Βιβλιο

Νίκος Φούφας, «Ο πόλεμος των χωρικών στη Γερμανία»: Ένα βιβλίο για τη σκέψη του Φρίντριχ Ένγκελς

Ο Νίκος Φούφας ρίχνει φως στον Πόλεμο Των Χωρικών. Ύστερος Μεσαίωνας, συγκρούσεις, υλικές αιτίες

Στάθης Νικολακόπουλος
3’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ
UPD

«Ο πόλεμος των χωρικών στη Γερμανία»: Παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Φούφα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ένεκεν (πρόλογος: Michael Löwy)

Ο George Steiner, πριν πολλά χρόνια, στην πρώτη του non-fiction μελέτη, αναλύει το έργο, την ψυχοσύνθεση, τις αντιθέσεις και τα καλούδια της Υψηλής Λογοτεχνίας, αναφερόμενος στα δύο ιερά τέρατα της γραφής: Τολστόι και Ντοστογιέφσκι, σε πλήρη συνεργασία και αντίθεση, προσφέρουν στους αναγνώστες έναν απαράμιλλο θησαυρό ανάγνωσης, ερμηνείας και διακειμενικότητας, μέσω της πένας αυτού του μεγάλου θεωρητικού. Σε κάποιο σημείο, κάνει την cameo εμφάνισή του ο Ένγκελς, ο οποίος μάς υπενθυμίζει, παρέα με τον Ζολά και τον Φιόντορ, ότι η βιομηχανική εργασία μπορεί να ισοπεδώσει τα ιδιαίτερα γνωρίσματα ή το φως της ευφυίας στο ανθρώπινο πρόσωπο. Άλλοι καιροί, όμως∙ άλλα ήθη. Ο 19ος αιώνας ουδεμία σχέση έχει με τον 21ο. Η αριστερά διψάει για αυθεντίες, με την προϋπόθεση ότι υπηρετούν την περίκλειστη ατζέντα της. Το εάν ο Ένγκελς, έπεσε στην παγίδα σκιτζήδων ανθρωπολόγων, (Lewis Morgan, Margaret Mead), οι οποίοι μισούσαν την κοινωνική οργάνωση και τους ισχυρούς θεσμούς ενός σύγχρονου κράτους, είναι δευτερεύον θέμα. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Το ότι οι θεωρητικοί του μαρξισμού και οι οπαδοί της κομμουνιστικής ιδεολογίας, φέρονται σαν ταύροι σε υαλοπωλείο, με τo πιστοποιητικό ψυχικής υγείας, παραδομένο σε όλους εμάς, που δεν υιοθετούμε την ατζέντα της μιζέριας τους, έχει μικρή σημασία. Το ότι εκμεταλλεύονται το ανθρώπινο πρόσωπο του καπιταλισμού, με ιαχές από μπολσεβίκικη κοσμολογία, διαγράφοντας την μεταφυσική του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, αποτελεί ταμπού. Εν πάση περιπτώσει.

Για την προσωπικότητα, την δράση και το συγγραφιλίκι του Ένγκελς, έχουν μιλήσει άλλοι από μένα. Λένιν, Αλτουσέρ, Παναγιώτης Κονδύλης και η λίστα δεν έχει τέλος. Το δίδυμο Μαρξ - Ένγκελς, εξάλλου, είναι αχτύπητο. Εξακολουθεί και επηρεάζει πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι πιστεύουν ότι οι ιδεολογικές πεποιθήσεις, εμπλουτισμένες με αισθητική γερμανικού ριζοσπαστισμού και πραξικοπήματος, το οποίο αποβλέπει στην κάθιδρη ισοπέδωση του Κακού, είναι η λύση στο πρόβλημα. Ποιο είναι το πρόβλημα; Ότι η αριστερά σιχαίνεται το κράτος. Θέλει να είναι αυτή το κράτος.

Ο Νίκος Φούφας, με πολύ έξυπνο τρόπο, και ίσως άθελά του, μας αποσπά από τα παραπάνω, ρίχνοντας φως στον Πόλεμο Των Χωρικών. Ύστερος Μεσαίωνας, συγκρούσεις, υλικές αιτίες. Ο Ένγκελς, διαβάζει την αιματηρή ήττα της γερμανικής αγροτιάς (δεν είναι η μόνη που εξηγέρθη κατά της φεουδαρχίας∙ η Ελβετία, περιέργως, έχει ενδιαφέρουσα ιστορία αντιπαράθεσης και βίας), αναφερόμενος στον Λούθηρο και τον Μύντσερ (τέρας σκέτο), ως τους πρωτεργάτες της προτεσταντικής Μεταρρύθμισης, η οποία πράγματι άλλαξε την ιστορία σε διεκδικήσεις και οράματα. Ο Φούφας, μέσω του συγκεκριμένου ενγκελσιανού έργου, περιγράφει τα γεγονότα και τις βασικές ιδέες που διαρθρώνουν την ανάγνωση και την ανατομία της φεουδαρχικής κοινωνίας τον 16ο αιώνα, αναλύει τη οικονομική και κοινωνική δομή της Γερμανίας, αλλά και μας θυμίζει, τους ταξικούς προγόνους του Πολέμου Των Χωρικών, την παράλληλη εξέγερση των ευγενών (ω, ναι!), ολοκληρώνοντας την σκέψη του για τα επακόλουθα και τις συνέπειες των αιματηρών αυτών γεγονότων.

Ο Ένγκελς αντιπαραθέτει τις επαναστάσεις του 1848  −μια ανισόρροπη εποχή είναι η αλήθεια− με αυτήν του 1524, μην σταματώντας να βρίσκει αναλογίες αλλά και διαφορές, υπό την σκέπη του Τσίμερμαν ως λαμπαδηδρόμου. Μέσα από τις θρησκευτικές διαμάχες, οι οποίες εξακολουθούν να κυριαρχούν στον ψυχισμό των ανθρώπων ακόμα και σήμερα, πατρίκιοι, πρίγκιπες, πληβείοι και φυσικά οι πρωταγωνιστές αγρότες, ρίχνονται σε μια μάχη συμφερόντων στην κοινωνική ιεραρχία, ενώ, η αγαστή συνεργασία του θεσμού της βασιλείας και η άνοδος της αστικής τάξης, η αξία του χρήματος και η σπουδαιότητα της μόρφωσης, εξισορροπούν κάπως τα ήθη, με αποκορύφωμα τον Τριαντακονταετή Πόλεμο, ο οποίος περιλαμβάνει τα πάντα: άρχοντες, δουλοπάροικους, προλετάριους, λούμπεν κομπάρσους, καθολικούς, προτεστάντες, παλατινάτα και συνθήκες. Μια εποχή αντιθέσεων, δόλιων συνεργασιών και λυκοφιλίας. Ένας πλούτος ασυμφωνίας.

Αν γράψω τι ακριβώς διαμείβεται σε αυτό το βιβλίο, θα πρέπει να προβώ σε ιστορικά και φιλοσοφικά spoilers, αποκαλύπτοντας στην ουσία, αυτό, που ο Φούφας προσπαθεί με επιτυχία να αναπτύξει στις σελίδες του, γνωρίζοντας πολύ καλά το θέμα. Γεγονός είναι ότι μετά την ανάγνωση, χρειάστηκα λίγες μέρες για να αναστοχαστώ εκείνη την εποχή, προσπαθώντας να βρω ομοιότητες με το σήμερα. Η απουσία κοινωνικής δομής και οργάνωσης, η αποτυχία συνεννόησης, ο αριστοκρατικός κλήρος αλλά και οι τεχνικές και στρατιωτικές καινοτομίες που βοήθησαν στην αποκόλληση από τον σκοταδισμό, κινήματα όπως το Παπούτσι Της Ένωσης και ο Φτωχός Κόνραντ, χιλιαστές και αντιφατικές συμμαχίες, θυμίζουν την σημερινή εποχή της απολυτότητας, της τρέλας και του anything goes.

Δεν νομίζω ότι ο Ένγκελς, εν έτει 2023, μπορεί να αφυπνίσει συνειδήσεις με σύμβολα την γροθιά και το αμπέχονο. Κάθε εποχή είναι διαφορετική, οι άνθρωποι αλλάζουν, τα ένστικτα πάλι όχι. Η ανθρώπινη φύση εξακολουθεί να εκπλήσσει, συχνά δυσάρεστα, τον εχέφρονα πολίτη. Δεν ξέρω εάν omnia sunt communia, αλλά επιμένω ότι η μετριοπάθεια, τα καλά αισθήματα και η συνεργασία (τα τρία καλά της διπλωματίας), μπορούν να αποφέρουν αποτελέσματα, μακριά από κομματικές αγκυλώσεις και παρελθοντολαγνεία, με σήμα τα μουστάκια του Φρίντριχ. Εδώ, το στοίχημα είναι ότι το Πνεύμα, κατά Χέγκελ· η εμπειρία ανακάλυψης. Όχι να μιμηθούμε χωρικούς και αιρετικούς, επειδή νομίζουμε ότι θα αποκτήσουμε το δεκαπεντάλεπτο της δημοσιότητας, για να προστεθούμε στους τηλεκατευθυνόμενους ανθυποσελέμπριτι του Zeigeist.