Τάνια Μαλιάρτσουκ, «Η ιστορία συνεχίζεται, κάνουμε διάλειμμα για μιαν ανάσα»: Αποκλειστική προδημοσίευση

Το βιβλίο της Ουκρανής συγγραφέως Τάνιας Μαλιάρτσουκ, «Η ιστορία συνεχίζεται, κάνουμε διάλειμμα για μιαν ανάσα» (136 σελίδες, μετάφραση Έλενα Σταγκουράκη) κυκλοφορεί την επόμενη εβδομάδα από τις Εκδόσεις Εστία. Διαβάστε παρακάτω ένα απόσπασμα — μια αποκλειστική προδημοσίευση για την A.V.:

Γράμμα στην αδερφή (2014)

Ρωσία, εσύ είσαι μια μεγάλη και πλούσια χώρα. Γιά πες μου λοιπόν τώρα, σε παρακαλώ, για ποιον λόγο και για ποιον σκοπό χρειάζεσαι επιπλέον τη δική μου χώρα και τα δικά μου χρήματα; Μόνο τους τελευταίους τρεις μήνες κατάφερα εγώ η ίδια, χωρίς να έχω σταθερό συμβόλαιο εργασίας, να συνεισφέρω περισσότερα από χίλια ευρώ για τον αγώνα στο Μαϊντάν. Ολοένα αναρωτιέσαι ποιοι είναι αυτοί που χρηματοδοτούν τους φασίστες του Μαϊντάν στο Κίεβο. Κι ο πρώην Ουκρανός Πρόεδρος, τον οποίον τώρα νομιμοποιείς και κρατάς κρυμμένο, ήθελε να το μάθει αυτό και οι δολοφόνοι του (ή μήπως ήταν δικοί σου;) μας σταύρωναν, ώσπου να παραιτηθούμε κι επιτέλους να ομολογήσουμε. Ορίστε, λοιπόν, το ομολογώ: εγώ ήμουν, όπως και όλοι μου οι φίλοι και γνωστοί, όπως και πολλοί ακόμη που δεν γνωρίζω, αφού δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει κανείς εκατομμύρια ανθρώπων.

Ρωσία, εσύ είσαι μια πολύ έξυπνη χώρα. Κι όμως, εξακολουθείς να χρησιμοποιείς τη λέξη «αδερφοσύνη» εσφαλμένα. Εμάς τους Ουκρανούς μάς ονομάζεις «αδερφό έθνος» και την ίδια στιγμή στέλνεις τον στρατό σου εναντίον μας. Ακριβώς την ίδια στάση είχε τηρήσει εν έτει 1169 και ο πρίγκιπας Αντρέι Μπογκολιούμπσκι, ιδρυτής του πριγκιπάτου της Μόσχας και άγιος της ρωσικής ορθοδόξου εκκλησίας, λεηλατώντας το Κίεβο επί δύο ολόκληρες ημέρες, καταληστεύοντας και καίγοντας μοναστήρια, σκοτώνοντας τους άντρες και χαρίζοντας τις γυναίκες σε στρατιώτες ως λεία. Ακριβώς την ίδια στάση είχε τηρήσει εν έτει 1708 και ο Τσάρος Πέτρος ο Μέγας, καταστρέφοντας εκ θεμελίων την πρωτεύουσα της ουκρανικής κοζάκικης δημοκρατίας του Μπατουρίν και βάφοντας κόκκινα τα νερά του ποταμού από το χυμένο αίμα των κατοίκων. «Θάνατος στους Ουκρανούς!» επιγραφόταν στο άρμα του Μουράγιεφ, του απεσταλμένου από τον Λένιν κόκκινου αξιωματικού, που το 1918 έμπαινε στο Κίεβο σκορπίζοντας το θάνατο σε τρεις χιλιάδες κατοίκους, τους οποίους βάφτιζε «εχθρούς της Επανάστασης». Οι χώροι πρασίνου στο Κίεβο είχαν γεμίσει πτώματα. Έχω κι εγώ μιαν αδερφή και ξέρω ότι η αδερφοσύνη είναι άλλο πράγμα. Δεν σταματάμε, λέω εγώ, καλύτερα με αυτό το οικογενειακό παιχνιδάκι και να γίνουμε απλώς γείτονες; Διαφορετικά, θα πρέπει να σε ονομάσω Κάιν.

Εμάς τους Ουκρανούς μάς ονομάζεις «αδερφό έθνος» και την ίδια στιγμή στέλνεις τον στρατό σου εναντίον μας

Ρωσία, λες πως είμαστε φασίστες. Το ίδιο επαναλαμβάνουν πολλά τέκνα σου στο άκουσμα της ουκρανικής γλώσσας. Πάνε ογδόντα χρόνια τώρα που είμαστε φασίστες και σε ρωτώ: τι κάναμε για να κερδίσουμε αυτόν τον χαρακτηρισμό; Πόσα στρατόπεδα συγκέντρωσης έχτισα; Πόσους λαούς σκότωσα; Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Ουκρανοί συνεργάστηκαν με τον Χίτλερ, θα σπεύσεις να απαντήσεις. Σωστά. Και ξέρεις πολύ καλά το γιατί, έτσι δεν είναι; Γιατί ήλπιζαν να μπορέσουν με αυτόν τον τρόπο να ξεφύγουν από τη δική σου σιδερένια αγκάλη του θανάτου. Δεν είμαι ιστορικός, αλλά η ενενηντάχρονη γιαγιά μου, που επιβίωσε από τον λιμό του Στάλιν το 1933, εξακολουθεί μετά από κάθε γεύμα να μαζεύει όλα τα ψίχουλα και να τα τρώει απ’ την παλάμη της. Τη στιγμή που το κάνει, το βλέμμα της έχει κάτι το αποκρουστικό, σχεδόν ζωώδες. Τότε σκέφτομαι ότι κανείς δεν γίνεται ξανά ο ίδιος άνθρωπος αφού πρώτα έχει περάσει έναν χρόνο τρώγοντας κουκούτσια από δαμάσκηνα για να επιβιώσει. 

Πάνε ογδόντα χρόνια τώρα που είμαστε φασίστες και σε ρωτώ: τι κάναμε για να κερδίσουμε αυτόν τον χαρακτηρισμό; Πόσα στρατόπεδα συγκέντρωσης έχτισα; Πόσους λαούς σκότωσα;

Τώρα χαρακτηρίζεις και τους Τατάρους της Κριμαίας –τους δύσμοιρους, επειδή διάλεξαν την Κριμαία για πατρίδα– φασίστες. Για την ακρίβεια, Ταταροφασίστες. Εκατοντάδες χιλιάδες βρίσκονται αυτή την ώρα στα σπίτια τους και τρέμουν, αφού θυμούνται πολύ καλά ότι κάθε φορά που η Ρωσία ερχόταν στην Κριμαία, ο πληθυσμός της δεύτερης μειωνόταν κατά ένα τέταρτο.

Στην τελική, δεν είναι για σένα φασίστες όσοι δεν θέλουν να είναι Ρώσοι; Όλοι όσοι δεν συμμερίζονται τις απόψεις σου; Και για πόσο ακόμη, Ρωσία, εσύ, απελευθερώτρια του κόσμου, θα είσαι περήφανη για τη νίκη στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο χειραγωγώντας τους άλλους λόγω αυτής; Μέχρι τον Γ΄;

Ας είμαστε ειλικρινείς: νίκησες την «καφετιά χολέρα» μετατρέποντας τη μισή ήπειρο σε φυλακή με το καθεστώς τρόμου που επέβαλες, κι ανατρέφοντας τις επόμενες γενιές ως σκλάβους. Μια μηχανή απανθρωποποίησης υπήρξες και όχι φιλεύσπλαχνος νικητής. Στον πόλεμο δεν κερδίζει κανείς, παρά μονάχα ο θάνατος. Για πολλά χρόνια μετά τη «νίκη» σου, Ουκρανοί αντάρτες σε αντιπαλεύανε. Η άλλη μου γιαγιά, νεκρή τώρα πια, έκρυβε αρκετούς απ’ αυτούς στο σπίτι, τους έδινε ρούχα και φαγητό, όπως κι άλλοι στο χωριό της και σε πολλά άλλα χωριά. Ο θρύλος το ’χει πως ο τελευταίος αντάρτης βγήκε απ’ το δάσος το 1991 και παρέδωσε το πολυκαιρισμένο και σκουριασμένο όπλο του με τα λόγια: «Η Ουκρανία είναι ανεξάρτητη, δεν έχω πια λόγο να αγωνίζομαι». Μόνο τώρα που έπεσαν οι μάσκες κι ερχόμαστε αντιμέτωποι με την οργή και τη δίψα εκδίκησής σου για το Ευρωμαϊντάν μας, κατανοούμε πόσο λάθος έκανε ο αντάρτης εκείνος και πως στην πραγματικότητα ποτέ δεν υπήρξε ανεξάρτητη Ουκρανία. Δεν ήμασταν παρά δικοί σου υποτελείς. Με εξαγοράσιμες κι αδύναμες κυβερνήσεις, μας κρατούσες διαιρεμένους υπό το κράτος του φόβου και της έριδας, και θα μπορούσες κάλλιστα να συνεχίσεις έτσι, αφού δεν υπάρχει κυβέρνηση που να μη δωροδοκείται. Το πρόβλημα όμως είναι ότι οι διαμαρτυρόμενοι στο Μαϊντάν πλήρωσαν ήδη εκατό ζωές προκειμένου να δημιουργηθεί μια ανύπαρκτη έως τα τώρα κοινωνία πολιτών. Θα είναι δύσκολο με δαύτους και το ξέρεις. Κι επικίνδυνο, βέβαια, αφού η κοινωνία πολιτών δεν είναι παρά άλλη μια κολλητική ασθένεια. 

Για πολλά χρόνια μετά τη «νίκη» σου, Ουκρανοί αντάρτες σε αντιπαλεύανε. Η άλλη μου γιαγιά, νεκρή τώρα πια, έκρυβε αρκετούς απ’ αυτούς στο σπίτι, τους έδινε ρούχα και φαγητό, όπως κι άλλοι στο χωριό της και σε πολλά άλλα χωριά

Ρωσία, λες ότι θέλεις να μας σώσεις, εμάς τους αφελείς, ότι το θεωρείς χρέος σου. Όχι, μη μας σώσεις, σε παρακαλώ! Άφησέ μας στον χαμό! Τα ανθρακωρυχεία μας δεν είναι πλέον προσοδοφόρα, τα χωράφια μας δεν παράγουν στάρι, έχουμε χρεωκοπήσει και ό,τι απέμενε από ρευστό το πήρε μαζί του ο απερχόμενος, δραπέτης Πρόεδρος. Τίποτε δεν έχει πια να πάρεις από εμάς, πέρα από έναν νέο στρατό ανταρτών. 

Ρωσία, πρέπει να το ομολογήσω: μια ζωή σε μισούσα. Ενόσω διάβαζα τη λογοτεχνία σου και μάθαινα τη γλώσσα σου σαν δεύτερη μητρική μου, ήμουν φανατική αντιρωσίδα. Τώρα, όμως, όχι πια. Δεν σε μισώ. Ξέρω πως το μίσος θα έκανε εμένα ασθενέστερη κι εσένα ισχυρότερη. Το μίσος σε θρέφει. Γιά δες, πόσο μεγάλη έγινες, Ρωσία!

* * *

ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: Στα κείμενα του βιβλίου, η πρωτοεμφανιζόμενη στα ελληνικά γράμματα Μαλιάρτσουκ πραγματεύεται θέματα ιστορικά, κοινωνιοπολιτικά και πολιτισμικά που συγκροτούν την ιδιαίτερη ουκρανική ταυτότητα. Γραμμένα στην Αυστρία και στη γερμανική γλώσσα από τη βραβευμένη με το Βραβείο Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν συγγραφέα –πριν και μετά την πιο πρόσφατη ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του 2022 και τον τριετή πόλεμο που ακολούθησε, αναστατώνοντας την Ευρώπη και τον κόσμο–, τα κείμενα αυτά συνιστούν μια πολύτιμη παρακαταθήκη αυτοαντίληψης, αυτοκατανόησης και αυτοπροσδιορισμού του ουκρανικού λαού για το αύριο, ανεξαρτήτως των προσεχών πολιτικών αποφάσεων που θα καθορίσουν το γεωγραφικό μέλλον της χώρας.

Η ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Η Τάνια Μαλιάρτσουκ γεννήθηκε το 1983 στο Ιβάνο-Φρανκίβσκ της Ουκρανίας, όπου και σπούδασε φιλολογία. Αργότερα εργάστηκε ως δημοσιογράφος στο Κίεβο. Το 2011 κατέφυγε στη Βιέννη κι έκτοτε καταξιώθηκε ως συγγραφέας, όχι μόνο στον ουκρανόφωνο, αλλά και στον γερμανόφωνο χώρο. Βιβλία της άρχισαν να κυκλοφορούν στα γερμανικά από το 2009, και το 2018 βραβεύτηκε με μία από τις σπουδαιότερες λογοτεχνικές διακρίσεις στον γερμανόφωνο χώρο, το βραβείο Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν.