Βιβλιο

Ο Τζόναθαν Φράνζεν, τα πουλιά και η κλιματική αλλαγή

Γιατί είναι σημαντικά τα πουλιά και πώς έγινε πτηνοδίφης ο διάσημος συγγραφέας.

Άρης Σφακιανάκης
ΤΕΥΧΟΣ 754
1’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Ο Άρης Σφακιανάκης γράφει κριτική για το βιβλίο «Το τέλος του τέλους της γης» του Τζόναθαν Φράνζεν, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός

«Γιατί σωπαίνετε εσείς οι διανοούμενοι;» είχε ρωτήσει πριν καιρό ένας δημοσιογράφος τον Αμερικάνο συγγραφέα Πολ Όστερ.
«Μα, εμείς θέλουμε να μιλήσουμε, αλλά πού; Στην τηλεόραση δεν μας καλούν πια. Ούτε καν στο ραδιόφωνο. Όσο για τις εφημερίδες…»
«Και τότε, τι μένει;» είχε ρωτήσει μελαγχολικά ο δημοσιογράφος.
«Να γράφουμε βιβλία», είχε αποκριθεί ο Όστερ.

Την ανάγκη τους να μιλήσουν για την κλιματική αλλαγή κάνουν βιβλία δύο σπουδαίοι Αμερικάνοι συγγραφείς: ο Τζόναθαν Φράνζεν και ο έτερος Τζόναθαν (Σάφραν Φόερ). Το βιβλίο του δεύτερου θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις Κέδρος, ενώ το βιβλίο του πρώτου κυκλοφορεί ήδη από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Κι επειδή μου αρέσει η πεζογραφία του Φράνζεν (όχι τόσο «Οι διορθώσεις», όσο «Η Αγνή») πήρα να διαβάσω τη συλλογή των δοκιμίων του με τίτλο «Το τέλος του τέλους της γης».

Αυτό το υβριδικό σχήμα, η ανάμιξη πεζογραφίας με δοκίμιο, είναι εξαιρετικά επιτυχημένο όταν ασκείται από δοκιμασμένα πληκτρολόγια (άλλοτε θα μιλούσαμε για πένες). Ο Φράνζεν πιάνει αρκετά θέματα –ακόμη και την Ίντιθ Γουόρτον–, όμως το κυρίως μενού του είναι τα πουλιά. Τα πουλιά και η κλιματική αλλαγή. Μας εξηγεί γιατί είναι σημαντικά τα πουλιά και πώς έγινε πτηνοδίφης ο ίδιος. Μας καλεί να ταξιδέψουμε μαζί του ανά τον κόσμο, όπου περιηγείται καταγράφοντας κάθε είδος ενδημικού πτηνού. Ταυτόχρονα επιχειρεί να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε τι σημαίνει κλιματική αλλαγή, τι καταστροφές πρόκειται να επιφέρει στα οικοσυστήματα και πόσο πιο φτωχός θα απομείνει ο άνθρωπος – αν και εφόσον απομείνει βέβαια.

Ενίοτε γίνεται ακραίος: «Αληθεύει», γράφει ο Φράνζεν σε μετάφραση Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη, «ότι η πιο αποτελεσματική και απλή δράση που μπορούν να αναλάβουν οι άνθρωποι, όχι μόνο για να πολεμήσουν την κλιματική αλλαγή αλλά και για να διατηρήσουν έναν κόσμο βιοποικιλότητας, είναι να μην κάνουν παιδιά».

Τέλος, περιγράφει το ταξίδι του στην Ανταρκτική, τη δική του Έσχατη Θούλη. Τότε πραγματικά τον ζήλεψα –όσο κι αν απεχθάνομαι το ψύχος– για τα συγκλονιστικά τοπία που έβλεπε και τα χρώματα γύρω του που έμοιαζαν με αποτέλεσμα λήψης παραισθησιογόνων. Στις παγωμένες κοιλάδες συναντά έναν αυτοκρατορικό πιγκουίνο, καταγράφει την πτήση ενός σμήνους βαθυκύανων άλμπατρος και πέφτει πάνω σε μια παρέα πρόσχαρων βασιλικών πιγκουίνων που καθώς δεν έχουν συναντήσει ξανά ανθρώπους δείχνουν άφοβοι και ιδιαίτερα φιλικοί.

Στις μέρες μας, καθώς το ταξίδι μ’ ένα παγοθραυστικό στη θάλασσα του Αμούδσεν και στους παγετώνες του Ανταρκτικού κύκλου είναι πλέον ανέφικτο λόγω κορωνοϊού –και δυσβάστακτου οικονομικού κόστους– προτείνω ταπεινά να αντικρίσετε τα μυθικά εκείνα τοπία που έλκυσαν τόσους εξερευνητές μέσα από τα διαυγή μάτια ενός συγγραφέα που αγαπάει τον πλανήτη και τα είδη του.