουλευτικής Επιτροπής οδήγησαν στην επιστολή της UNESCO προς τους υπουργούς Εξωτερικών και Πολιτισμού της Βρετανίας, καθώς και τον Διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου. Με την επιστολή αυτή, οι Βρετανοί αξιωματούχοι ενημερώνονται επισήμως για το αίτημα της ελληνικής πλευράς να επιτευχθεί μια ρύθμιση της διένεξης για τα μάρμαρα. Αν η βρετανική πλευρά συμφωνήσει στη διεξαγωγή αυτής της διαδικασίας, θα είναι η πρώτη φορά που η UNESCO θα την ενεργοποιήσει για την επίλυση πολιτιστικής διαφοράς μεταξύ δυο κρατών.

Συνδιοργανωτής της συζήτησης «Η Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα: ένα ευρωπαϊκό ζήτημα» που διοργανώθηκε στις Βρυξέλλες στις 16 Οκτωβρίου ήταν ο πρόεδρος της Ελβετικής Επιτροπής υποστήριξης του ελληνικού αιτήματος Δρ. Dusan Sidjanski. Χαιρετισμούς μέσω βίντεο απηύθυναν ο κ. Π. Παναγιωτόπουλος, η Επίτροπος αρμόδια για θέματα πολιτισμού κυρία Ανδρούλλα Βασιλείου και ο αρχιτέκτονας του Μουσείου της Ακρόπολης, κ. Bernard Tschumi. Συντονιστής της εκδήλωσης ήταν ο Πρέσβης Krister Kumlin, επικεφαλής της Σουηδικής Επιτροπής.

Η συζήτηση κινήθηκε σε τόνους ψύχραιμους και ενίοτε χιουμοριστικούς. Ο κ. Sidjanski τόνισε πως το Ευρωκοινοβούλιο δεν μπορεί να λάβει μια δεσμευτική απόφαση για τα μάρμαρα, αλλά είναι σημαντικό να χαράξει μια άποψη. «Είναι δύσκολο να αποδείξουμε το ιδιοκτησιακό καθεστώς των μαρμάρων. Πρέπει όμως να συνεχίσουμε να ασκούμε κοινωνικές πιέσεις προς την κατεύθυνση της επανένωσης», τόνισε, εννοώντας τις πιέσεις προς τα κόμματα της Αγγλίας, ιδίως προς το Εργατικό και προς το Κόμμα των Φιλελευθέρων. Αυτό που πιστεύει πως χρειάζεται είναι μια ήπια πίεση: «Ίσως πρέπει να τροποποιηθεί κάποια στιγμή το καταστατικό του Βρετανικού Μουσείου, γιατί τώρα δεν γίνεται. Πρέπει να βρούμε μια λύση στην οποία θα κερδίζουν και οι δυο μεριές. Δεν πρέπει η ελληνική κυβέρνηση να κυρήξει τον «πόλεμο». Πρέπει να υπάρξει τακτική διαμεσολάβησης, όχι πινγκ-πονγκ ευθυνών. Δεν αξίζει σε αυτό το μεγάλο μνημείο να το κάνουμε αντικείμενο δικαστικής διαμάχης».

Χωρίς αμφιβολία οι πιο ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις, τόσο από πλευράς περιεχομένου όσο και λόγω της προοπτικής που προσφέρει η εθνικότητά τους, ήταν αυτές των Βρετανών συζητητών, που συνιστούν μετριοπάθεια και υπομονή στις κινήσεις υπέρ της επανένωσης. Ο ακαδημαϊκός και ιστορικός Tom Flynn επισήμανε πως το αίτημα για επανένωση δεν γίνεται απλά «σαν βάση για την ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού». Συγκεκριμένα, ανέφερε πως «ο Παρθενώνας είναι ένα σύμβολο ενότητας που μας υπενθυμίζει την κοινή προέλευση των Ευρωπαίων». Συνεπώς, ένας κομματιασμένος Παρθενώνας, με γλυπτά σε διαφορετικά μέρη του κόσμου «συμβολίζει μια διάσπαση, μια διαίρεση». Θεωρεί πως μια διαδικασία επανένωσης θα παρέχει μια ευκαιρία στο Βρετανικό Μουσείο να προβεί σε «μια εκπληκτική χειρονομία συμφιλίωσης» και μια ευκαιρία να αποδείξει πως η Ευρώπη ενώνεται παρά διχάζεται από τα πολιτιστικά της επιτεύγματα. «Τα πράγματα δεν θα αλλάξουν παρά μόνον όταν το ντιμπέιτ για τα Μάρμαρα τεθεί στο επίκεντρο της κοινής γνώμης και δεν περιορίζεται σε ντιμπέιτ της Intelligence Squared».

Ο δημοσιογράφος Henry Porter μοιράστηκε με τους παρισταμένους την αίσθηση που του δίνει η όψη των Μαρμάρων στο Βρετανικό Μουσείο: «Είναι σαν να βλέπω έναν πίνακα της Αναγέννησης – που ξέρω ότι είναι κλεμμένος – να κρέμεται στο σπίτι ενός φίλου». Και ο ίδιος συστήνει μετριοπάθεια και επισημαίνει ότι θα είναι μια αργή, επίπονη διαδικασία, με ένα χρονικό ορίζοντα τουλάχιστον πέντε χρόνων μέχρι να επιτευχθεί κάτι χειροπιαστό. «Αν ήμουν Έλληνας, θα κινιόμουν με λογικό και ήρεμο τρόπο, θα έκανα φίλους μέσα στην αντιπολίτευση, το Εργατικό Κόμμα. Τίποτα καλό δεν μπορεί να προέλθει από την παρούσα κυβέρνηση».

Ο σύμβουλος μουσειακής πολιτικής Maurice Davies συμφώνησε με τους υπόλοιπους ότι είναι δύσκολο να εξαναγκαστεί νομικά η βρετανική κυβέρνηση σε επιστροφή των μαρμάρων. Πρέπει να πειστούν με επιχειρήματα, τόσο η κυβέρνηση όσο και το βρετανικό μουσείο. «Το γεγονός ότι πολλά άτομα στη Βουλή των Λόρδων είχαν παλαιότερα σχέση με το μουσείο κάνει πιο δύσκολα τα πράγματα». Πιστεύει πάντως πως τα πράγματα βελτιώνονται, αργά αλλά σταθερά. Είναι κεφαλαιώδους σημασίας να αναπτυχθεί αμοιβαία εμπιστοσύνη ανάμεσα στις δύο πλευρές, η πίστη πως η επανένωση είναι κοινό όφελος. «Δεν βρίσκω πολύ πιθανή μια γρήγορη, εύκολη λύση». Με άλλα λόγια, ένα βήμα τη φορά: άλλωστε, «οι άνθρωποι που δουλεύουν στα μουσεία σκέφτονται σε αιώνες, όχι σε χρόνια», κατέληξε χαριτολογώντας.

Ο αντιπρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου, Miguel Angel Martinez Martinez, μίλησε σε κάπως σκληρότερους τόνους από τους υπόλοιπους, κατήγγειλε τη στάση της Βρετανίας («οι Βρετανοί δεν έχουν την τάση να επιστρέφουν αυτά που έχουν πάρει») και χιουμοριστικά, αλλά και με πικρία δήλωσε ότι «ως Ισπανός μιλάω, οι Άγγλοι μας πήραν το Γιβραλτάρ, ευτυχώς δεν μπορούν να τον μετακινήσουν και να τον πάνε στη Βόρεια Θάλασσα!». Ο ίδιος δήλωσε απαισιόδοξος, παρότι κάλεσε τους πάντες να στηρίξουν αυτό το πανευρωπαϊκό εγχείρημα της επανένωσης, διότι η διάσπαση των γλυπτών συνιστά «μια αντίφαση στην εικόνα της Ενωμένης Ευρώπης». Άλλωστε, το Βρετανικό Μουσείο θα υπακούσει, όπως είπε, μόνο σε ένα διεθνές ή ευρωπαϊκό δικαστήριο.

Ίσως τις πιο παθιασμένες δηλώσεις να έκανε ο Ιταλός αρχαιολόγος Louis Godart, ο οποίος επέμεινε πως «δεν πρέπει να δεχθούμε την αδικία» της μη επιστροφής των γλυπτών. Θεωρεί τον Παρθενώνα σύμβολο αντίστασης – δεν έλειψαν παραλληλισμοί με την Αντιγόνη ή ακόμα και με το ΟΧΙ του’ 40! – ενώ μίλησε και για εχθρικές δυνάμεις που επιβουλεύονται την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Στην παρούσα κρίση, «ένα από τα σημαντικά σύμβολα ενότητας είναι ο Παρθενώνας».