Βιβλία εναντίον τσιγάρου

Ο προβοκατόρικος τίτλος του βιβλίου ανταποκρίνεται μόνο στο πρώτο δοκίμιο, όπου ο Όργουελ, με το πνευματώδες ύφος του, χρησιμοποιεί στατιστικά στοιχεία της εποχής του προκειμένου να καταδείξει ότι το βιβλίο δεν είναι μια ακριβή μορφή ψυχαγωγίας που απευθύνεται μόνο στα μεσαία και τα ανώτερα στρώματα. Υπολογίζοντας (κατά προσέγγιση) πόσα ξοδεύει ένας μέσος εργάτης κάθε χρόνο σε ποτά και τσιγάρα, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το διάβασμα είναι μια φτηνή διασκέδαση, ίσως η πιο φτηνή μετά το ραδιόφωνο και σίγουρα φτηνότερη από την παμπ. Επομένως το –ιδιαιτέρως επίκαιρο σήμερα– επιμύθιο είναι κόψτε το ποτό και το τσιγάρο κι αγοράστε βιβλία.

Στα επόμενα δύο δοκίμιά του ο Όργουελ ανατρέχει στα χρόνια που εργάστηκε σε παλαιοβιβλιοπωλείο κι έπειτα ως βιβλιοκριτικός, αναζητώντας απαντήσεις στο ερώτημα «τι διαβάζει το κοινό». Τα συμπεράσματά του, μολονότι αναφέρονται κυρίως στην εποχή του Μεσοπολέμου, είναι και πάλι εξοργιστικά επίκαιρα. Σταχυολογώ: Οι γυναίκες διαβάζουν περισσότερο από τους άντρες, συνήθως όμως οι άντρες διαβάζουν συγκεκριμένα πράγματα (ιστοριογραφία, αστυνομικά μυθιστορήματα) που δεν διαβάζουν οι γυναίκες (οι όποιες εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα)· τα ρομάντζα, τα «ροζ» και γενικώς τα αισθηματικά αναγνώσματα είναι μακράν τα πιο ευπώλητα (έχει αρχαίες ρίζες το κακό)· το ευρύτερο κοινό σαν να έχει διαγράψει από τη μνήμη του τους κλασικούς· κάποιοι από τους κλασικούς (Σέξπιρ, Ντίκενς) συνεχίζουν να πουλάνε πάντα, επειδή όμως πρέπει να τους έχει κανείς στη βιβλιοθήκη του και όχι επειδή διαβάζονται…

Το πιο ενδιαφέρον δοκίμιο του βιβλίου είναι αυτό με τον τίτλο «Η παρεμπόδιση της λογοτεχνίας». Εδώ ο  Όργουελ καταδεικνύει ότι η λογοτεχνία και εν γένει η πνευματική ζωή δεν είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει κάτω από αυταρχικά καθεστώτα, εκεί δηλαδή όπου απουσιάζει η ελευθερία στην κριτική και η δημοσιοποίησή της. Καίτοι αριστερός (πιο σωστά Εργατικός – όταν το Εργατικό Κόμμα της Μ. Βρετανίας ήταν όντως… εργατικό), ο Όργουελ στοχεύει την πρώην Σοβιετία της εποχής του Υπαρκτού και υποστηρίζει βάσιμα (σύντροφοι, μην ταράζεστε) ότι οι ασφυκτικές νόρμες που επέβαλε το Κόμμα στο όνομα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού έβλαψαν τη ρώσικη λογοτεχνία. Αρκεί μια σύγκριση ανάμεσα στους Ρώσους λογοτέχνες που αναδείχθηκαν πριν και μετά την Οκτωβριανή επανάσταση.

Στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου ο Όργουελ ασχολείται με το πώς αντιμετώπισε η γενιά του τον Α΄και τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, τον Ισπανικό εμφύλιο και άλλα σημαντικά γεγονότα, ασκεί κριτική στον τρόπο που το σύστημα υγείας συμπεριφέρεται στους φτωχούς κ.λπ. Οι παρατηρήσεις του φανερώνουν ξανά έναν οξυδερκή στοχαστή.

Μεταφράζει με μεράκι ο πρώην θεριακλής και νυν οπορτουνιστής-αντικαπνιστής Ίκαρος Μπαμπασάκης.   

Τζορτζ Όργουελ, μτφ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 280