Ιστορία του Λαού των Ηνωμένων Πολιτειών

Αν θυμάστε το «Ο Μαρξ στο Σόχο», μια πρόσφατη εξαιρετική θεατρική παράσταση στην Αθήνα, τότε ίσως σας εντυπωσιάσει το γεγονός ότι εκείνο το έργο ήταν μόνο ένα πάρεργο του συγγραφέα, που «κανονικά» είναι κορυφαίος Αμερικανός ιστορικός. Τώρα λοιπόν εκδίδεται στη γλώσσα μας το σημαντικότερο έργο του Χάουαρντ Ζιν, το οποίο μόνο στις ΗΠΑ έχει ξεπεράσει το 1.000.000 αντίτυπα. Γόνος της εργατικής τάξης, αεροπόρος στην Πολεμική Αεροπορία κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ζιν  (Ν. Υόρκη, 1922) υπήρξε σ΄ όλη του τη ζωή και στην πανεπιστημιακή του καριέρα δηλωμένος αριστερός, μέτοχος ειδικά στο ειρηνιστικό κίνημα του ΄60.

Θα ήταν πολύ άδικο να κρίνει κανείς το βιβλίο από τον όγκο του και να το «φοβηθεί». Γιατί το γράψιμο του Ζιν είναι σχεδόν ανάλαφρο (καμιά σχέση με τη σοβαροφάνεια και τη στριφνάδα κάτι δικών μας φωστήρων...), η χρήση των πηγών δεν κουράζει, υποσημειώσεις σχεδόν δεν υπάρχουν (ο κάθε ενδιαφερόμενος για περαιτέρω ανάγνωση έχει στο τέλος βιβλιογραφία ανά κεφάλαιο), το χιούμορ δεν απολείπει. Εξάλλου η μετάφραση, φιλότιμη και σε γενικές γραμμές επαρκής, βοηθάει τον αναγνώστη (αν έλειπαν μάλιστα ορισμένοι αγγλισμοί και μερικά κοινά λάθη, όπως π.χ. ο ανύπαρκτος ενεργητικός τύπος  «προοιωνίζω» θα ήταν άριστη).

Ήδη από τον τίτλο τονίζεται με σαφήνεια η τοποθέτηση του συγγραφέα: δε γράφει την καθιερωμένη, «καθεστωτική» θα έλεγα  πολιτική ιστορία, αλλά  μια κοινωνική ιστορία. Δεν είναι ουδέτερος, αλλά υποκειμενικός. Μπορεί να είναι μεροληπτικός, αλλά τουλάχιστον δεν το παίζει «αντικειμενικός». Υιοθετεί την οπτική γωνία του μετανάστη και του φτωχού στρατιώτη, της φεμινίστριας και του μαύρου δούλου, του Ινδιάνου και του εργάτη, του σοσιαλιστή και του απολυμένου, του πολέμιου της δουλείας και του συνδικαλιστή, του υπήκοου της κάθε μπανανίας και του άνεργου, του εξεγερμένου και του ακτήμονα,  του ειρηνόφιλου και του απελεύθερου μαύρου. Προβάλλει συστηματικά κάθε κοινωνικό κίνημα που θεωρεί προοδευτικό. Φωτίζει πολλά ταπεινά πρόσωπα αναγράφοντας τ΄ όνομά τους, από έναν οργανωτή απεργιών στη βιομηχανία μέχρι μια μαύρη περιοδεύουσα ομιλήτρια του 19ου αιώνα ή μια πρώην καλόγρια  Αντιθέτως, στο στόχαστρό του μπαίνουν εξαρχής οι  πλούσιοι, οι  στρατιωτικές επεμβάσεις, ο οικονομικός φιλελευθερισμός, η έννοια του ενιαίου έθνους, η επιχειρηματικότητα, ο ρατσισμός, ο αποικισμός.

Από χρονική άποψη, τα 25 εκτεταμένα κεφάλαια λειτουργούν στο διάνυσμα του γραμμικού χρόνου: το αρχικό αναφέρεται στον Κολόμβο, το τελευταίο στην πρώτη τετραετία του Μπους. Όλα τα κεφάλαια έχουν τίτλους, και οι τίτλοι αυτοί είναι πολύ προσεγμένοι, «δημοσιογραφικά προσδιορισμένοι» ώστε να εξάπτουν την αναγνωστική περιέργεια.

Ας μη σπεύσουν να χαρούν οι εξ επαγγέλματος αντιαμερικανοί. Σε κανένα σημείο του βιβλίου δεν υπάρχει συνομωσιολογία, ούτε τυφλός αντιαμερικανισμός. Τρία παραδείγματα:

α. Δεν υιοθετείταιο η άποψη ότι ο Ρούζβελτ γνώριζε για το Περλ Χάρμπορ και το άφησε επίτηδες να γίνει

β. Στις κρίσεις του  για το Ανώτατο Δικααστήριο διαφαίνεται σαφώς ο διάκριση φιλελεύθερων – συντηρητικών μελών

γ. Στην επίθεση κατά των Δίδυμων Πύργων (11η Σεπτεμβρίου) υιοθετείται σαφώς η «επίσημη» (και προφανώς αναταποκρινόμενη στην πραγματικότητα) άποψη της τρομοκρατικής επίθεσης από ισλαμιστές, όχι η συνομωσιολογική εκδοχή που έχει δυστυχώς περάσει στην Ελλάδα «μόνοι τους το ΄καναν», ούτε η χαιρέκακη παραλαγή «καλά τους κάνανε»

Ακόμα, το γεγονός ότι στρέφεται κατά της κυρίαρχης πολιτικής τάξης των ΗΠΑ δεν κάνει τον Zinn να υποστηρίζει την πάλαι ποτέ Σοβ. Ένωση (κάθε άλλο!) ή την Κίνα. Τέλος, αυτό που κάνει το βιβλίο ξεχωριστό είναι η αισιοδοξία του. Η ταξική πάλη και κάθε είδους πάλη συνεχίζεται στις ΗΠΑ, κι ας μη μαθαίνουμε τίποτα γι΄ αυτό. Όσο η πάλη συνεχίζεται, τα πράγματα κινούνται. Τίποτα δεν έχει τελειώσει. Το ενδιαφέρον και ίσως ουτοπικό κεφάλαιο 23,  με τον εύγλωττο τίτλο «Η επερχόμενη ανταρσία των δεσμοφυλάκων» εγγράφεται στην κατεύθυνση αυτή. Τα δύο τελευταία κεφάλαια περί Κλίντον και Μπους, που  έχουν προφανώς γραφτεί εκ των υστέρων, καλύπτουν απλώς το στοιχείο της σύγχρονης επικαιρότητας.

Διαβάζοντας το βιβλίο αυτό, έστω κι αν διαφώνησα αρκετά με τον συγγραφέα (ας πούμε, η Ελλάδα δεν είχε φασιστική διακτατορία στον εμφύλιο και στη δεκαετία του ΄50, όπως αναφέρει), βγήκα τελικά κερδισμένος σε γνώση, ειδικά σε πολλές πλευρές της αμερικάνικης ιστορίας για τις οποίες δεν είχα ιδέα. Το βιβλίο αξίζει τα χρήματά του.