Κεραμική - Σίφνος: Χώμα, νερό, φωτιά

Η σύγχρονη κεραμική σήμερα είναι μια ακόμα προνομιακή γλώσσα στο σύστημα της σύγχρονης τέχνης και σήμερα περισσότερο από ποτέ γίνεται αναφορά για ένα μεγάλο μέρος καλλιτεχνικής παραγωγής.

Με επίγευση του απείρου και του αιωνίου, τα πυρωμένα αντικείμενα δεν χρειάζονται  κριτικούς τέχνης να τα υποστηρίξουν γιατί το υλικό τους τα καθιστά διαχρονικά. Οι κοίτες των ποταμών είναι μέρη λιγότερο επισφαλή για να αποθηκευθεί από ένα μουσείο. Αυτό  και μόνο το γεγονός αποτρέπει τη διαδικασία κριτικής η εκτιμήσεων. Αυτή η τέχνη δεν χρειάζεται εισιτήριο για την αθανασία.

Είναι χειροτεχνία που δεν χρειάζεται να υπερασπιστούν οι λέξεις. Η ταπεινότητα, η αδιάκοπη εγρήγορση, η συνεχής ανησυχία για το πολύ υγρό ή πολύ στεγνό, του όχι πολύ λεπτού αλλά και του υλικού μετρίου πάχους είναι μέρος της καθημερινότητάς της.

Τα γεωγραφικά και οικολογικά δεδομένα των μικρών νησιών σπαρμένων καταμεσής στο Αιγαίο όπως της Σίφνου, οι πενιχρές δυνατότητες για την γεωργία σε αντίθεση με τη σχετική αφθονία πρώτων υλών για την κεραμική παραγωγή και τη διάθεση της που βοηθά η προνομιακή γεωγραφική της θέση ήταν οι κύριοι παράγοντες της άνθησης αυτής της τέχνης.

Η αγγειοπλαστική τέχνη στη Σίφνο είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ιστορίας, της παράδοσης και του πολιτισμού του νησιού μας. Τα επιδέξια χέρια των μαστόρων δίνουν, εδώ και χρόνια, μορφή και σχήμα στο χώμα, δημιουργώντας χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα εξαιρετικής ποιότητας και υψηλής αισθητικής. Η πρόσφατη εγγραφή της σιφναίικης κεραμικής στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Ο πηλός σήμερα έχει να επιδείξει μια συγκεκριμένη πορεία απελευθέρωσης όπου το υλικό αντιμετωπίζεται σαν καθαρά εκφραστικό μέσον, το πολλαπλό γίνεται μοναδικό και το αντικείμενο, έργο τέχνης. Μια σύγχρονη πορεία που δεν απορρίπτει τη συνέχεια της παράδοσης, αλλά, έχοντας έναν δημιουργικό χαρακτήρα, σηματοδοτεί τη δική της παράδοση, τα δικά της πεπραγμένα, την ξεχωριστή της ταυτότητα. Η σύγχρονη γενιά κεραμιστών ήδη διακρίνεται με τη δυναμική των προτάσεών της.

Η καθημερινότητα των ανθρώπων μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα ήταν συνυφασμένη με την κεραμική παραγωγή. Οι οικογένειες των αγγειοπλαστών κάθονταν στον τροχό, οι γυναίκες διακοσμούσαν στάμνες και τα παιδιά μάθαιναν παίζοντας με τη λάσπη σε όλα τα μέρη της Ελλάδας. Σε εποχές που το πλαστικό και το αλουμίνιο ήταν άγνωστα, τα κεραμικά προϊόντα εξυπηρετούσαν σχεδόν όλες τις ανάγκες του σπιτιού, η διαδρομή τους από το αγγειοπλαστείο μέχρι τις μεγάλες αγορές, στα πανηγύρια και τις δυσπρόσιτες περιοχές δεν ήταν εύκολη. Γαϊδουράκια, μουλάρια, ζωσμένα με το πολύτιμο φορτίο, περνούσαν προσεκτικά πάνω στα στενά λιθόστρωτα καλντερίμια όπου δεν έφταναν οι άμαξες. Βαζάκια μικρά, σουσουραδάκια κατάλληλα για το αγιασμένο νερό που ήθελε να πάρει ο πιστός να ράνει το σπίτι του ή να πιει έξω από τις εκκλησίες. Φορτωμένος όσα περισσότερα αγγεία μπορούσε, γυρνούσε στις γειτονιές, στα χωμάτινα δρομάκια διαλαλώντας την πραμάτεια του, με μια φωνή που αντηχούσε πίσω από τα κουφωμένα παράθυρα των χαμηλών σπιτιών με τις ασπρισμένες αυλές, μπλεκόταν μαζί με εκείνη του καρεκλά, του νερουλά, του παλιατζή, του γαλατά, καθώς καλούσαν τις κυράδες να αγοράσουν την πραμάτεια τους. Κάθε εποχή είχε το δικό της σκεύος. Την άνοιξη πουλούσαν στάμνες για το νερό που έπαιρναν μαζί του οι γεωργοί κατά τον θερισμό, μετά το καλοκαίρι τις βιτύνες για τα σταφύλια και τα τυριά, τα πιθάρια για το λιομάζωμα ή τα τσουκάλια το Πάσχα, όταν έψηναν το αρνί.

Η αγγειοπλαστική, μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, υπήρξε ιδιαίτερα κοπιαστική και απαιτητική τέχνη. Το χώμα, για να μεταμορφωθεί σε πηλό κατάλληλο για πλάσιμο, έπρεπε πρώτα να σκαφτεί και να εξαχθεί από τη σκληρή γη, να κοπανιστεί σε μικρά κομμάτια, να στραγγιστεί σε ειδικές δεξαμενές με νερό, να απλωθεί για στέγνωμα, να καθαριστεί από ξένα σώματα, να ζυμωθεί με πόδια και χέρια. Η κατασκευή αγγείων στον ποδοκίνητο τροχό απαιτούσε μεγάλη φυσική δύναμη, αντοχή, σταθερό χέρι, υπομονή, εμπειρία και προπαντός μεράκι που εκφραζόταν μέσα από τη δημιουργία. Η διακόσμηση (πλούμισμα), η εφυάλωση (αλείφωμα) και το ψήσιμο (καμίνιασμα) των κεραμικών ήταν επίσης σημαντικές εργασίες για την επιτυχία της παραγωγής των εργαστηρίων. Οι τεχνικές γνώσεις δεν καταγράφονταν, αλλά περνούσαν προφορικά από γενιά σε γενιά, και πολλές φορές με μυστικότητα στους μαθητευόμενους και μελλοντικούς συνεχιστές της τέχνης. Οι τεχνίτες δούλευαν εμπειρικά πάνω σε καταξιωμένες φόρμες και διάκοσμο, προσεγγίζοντας τα αντικείμενα από τη λειτουργική τους πλευρά, στο πλαίσιο πάντοτε του πολιτισμικού τους περίγυρου.

Αποτελεί συνείδηση πλέον ότι η κατανόηση του παρελθόντος και η μετάγγιση της γνώσης και της εμπειρίας, άμεσα και βιωματικά, είναι μια μεγάλη ευκαιρία. Πτυχές από την καθημερινότητα των ανθρώπων που υπηρετούν την κεραμική τέχνη σήμερα, κάποιες ματιές στη ζωή των κεραμέων, μνήμες τυπωμένες σε φωτογραφικό φακό που φωτίζουν τη ζωή του αγγειοπλάστη ως παραγωγού και διακινητή του προϊόντος του, μοιάζουν ταυτόχρονα οικείες και απόμακρες, σε μια εποχή όπου νέα αυτονόητα συνυφαίνονται με την καθημερινότητα. Βρισκόμαστε σε καθοριστική στιγμή όπου χάνονται σημαντικές πληροφορίες γύρω από αυτή την τέχνη που, αιώνες ατελείωτους, από τη χαραυγή της ανθρωπότητας, βοήθησε τον άνθρωπο στη διαβίωσή του και αναπροσάρμοζε τη μορφή της όταν οι ανάγκες άλλαζαν. Καινούργια υλικά, πολύ ανθεκτικά υπάρχουν στη ζωή μας. Τι να κάνει ο σημερινός άνθρωπος το κρυολογάκι όταν έχει κρύο νερό από το ηλεκτρικό του ψυγείο; Τι να κάνει το τσουκάλι όταν έχει τη χύτρα ταχύτητος και χιλιάδες πλαστικά δοχεία για την αποθήκευση τροφίμων; Ποιος κοιτάει πια αν το νερό έχει τη μυρωδιά της μάνας γης όταν το πίνει ή αν το φαγητό γίνεται πολύ πιο νόστιμο στο τσουκάλι και το πλαστικό αν κοντεύει να μας πνίξει; Τέχνη και άνθρωποι μιας άλλης ζωής δεν έχουν τόπο να σταθούν στη βιομηχανική εποχή μας. Η κεραμική διδάσκεται στα πανεπιστήμια, οι πινακίδες γράφονται σε ξένες γλώσσες, για να μπορούν να τις διαβάζουν οι τουρίστες, και πήλινα αντικείμενα, αχρησιμοποίητα από καιρό, μέσα σε ρημαγμένα υπόγεια, αν δεν συλλέχτηκαν από τους παλαιοπώλες, αποκτούν πλέον μια άλλη αξία.