Ο Εθνικός Διχασμός μέσα από τα μάτια του Άγγλου αξιωματικού Τόμας Μοντγκόμερι – Κανινγκέιμ

Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι επί έναν αιώνα, παρά τις έρευνες που έχουν γίνει και τις μελέτες που έχουν δημοσιευθεί για τον «Εθνικό Διχασμό», κανένας δεν είχε εντοπίσει την «Αυτοβιογραφία» του Άγγλου αξιωματικού Tomas Montgomery Cuninghame, πού εστάλη εδώ ως στρατιωτικός ακόλουθος, τον Μάρτιο του 1015. Επάνω δηλαδή στην πρώτη μεγάλη κρίση μεταξύ Βασιλιά και Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία αφορούσε την έξοδο της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το βιβλίο που κυκλοφορεί στα ελληνικά με τον τίτλο «Το Κλειδί» από τις Εκδόσεις Καπόν, ανέσυρε από την αφάνεια και μετέφρασε η Αθηνά Κακούρη και ευτυχώς.

Ο συγγραφέας περιγράφει το πολωμένο κλίμα που βρήκε στην Αθήνα, όπου οι ανώτεροι υπάλληλοι της πρεσβείας προσπάθησαν να τον αποτρέψοθν από το να συναντήσει τους συναδέλφους του Έλληνες στρατιωτικούς, επειδή ήταν «όλοι γερμανόφιλοι». Πως εκείνος το θεώρησε αυτό γελοίο και συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον αξιωματικό που εκτελούσε τότε χρέη Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου. Αυτός ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς, μόλις Συνταγματάρχης τότε. Μέσα σε λίγα λεπτά, ο Μεταξάς έδωσε στον Κάνινγκέϊμ να καταλάβει γιατί ο στρατός δεσμευόταν από τη Συνθήκη με τη Σερβία και δεν μπορούσε να απομακρυνθεί από τη Μακεδονία. Ότι δηλαδή, η άρνηση των Ελλήνων δεν ήταν «γερμανοφιλία», αλλά τετράγωνη λογική. Αργότερα ο Κάνινγκέϊμ εξετάζει τα στρατιωτικά ζητήματα, όπως παρουσιάστηκαν στις επόμενες εβδομάδες, με τις γρήγορες εναλλαγές καταστάσεων.

Ο Κάνινγκέϊμ δίνει ζωντανά πορτραίτα του Ιωάννη Μεταξά, του Βίκτωρος Δούσμανη και του Βασιλιά και καταγράφει με ειλικρίνεια τα όσα εισέπραξε από τις συζητήσεις του μαζί τους. Του είναι ακατανόητες οι επιλογές της αγγλικής κυβέρνησης, η εχθρότητα των Γάλλων απέναντί του και η άρνηση της Αντάντ να αποδεχθεί ότι η Ελλάς προσπαθούσε, όπως ήταν φυσικό, να διασφαλίσει την εδαφική της ακεραιότητα, τη στιγμή μάλιστα που η Αντάντ πίεζε, μέσω του Βενιζέλου, να παραχωρήσει η χώρα την Καβάλα και την περιοχή της στη Βουλγαρία, έναντι εδαφικών κερδών στη Μικρασία, όποτε και όταν διαμελίζετο η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κρίνει δε τον Ελευθέριο Βενιζέλο ως πολύ λιγότερης αξίας σύμμαχο της Αγγλίας, διότι σε καιρό πολέμου, σίγουρα περισσότερη αίγη και κύρος έχει ο Πολέμαρχος Βασιλιάς από τον πολιτικό με τη ρεντιγκότα του, όση γοητεία και αν διαθέτει αυτός.

Όταν τις παραμονές της αποφάσεως των Άγγλων στην Καλλίπολη, η Ελλάς προτείνει στην Αντάντ να συμμετάσχει με όλες τις δυνάμεις της, δηλαδή 500.000 στρατό και όλη τη δύναμη του ναυτικού της, δεν λαβαίνει ποτέ καν μια απάντηση! Ο Κάνινγκέϊμ τότε κάνει απεγνωσμένες προσπάθειες προς πολλές κατευθύνσεις, φτάνοντας μέχρι και τον Άγγλο Υπουργό Εξωτερικών, χωρίς πότε να λάβει μια λογική εξήγηση γιατί η πρόταση αγνοήθηκε, σαν να μην είχε ποτέ γίνει!

Ο Κωνσταντίνος, γράφει συμπερασματικά ο Κάνινγκέϊμ, σκεφτόταν με γνώμονα τη στρατηγική και την τακτική και αναμετρούσε τα πιθανά αποτελέσματα κάθε στρατιωτικής επιχείρησης. Αντιθέτως, ο Βενιζέλος πίστευε στο άστρον του και ήταν τζογαδόρος μέχρι το κόκκαλο, όπως το έλεγε και ο ίδιος. Οι δυο τους ήταν αδύνατον να χαράξουν κοινή πορεία του κράτους. Αλλά η Αντάντ έκανε λάθος νομίζοντας πως στην Ελλάδα υπήρχαν δύο μόνο δυνάμεις, ο Βασιλιάς και ο Βενιζέλος. Στην πραγματικότητα υπήρχε και τρίτη, ο Στρατός που είχε καταγάγει τέτοιες λαμπρές νίκες το 1912 και το 1913. Η Αντάντ, αυτό που χρειαζόταν ήταν ο Ελληνικός Στρατός και μάλιστα με τη συγκρότησή του, τους εξαιρετικά καλούς αξιωματικούς του, τη συμπαγή ηγεσία του και την αφοσίωσή του στον Βασιλιά ηγέτη του. Άρα το να επιλέγει να υποστηρίξει τον Βενιζέλο ήταν λάθος, γιατι ο Στρατός δεν τον ακολουθούσε ποτέ.

Ο πόλεμος είναι επιστήμη πραγματιστική, γράφει ο Κάνινγκέϊμ, αλλά δεν μπόρεσε ποτέ να αντιληφθεί ποιος ήταν ο πραγματιστικός στόχος της αγγλικής πολιτικής ηγεσίας προς την Ελλάδα. Όσον αφορά τον Βασιλιά Κωνσταντίνο, κατηγορήθηκε και εκθρονίστηκε ως γερμανόφιλος, μολονότι προσέφερε πέντε φορές τη συνεργασία του και τις πέντε φορές η Αγγλία την απέρριψε. Και διερωτάται, σε τι απέβλεπε η αγγλική πολιτική; Η μόνη κατεύθυνση πολιτικής που διακρίνει είναι η επιβολή του Βενιζέλου, χωρίς να λαμβάνονται υπόψιν οι επιθυμίες του λαού. Έτσι όμως η Αγγλία συνέβαλε στον Εθνικό Διχασμό, μολονότι αποτελεί παραφροσύνη να ρίχνει σε πολιτικές έριδες έναν λαό που θέλεις σύμμαχό σου σε ώρες κρίσιμες. Τελικά ο μεγάλος χαμένος ήταν ο ελληνικός λαός, για τον οποίον ο συγγραφέας μιλά με κατανόηση και συμπάθεια.

Info: Τόμας Μοντγκόμερι – Κάνινγκέϊμ, Το Κλειδί
(Dustry Measure), μετάφραση Αθηνάς Κακούρη, εκδόσεις Καπόν, σελ. 184.

*Ο Χρήστος Μούλιας είναι Έλληνας δικηγόρος, ιστοριοδίφης-ερευνητής και συγγραφέας