Τι είναι η χυδαιότητα; | Μια ματιά στο βιβλίο του Μπερτράν Μπιφόν

Από πού ξεκινάς όταν θέλεις να ορίσεις τη χυδαιότητα; Ο Μπερτράν Μπιφόν αποφασίζει να ξεκινήσει από τους αιώνες που προηγήθηκαν της νεωτερικότητας. Ξεκινάει από τα χρόνια της Γαλλικής επανάστασης όταν ανατράπηκε η μοναρχία. Τότε ξεκίνησε ένας πόλεμος απέναντι στην εκλεπτυσμένη ευγένεια των αριστοκρατών, των οποίων η υποκρισία ήταν απόλυτα αναγνωρίσιμη, την κάλυπταν όμως πίσω από αποδεκτούς και ευγενείς τρόπους συμπεριφοράς. Αυτό γέννησε σε μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων την επιθυμία να γίνουν χονδροειδείς και απότομοι.

Μπερτράν Μπιφόν: Τι είναι η χυδαιότητα;

Ωστόσο όπως πολύ σωστά έλεγε ο Σταντάλ, (που εκτιμούσε τους χονδροειδείς τρόπους), το χονδροειδές δεν είναι πάντοτε χυδαίο. Για να συμπληρώσει ο Τοκβίλ ότι χυδαίες είναι οι εκφράσεις και τα σχήματα λόγου που εκφράζουν αισθήματα που είναι πραγματικά ποταπά.

Ποιο όμως είναι ποταπό που γεννάει τελικά τη χυδαιότητα και πως ορίζεται; Ένα καλό δείγμα ποταπότητας έδωσε η τότε ανερχόμενη αστική τάξη. Οι άνθρωποι αυτοί καθώς ήταν αυτοδημιούργητοι, έμποροι οι περισσότεροι, άρα άνθρωποι του χρήματος, περιέφεραν την αλαζονεία, τον εγωκεντρισμό τους και σε πολλές περιπτώσεις την έλλειψη μόρφωσης με τέτοιο τρόπο που ήταν σα να υπερηφανεύονταν. Το πνεύμα των ανθρώπων αυτών στη βάση του ήταν απόλυτα προσανατολισμένο στη δίπολο επένδυση-αποτέλεσμα, κι έτσι σύμφωνα με τη δική τους κοσμοθεωρία δεν δίνεις περισσότερα από αυτά που μπορείς να πάρεις, υπολογίζεις αδιάκοπα πόσο όφελος θα έχεις, δεν δίνεις χωρίς να ζητάς αντάλλαγμα και δεν συναινείς σε μια θυσία που δεν θα σου αποφέρει κάποιο όφελος.

Με αυτό τον τρόπο όμως απαξιώνεις κάθε τι που δεν είναι αποδοτικό είτε στη ζωή είτε στον έρωτα, χλευάζεις το ανιδιοτελές, καταδικάζεσαι σε μια μορφή ψυχικής ψυχρότητας απέναντι σε οτιδήποτε δεν ανταποκρίνεται στους όρους ανταπόδοσης, φτωχοποιείς την εσωτερική ζωή. Εξ΄ού και η απέχθεια πολλών καλλιτεχνών για τους αστούς, ο Γκουστάβ Φλωμπέρ μάλιστα υπέγραφε ορισμένες φορές τα γράμματά του ως Γκουστάβους Φλωμπέρτους Αστοφόβους, ενώ ο Μοντεσκιέ έγραφε ότι όπου υπάρχει εμπόριο, υπάρχουν χαλαρά ήθη.

Στο πνεύμα αυτό σύμφωνα με τον Μπιφόν στήθηκε ο κόσμος της νεωτερικότητας, και ενώ πριν από αυτήν το ανθρώπινο ον ήταν πολιτικό, κοινωνικό, προορισμένο να ολοκληρωθεί μέσα από την αναζήτηση του καλού και ωραίου, καθοδηγούνταν από ηθικά πρότυπα και ο καθένας προσπαθούσε να υπερβεί την ατελή του ατομικότητα, πλέον μεταμορφώθηκε σε ένα ον στο οποίο δεν έχουν ανατεθεί άλλοι σκοποί πέρα από την βελτίωση των συνθηκών της ζωής του.

Έτσι όμως εγκαταστάθηκε ο υλισμός, και αφού πλέον δεν υπήρχαν πρότυπα για να ακολουθήσει κάποιος, στο επίκεντρο βρέθηκε η μοναδικότητα του καθενός, και ο κόσμος συρρικνώθηκε στον εαυτό, την εσωτερικότητα, έναν δομικό εγωισμό. Το νεωτερικό άτομο κατά βάση είναι ευχαριστημένο από τον εαυτό του, δίνει προσοχή στις αισθήσεις, τις επιθυμίες, την ευημερία του, και του αρκεί ότι ο τρόπος δράσης του είναι σύμφωνος με αυτό που ονομάζει φύση του, την οποία όπως ειπώθηκε παραπάνω δεν προσπαθεί να εξοπλίσει με αρετές.

Έτσι όμως εφόσον δεν υπάρχει κάποιο πρότυπο το οποίο το άτομο θα επιλέξει ή θα απορρίψει και μέσω αυτού θα αυτονομηθεί, το άτομο μόνο με τον εαυτό του, στρέφεται στον άμεσο οδηγό που του παρουσιάζεται που είναι το μέγα πλήθος των συνανθρώπων του, οι οποίοι με τη σειρά τους δεν ακολουθούν κάποιο πρότυπο αρετής, συμπεριφέρονται αχαλίνωτα, εγωιστικά με μια διάθεση απόκρουσης και γελοιοποίησης οποιουδήποτε φραγμού περιορίζει αυτό που αποκαλούν ελευθερία τους και δικαίωμά τους.

Διαπιστώνει επίσης ότι πριν φτάσουμε στη διαμόρφωση του σύγχρονου κράτους ως μιας αφηρημένης οντότητας που μας φροντίζει (στο βαθμό που το κάνει), καθώς η πολιτική τάξη βασιζόταν στο σύνολο ανθρώπινων ομάδων (οικογένεια, συντεχνία, χωριό κλπ), κάθε άτομο ήταν άμεσα υπεύθυνο για τη συνοχή της κοινότητας και έπρεπε να συμβάλει σε αυτό με πολιτική συμπεριφορά και καλούς τρόπους. Σε αντίθεση με αυτό σήμερα ο καθένας έχει δικαίωμα να φερθεί όπως του καπνίσει, αφού στην πραγματικότητα στο μεγάλο συνοθύλευμα που είναι οι πόλεις μας, δεν υπάρχει κανείς να τον κρίνει άμεσα, ενώ οι υπηρεσίες και οι παροχές του κράτους ενίοτε υποκαθιστούν, στο μέτρο του δυνατού, την ευθύνη που κανονικά θα έπρεπε να έχει το άτομο απέναντι στην οικογένειά του ή στο κοινωνικό σύνολο. 

Επιπλέον οι άνθρωποι φιλοδοξώντας να γίνουν μοναδικοί, καθώς αυτό είναι το σύγχρονο ευαγγέλιο, εκτός από τις αρετές θυσιάζουν και τους καλούς τρόπους, αφού οι καλοί τρόποι αποτελούν μια νόρμα συμπεριφοράς η οποία τους κατατάσσει στο μέγα πλήθος, τους καταδικάζει στην ομοιότητα και σε κάποιου είδους υπακοή. Η υπακοή όμως δεν συνάδει με την νεωτερικότητα, στην οποία τα άτομα, όπως είπε ο Άνταμ Σμιθ είναι υπερβολικά δραστήρια καθώς ενεργούν για τον εαυτό τους, και δεν υπολογίζουν τους άλλους αποβλέποντας στο συμφέρον τους, για να συμπληρώσει ο Τοκβίλ ότι οι τρόποι συμπεριφοράς συχνά είναι χυδαίοι, επειδή η σκέψη δεν έχει πολλές ευκαιρίες να υπερβεί την ενασχόληση με τα εσωτερικά συμφέροντα.

Καταλήγει λοιπόν στο ότι στη νεωτερική εποχή, το άτομο αν εξαιρέσουμε την επαγγελματική του δραστηριότητα, ζει ουσιαστικά στην ιδιωτική σφαίρα, με τη μόνιμη ενθάρρυνση να είναι ανεξάρτητο. Ότι ο μόνος του στόχος είναι η άνετη αυτοσυντήρηση μέσω της οποίας αφιερώνεται στις ιδιωτικές του απολαύσεις, και λίγο το απασχολεί το στίγμα που αφήνει στην κοινωνία, ή τη γνώμη που σχηματίζουν οι άλλοι, ειδικά όταν υπερτερεί στον τομέα των επιτευγμάτων. Έτσι όμως οι πλούσιοι και δυνατοί, είναι οι πρώτοι που με τη συμπεριφορά τους εξαλείφουν τους καλούς τρόπους, με μια έννοια βαθύτερη από αυτήν της τήρησης αποδεκτών κανόνων, καθώς έχουν απαλλάξει τους εαυτούς τους από κάθε υποχρέωση να δείχνουν σεβασμό και προσοχή στους άλλους και να υπολογίζουν τη γνώμη τους. Οι άλλοι δεν υπάρχουν, είναι εκεί για να τους εξυπηρετούν, και αυτή η συμπεριφορά στη συνέχεια βαθμηδόν απλώνεται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, σε μια κοινωνία όπου υπάρχει ο καθένας, αλλά οι άλλοι απλά δεν υπάρχουν.