O Σταύρος Κωνσταντινίδης αναζητά την κανονικότητα

Προσωπικότητα που δεν διστάζει να παρέμβει και να αρθρώσει δημόσια τον λόγο του για τα κακώς, αλλά και τα… καλώς κείμενα της ελληνικής πραγματικότητας. Συζητήσαμε για την κανονικότητα που οραματίζεται, «τη μήτρα της ζωής μας», τη συνεργασία του με τον Δήμο Αθηναίων αλλά και τις αλλαγές που φέρνει η πανδημία της νόσου Covid-19.  

«Αναζητώντας την κανονικότητα». Αυτός είναι ο τίτλος του νέου σας βιβλίου που κυκλοφόρησε πριν από λίγες εβδομάδες. Μέσα από δημόσιες τοποθετήσεις, συνεντεύξεις, άρθρα και προσωπικές σημειώσεις σταχυολογείτε την τριετία 2017-2020. Με ποιο κριτήριο επιλέξατε τα κείμενα αυτά;
Το κριτήριο ήταν να επιλεγούν κείμενα που να συγκροτούν κατά δυνατόν σφαιρικά την προσωπική μου κοσμοθεώρηση για τη δημόσια σφαίρα της χώρας, αυτή την τριετή περίοδο, που έκλεισε τη δυσκολότερη ίσως δεκαετία της μεταπολιτευτικής ιστορίας μας. Επειδή η δημόσια σφαίρα και ο δημόσιος χώρος συναρμολογείται πάντα από τους ανθρώπους, την πόλη και την πολιτική, το βιβλίο ακολουθεί αυτή τη δομή.

Ονομάζω την πρώτη ενότητα των κειμένων «Περιπέτειες προσώπων, κειμένων και βίων». Εδώ ίσως να φανερώνω τις εκλεκτικές συγγένειες που διαμορφώνουν τη δική μου πνευματική σκευή. Το βλέμμα μου πέφτει: από τη δυαδική διακριτική γοητεία της Καρόλου Ντηλ στη Θεσσαλονίκη και της Σκουφά στην Αθήνα μέχρι τις ιδιαίτερες μορφές του Γιάννη Χατζηγώγα και του Γιάννη Μπουτάρη. Από τη νοσταλγία του Μοδιάνο και της Παλιάς Παραλίας στη Θεσσαλονίκη, μέχρι το Σύνταγμα και τη χειμωνιάτικη Σαντορίνη. Αλλά και από τις κουβέντες με ανθρώπους όπως ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης και ο Γιώργος Λαζόγκας και από τις αποτιμήσεις στο έργο των Άρη Σφακιανάκη, Νικόλα Σεβαστάκη, Πέτρου Τατσόπουλου, Χρήστου Χωμενίδη, Σπύρου Βούγια, ψάχνω να βρω τη μεγάλη εικόνα μιας χώρας που αναζητά τα βήματά της.

Τα «Πολιτικά» είναι η δεύτερη ενότητα κειμένων κι εκεί μπορεί κανείς να βρει όλα όσα απασχόλησαν την κοινή γνώμη την τελευταία τριετία στην κεντρική πολιτική σκηνή, στην τοπική αυτοδιοίκηση, στην εξωτερική πολιτική. Ενδιαφέρομαι βέβαια για τη σηματοδότηση και των ευρύτερων γεγονότων: οι επενδύσεις, η πολιτική της ασφάλειας, το μεταναστευτικό, ο τουρισμός, τα πανεπιστήμια. Και ίσως ακόμη και ο έρωτας ή η ψυχανάλυση που βρίσκουν εδώ τη θέση τους, ίσως ως καίρια στοιχεία της πολιτικής διαδικασίας.

Τέλος η τρίτη ενότητα, με τίτλο «Βλέμματα στο σώμα της πόλης», είναι στην ουσία πρακτικές και άμεσα εφαρμόσιμες προτάσεις για το το αστικό περιβάλλον, και τις σύγχρονες πόλεις. Οι πράσινες και οι έξυπνες πόλεις, η πράσινη ανάπτυξη, οι συγκοινωνίες, τα σκουπίδια, οι αναπλάσεις, τα τραπεζάκια, το Airbnb, η δημόσια τέχνη, είναι ίσως η κατασταλαγμένη ματιά του επαγγελματία Συγκοινωνιολόγου, που ακροβατεί μεταξύ ρεαλισμού αλλά και του εφικτού οράματος. Η μεγάλη συγγραφέας μας, η ΣώτηΤριανταφύλλου, μου έκανε την τιμή να προλογίσει το βιβλίο. Με τη Σώτη έχουμε μία εκλεκτική ιδεολογική και θεωρητική συγγένεια, ως προς την πρόσληψη και τη θεώρηση της ζωής και της πολιτικής.

«Κλείνουμε 10 χρόνια χωρίς ανάσα», γράψατε πρόσφατα σε ανάρτησή σας. Πόσο διαφορετική υπήρξε μέσα σε αυτά τα χρόνια η έννοια της κανονικότητας;
Η έννοια της «κανονικότητας» του βιβλίου κατάφερε να τροφοδοτήσει τις πρώτες δημόσιες συζητήσεις, στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου στη Θεσσαλονίκη, και σε κάποια μέσα. Επειδή η χρήση του όρου είναι πολυποίκιλη στην καθημερινότητα, υποχρεωτικά δημιουργεί παρεξηγήσεις. Η αριστερά του λυρισμού και της ναΐφ αίσθησης των πραγμάτων εκλαμβάνει την έννοια στην πρωτόλεια εκδοχή της, και την προσγειώνει με πρόσημο συντηρητισμού, οπισθοδρόμησης και έλλειψης υποτίθεται κάποιας φαντασίας. Εκτιμά αυτή η αριστερά ότι εκλείπει δήθεν η δημιουργικότητα, το πάθος, η φαντασίωση του ονειρικού, και συγχέει την έννοια στη διαφορετική υπόστασή της στο ατομικό υποσυνείδητο και στη συλλογική, εθνική στόχευση. Ενώ από την άλλη, μια δεξιά που βρίσκεται μακριά από τα προτάγματα της φιλελεύθερης δημοκρατίας, αντιλαμβάνεται την έννοια κάτι σαν αποκατάσταση μίας μηχανιστικής επιβολής του παλιού δόγματος «νόμος και τάξη».

Και βέβαια δεν επιχείρησα να νοηματοδοτήσω τον στόχο της κανονικότητας, μετά από μία δεκαετή κρίση της χώρας, ούτε με τον έναν, ούτε με τον άλλον τρόπο. Αλλά ως προϋπόθεση της θεσμικής κατοχύρωσης και της κατάκτησης ενός ελάχιστου ορθολογισμού του κράτους και της δημόσιας σφαίρας, απέναντι στην αναιμική παράδοση και στις πρόσφατες παρεκκλίσεις. Ως ένα συνώνυμο της νεωτερικότητας που χρειάζεται μια χώρα, που εισήλθε νεόπτωχα και αδηφάγα στον μεταμοντερνισμό και τη διαδικτυακή επικοινωνία της μαζικής κοινωνίας. Μίας κοινωνίας που έχει εκκρεμότητες θεσμικής θωράκισης και ευρωπαϊκής σύγκλισης, σε πολλούς τομείς. Αυτό που ψέλλιζαν πολλοί ψύχραιμοι και μη ιδεοληπτικοί άνθρωποι στα καφενεία, και στις κατ’ ιδιαν συζητήσεις.

Αλλά το αίτημα της κανονικότητας δεν αφορά μόνο την Ελλάδα στη παρούσα συγκυρία. Μετά την επέλαση των λαϊκιστικών και αυτοκαταστροφικών ρευμάτων του αριστεροδεξιού νεολαϊκισμού σε ολόκληρο τον κόσμο, το αίτημά της νοηματοδοτείται σήμερα ακόμη και σε χώρες όπως η Αμερική, η Μεγάλη Βρετανία και βέβαια η Τουρκία.

Ορμώμενος –πολλές φορές– από το πολιτικό πεδίο δείχνετε στα κείμενά σας την ανησυχία σας για φαινόμενα της δημόσιας ζωής. Είναι το ίδιο πεδίο από το οποίο αναμένεται να γίνει η απαρχή για την επιστροφή της κανονικότητας; Τι θα πρέπει να αλλάξει;  
Ναι, η πολιτική είναι η μήτρα της ζωής μας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η Ελλάδα έχει περάσει ξυστά από την ευρωπαϊκή νεωτερικότητα. Αυτό πρέπει να κατακτηθεί να γίνει μια κανονική ευρωπαϊκή χώρα. Η χώρα βρίσκεται σε ένα μεταίχμιο εκσυγχρονισμού, χωρίς όμως ακόμη να το έχει καταφέρει. Ούτε η αντιστροφή της οικονομικής κατάστασης υπάρχει, πολύ δε μάλλον μπροστά στις νέες προκλήσεις που είναι τα εθνικά θέματα με την Τουρκία, το μεταναστευτικό και βέβαια η παγκόσμια απειλή της πανδημίας. Η οικονομική ανάπτυξη προϋποθέτει την αποκατάσταση μίας ομαλότητας, και τεράστιες μεταρρυθμίσεις στο δημόσιο τομέα. Το δημόσιο συνεχίζει να είναι η αχίλλειος πτέρνα για να ξεδιπλώσουμε ένα βιώσιμο σχέδιο ανάπτυξης και προσέλκυσης επενδύσεων.

Από τι δοκιμάζεται σήμερα; Ο κορωνοϊός μάς έχει κάνει να αλλάξουμε τη θεώρησή μας για το τι εστί «κανονικό»;
Η πανδημία ήταν ένα σοκ για ολόκληρο τον πλανήτη. Εδώ μιλάμε για τη διατάραξη μίας άλλης κανονικότητας, της συνύπαρξης, της συλλογικής συναίσθησης και της επαφής των σύγχρονων κοινωνιών. Θέλω να είμαι αισιόδοξος, αλλά το πρόβλημα αυτό προστέθηκε στην ήδη αναιμική υπαρξιακή θέση της χώρας. Η οικονομία έχασε δυο χρόνια, και η κοινωνική φοβία εκτοξεύτηκε. Κοινωνίες που κλονίζονται στον πυρήνα της συναισθηματικής συνύπαρξης, δεν μπορούν να αποδώσουν στα συμβατικά. Επομένως πιστεύω πως ο κορωνοϊός για τη χώρα ήταν μια διπλή οπισθοδρόμηση. Πιο δυνατές και θεσμικές χώρες θα έχουν λιγότερες απώλειες. Στη δεκάχρονη εθνική μας οικονομική κρίση προστέθηκε μία παγκόσμια υγειονομική κρίση, ίσως η απειλητικότερη της μεταπολεμικής ζωής.

Ποια μορφή έχει η αναζήτηση της κανονικότητας για εσάς; Τι τη συνιστά σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα, όπως η Ελλάδα;
Είναι ακριβώς να γίνει ευρωπαϊκή, γιατί σήμερα η ευρωπαϊκή σύγκλιση σε πολλούς τομείς δεν υφίσταται. Αναζητούμε οικονομική, ψηφιακή και περιβαλλοντική σύγκλιση.

Είστε συγκοινωνιολόγος, αλλά και καλός γνώστης της Αθήνας. Είναι ο «Μεγάλος Περίπατος» μία από τις αλλαγές που θα κάνουν την πρωτεύουσα να αναδείξει τα μοναδικά χαρακτηριστικά της; Οι αντιδράσεις για το έργο ήταν πολλές.
Ο Μεγάλος Περίπατος της Αθήνας φαίνεται να διχάζει ενώ δεν θα έπρεπε να ενώνει προς ένα βιώσιμο μέλλον. Πρόκειται για μία τολμηρή απόφαση του Δήμου Αθηναίων, σε μια προσπάθεια να ενοποιήσει τον δημόσιο χώρο του κέντρου της πόλης, και να αποθαρρύνει διακριτικά την αλόγιστη και άσκοπη χρήση του ΙΧ αυτοκινήτου. Η παρέμβαση είναι πρωτοπόρα και είναι συντονισμένη με αυτό που γίνεται σε όλο το σύγχρονο κόσμο, από τη Νέα Υόρκη και το Παρίσι, μέχρι το Βερολίνο και την Κοπεγχάγη. Το σύγχρονο πρόταγμα για βιώσιμη κινητικότητα, περιβαλλοντική συνοχή, αειφορία και αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης ουσιαστικά δοκιμάζεται και στην Αθήνα.

Οι αντιδράσεις ή διαφωνίες είναι θεμιτές μέχρι ενός σημείου, αλλά όχι πέραν αυτού. Είναι αδικαιολόγητες όταν εστιάζονται σε αλλά θέματα εκτός της ουσίας. Λένε κάποιοι πως δεν υπάρχει μελέτη, παρότι το έργο γίνεται κατόπιν ερευνητικής δουλειάς του Μετσοβίου Πολυτεχνείου. Άλλοι ισχυρίζονται ότι το έργο είναι χαμηλής αισθητικής, ενώ πρόκειται για πιλοτική παρέμβαση και δοκιμάζεται στο συγκοινωνιακό επίπεδο προκειμένου και ανάλογα με τα τελικά συμπεράσματα να προχωρήσουν οι οριστικές πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές μελέτες.

Υπάρχουν τέλος κάποιοι που παραπονιούνται πως η κυκλοφορία των ΙΧ στο κέντρο έγινε δυσκολότερη. Εδώ η απάντηση είναι πως αν θέλεις να σώσεις το ιστορικό κέντρο μίας μεγαλούπολης, πρέπει να περιορίσεις το ΙΧ. Έτσι κάνουν οι σύγχρονες πόλεις που τόσο θαυμάζουμε, όταν πηγαίνουμε στο εξωτερικό. Αν πιστεύουμε πως είναι δυνατόν να σταματάς με το αυτοκίνητο να πάρεις τσιγάρα από την Πανεπιστημίου, δεν πρόκειται να σωθούμε ποτέ. Θα χορεύουμε βαλς με τα αυτοκίνητα αγκαλιά...

Πρόσφατα δεχθήκατε να βρεθείτε στο πλευρό του δημάρχου Αθηναίων, Κώστα Μπακογιάννη, με στόχο την αναβάθμιση της οδικής ασφάλειας των σχολείων. Ποια είναι τα βασικά ζητήματα που καλείστε να αντιμετωπίσετε και ποιες ιδέες έχετε στη φαρέτρα σας;
Όντως ξεκινήσαμε μια συνεργασία με τον δήμαρχο για την αναβάθμιση της οδικής ασφάλειας στις περιοχές των σχολείων. Μέσα στα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα, μία μεταρρυθμιστική τομή που επείγει είναι η αντιμετώπιση της οδικής ασφάλειας. Μια αντιμετώπιση όχι με διδακτικό ή αστυνομικό χαρακτήρα, αλλά συνδεδεμένη με τα σύγχρονα προτάγματα της βιώσιμης κινητικότητας, της διαφύλαξης της δημόσιας υγείας, του επαναπροσδιορισμού της σχέσης μας με τον δημόσιο χώρο. Για να επιλυθεί πρακτικά, πρέπει να επαναθεωρηθεί σε ιδεολογική και θεωρητική βάση.

Με τα θέματα της οδικής ασφάλειας, ειδικά σε περιοχές σχολείων ασχολούμαι από νεαρός επιστήμονας. Στο βιβλίο μου «Έξυπνοι δρόμοι για μια ανθρώπινη πόλη» έχω εκτενείς αναφορές για το θέμα. Σήμερα σε συνεργασία με το Δήμο Αθηναίων ξεκινήσαμε μελέτες οδικής ασφάλειας για τα σχολικά συγκροτήματα της πόλης, σε κάθε δημοτικό διαμέρισμα.

Οι μελέτες που περιλαμβάνουν πρότυπα μέτρα βιώσιμης κινητικότητας έχουν στόχο την αναβάθμιση της οδικής ασφάλειας μπροστά και γύρω από τα σχολεία, τη θωράκιση και ασφάλιση των μαθητικών διαδρομών, τη θέσπιση του σχολικού δακτυλίου ως περιοχή υψηλής προστασίας με μέγιστη ταχύτητα τα 20Km/h. Επιπρόσθετα αυτή η πιλοτική εφαρμογή θα δείξει πως πρέπει να είναι η ζωή στις γειτονιές και άσχετα από την ύπαρξη του σχολείου. Πιστεύω στην επιτυχία του έργου που θα αποτελέσει πρότυπο για όλες τις πόλεις. Θα έχουμε αποτελέσματα σε μερικούς μήνες στα πρώτα επτά σχολεία σε όλα τα δημοτικά διαμερίσματα της Αθήνας.

Είναι η Αθήνα μια πόλη που μπορεί να περπατήσει ένα άτομο με αναπηρία, μία μητέρα με μωρό στο καρότσι;
Σήμερα δεν είναι. Και πολλές φορές συμβουλεύω τους δημάρχους με τους οποίους συνεργάζομαι, ότι οι πρώτες κινήσεις τους θα έπρεπε να είναι πρώτον η αποκατάσταση δρόμων και πεζοδρομίων για να μπορεί να κυκλοφορεί απρόσκοπτα μια μητέρα στο καρότσι, και δεύτερον η πυκνή γραμμική δενδροφύτευση στους μεγάλους οδικούς άξονες και στους μικρούς δρόμους των γειτονιών. Αν κάθε πόλη προχωρούσε στις δύο αυτές και μόνες παρεμβάσεις θα άλλαζε η ποιότητα του δημοσίου χώρου.

Πώς οραματίζεστε την κανονικότητα στους δρόμους της πρωτεύουσας;
Έχουμε δυστυχώς ως χώρα προσχωρήσει σε ένα μοντέλο, όπου μονάδα αναφοράς και σχεδιασμού είναι ο άνθρωπος-οδηγός, ενώ στην πραγματικότητα θα έπρεπε να είναι ο άνθρωπος-πεζός. Δημόσιες συγκοινωνίες, πεζή μετακινήσεις, ποδηλατοκίνηση, και άλλες εναλλακτικές μετακινήσεις είναι το μέλλον των σύγχρονων και ανθρώπινων πόλεων σε ολόκληρο τον κόσμο.