Το Μουσείο της Αθωότητας

Το «Μουσείο της Αθωότητας» είναι μια παγίδα, και γι’ αυτό ευθύνεται η πρώτη φράση: «Ήταν η πιο ευτυχισμένη στιγμή της ζωής μου, δεν το ’ξερα».

Γόνος πλούσιας οικογένειας, αρραβωνιασμένος με την καλλιεργημένη και όμορφη Σιμπέλ, ο ήρωας του Παμούκ ερωτεύεται τη μακρινή φτωχή εξαδέλφη του, Φισούν. Στο φόντο η συντηρητική Κωνσταντινούπολη του ’70 και του ’80, με μια πλούσια αστική τάξη να έρχεται πιο κοντά στη Δύση επιδεικνύοντας πλούτη και καλοτυχία μέσω των τελευταίων ηλεκτρικών συσκευών, των δεξιώσεων στο ξενοδοχείο Χίλτον και των κηδειών που θυμίζουν χαρούμενες δεξιώσεις. Μια πόλη που εξακολουθεί να είναι Ανατολή, όπου το σεξ πριν το γάμο είναι απαγορευμένο, οι ταινίες στον κινηματογράφο λογοκρίνονται, το αλκοόλ είναι λαθραίο και η διασκέδαση περιορίζεται στην κρατική ασπρόμαυρη τηλεόραση. Ο εμμονικός, απελπισμένος έρωτας του Κεμάλ για τη Φισούν περνάει από δύο διαδρομές. Η μία είναι μια διαδρομή τοπογραφική, με στάσεις στην Κωνσταντινούπολη και την ιστορία της: πραξικοπήματα μαζί με εικόνες του Βοσπόρου, μυρωδιές από τη θάλασσα και τα πεύκα, χαλβαδόπιτες και κουλούρια από τους πλανόδιους πωλητές ρακί, υπαίθρια σινεμά με γκαζόζα Μελτέμ. Η άλλη είναι μια εσωτερική περιπλάνηση. Ο Ορχάν Παμούκ (1952, Νόμπελ Λογοτεχνίας 2006) μετατρέπει την απλοϊκή ιστορία σ’ ένα αργόσυρτο βύθισμα στο γεμάτο διακυμάνσεις κόσμο του ήρωά του.

Τα βασικά θέματα του βιβλίου αφορούν την ευτυχία και το σωστό της χρόνο, το χρόνο που επουλώνει και σημαδεύει, την απώλεια και τον πόνο της, το μοναχικό δρόμο της αφοσίωσης. Με τον προνομιούχο ήρωά του, που θεωρεί την ευτυχία κληρονομικό δικαίωμα, ο Παμούκ γίνεται ανελέητος. Ο Κεμάλ διεκδικεί τη Φισούν (και μαζί την ευτυχία που εκείνη θα του φέρει), συλλέγοντας όλα τα αντικείμενα που την αφορούν. Η εμμονή του επικεντρώνεται στα αντικείμενα που εκείνη έχει ακουμπήσει (σκουλαρίκια, γόπες, ζωγραφιές, αλατιέρες, κοκαλάκια) και αυτά αποκτούν πρωταρχική σημασία με την παρηγορητική τους δύναμη. Αυτά είναι που συγκεντρώνουν και αναδεικνύουν τη μνήμη. «Τα πράγματα που έχουν μείνει πίσω από τις ευτυχισμένες στιγμές κρύβουν, με επιμονή μεγαλύτερη από των ανθρώπων που μας τις πρόσφεραν, αναμνήσεις, χρώματα, απτικές και οπτικές ηδονές από εκείνες τις στιγμές». Ο Κεμάλ φτιάχνει ένα «Μουσείο αναμνήσεων» και, όπως θα έκανε ένας ανθρωπολόγος, πιστεύει ότι αν εκθέσει τα αντικείμενα που έχει συλλέξει θα δώσει νόημα στα χρόνια που έζησε. Στην πραγματικότητα είναι μια συλλογή που συνθέτει την ιστορία ενός έρωτα, αν και –κατά τη γνώμη μου– ακόμα κι αν κάποιος δεν το γνωρίζει όταν το ζει, ότι ζει την πιο ευτυχισμένη στιγμή της ζωής του, ο καλύτερος τρόπος να κρατήσει την ευτυχία είναι να συνειδητοποιεί ότι είναι ευτυχισμένος.

«Το μουσείο της αθωότητας» Ορχάν Παμούκ,

μτφ. Στέλλα Βρετού, εκδ. Ωκεανίδα, σελ. 816