Το «Τσέρνομπιλ - Ένα χρονικό του μέλλοντος», το συγκλονιστικό βιβλίο της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, όπως το περιγράφει ο συγγραφέας Θανάσης Τριαρίδης
Το «Chernobyl», η σειρά της HBO για την οποία όλοι μιλούν, δεν είναι μόνο μια εκπληκτική τηλεοπτική παραγωγή, ένα τεκμήριο πολιτικής ιστορίας που εκρόνισε από τον θρόνο τους τις πλέον δημοφιλείς σειρές. Επιπλέον άνοιξε εκ νέου τη συζήτηση για ένα από τα πιο συνταρακτικά γεγονότα του 20ού αιώνα το οποίο, λόγω της απαγόρευσης του σοβιετικού καθεστώτος, ελάχιστα είχε μιληθεί.
Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, συγγραφέας του βιβλίου στο οποίο «πατάει» το σενάριο της σειράς για να αποδώσει στην κινηματογραφική γλώσσα τα γεγονότα που οδήγησαν στο καταστροφικό ατύχημα στον Πυρηνικό Σταθμό Παραγωγής Ενέργειας του Τσέρνομπιλ και στη διαχείρισή του από το καθεστώς, βραβεύθηκε το 2015 με Νόμπελ λογοτεχνίας για την εργασία της στην προφορική ή αφηγηματική ιστορία, κάνοντας μια λογοτεχνία της μαρτυρίας. Τότε ήταν που το βιβλίο της για το Τσέρνομπιλ, το οποίο είχε δημοσιευθεί στη Ρωσία το 1997, βγήκε από τη λήθη και την αφάνεια στην οποία είχε περιπέσει τόσο στη Ρωσία όσο και στη Δύση ήδη από την έκδοσή του, και έριξε φως στην ιστορία μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις των ανθρώπων που το έζησαν.
Ένα σχόλιό της που κρατάει κανείς είναι πως ενώ στα άλλα της βιβλία για γεγονότα και περιόδους της ρωσικής ιστορίας –η Αλεξίεβιτς είχε μιλήσει με ανθρώπους για την εμπειρία τους από τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον σοβιετικό πόλεμο στο Αφγανιστάν και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης– υπήρχαν ευρέως υιοθετημένες αφηγήσεις και οι άνθρωποι είχαν έναν κοινό τρόπο να μιλούν που επισκίαζε την ιδιωτική τους μνήμη, αυτό δεν ίσχυε για τους επιζώντες του Τσέρνομπιλ. Εκείνοι είχαν πιο εύκολη πρόσβαση στις προσωπικές τους ιστορίες, επειδή απουσίαζε η επίσημη αφήγηση. Τα σοβιετικά μέσα ενημέρωσης είχαν δώσει πολύ λίγες πληροφορίες για την καταστροφή. Δεν υπήρχαν βιβλία, ταινίες ή τραγούδια. Υπήρχε ένα κενό.
Η σειρά «Τσερνόμπιλ» ήρθε να φωτίσει αυτό το κενό και μαζί έφερε ξανά στο προσκήνιο το σπουδαίο αυτό βιβλίο, που στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 2016 από τις εκδόσεις Πατάκη. Πριν από αυτή την έκδοση, όμως, υπήρξε μία πρώτη έκδοση το 2001, όταν ο Θανάσης Τριαρίδης επιχείρησε να το εκδώσει εκ μέρους του Συλλόγου Υποστήριξης Ερευνών Κατά της Λευχαιμίας Και Άλλων Παθήσεων, από τις εκδόσεις Περίπλου, την οποία μάλιστα χρηματοδότησαν οι ενδιαφερόμενοι («καθώς είχαν δεσμευτεί ηθικά απέναντι στην Αλεξίεβιτς»). Για την εκδοτική περιπέτεια του βιβλίου, την έλλειψη ενδιαφέροντος τότε για την έκδοση και την παρουσίασή του, την αδιαφορία του Τύπου –έως και περιφρόνηση [«διάφοροι έξυπνοι είχαν την ιδέα να την ρωτήσουν “για τη δυτική προπαγάνδα που αξιοποίησε το Τσέρνομπιλ...”»] για την επίσκεψη της Αλεξίεβιτς στην Ελλάδα, αλλά και για τη σημασία του βιβλίου, «ως ένα από τα σημαντικότερα βιβλία μαρτυριών που έχουν γραφτεί ποτέ - όμορο και ανάλογο του ~Ημερολογίου~ της Άννας Φρανκ και του ~Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος~ του Πρίμο Λέβι. (...) Και ένα από τα σημαντικότερα βιβλία της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα» γράφει ο Θανάσης Τριαρίδης στην πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση του στο Facebook, όπου παραθέτει και τον «επίμαχο» Πρόλογο του 2001, καθώς και το Σημείωμα επί του Προλόγου που έγραψε στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου από τις εκδ. Πατάκη το 2016.
(από τον πρόλογο του Θ.Τ. στην πρώτη έκδοση του 2001)
...Γιατί αυτό είναι και ό,τι απομένει ζωντανό μετά το Τσέρνομπιλ: η αγάπη. «Εγώ σας μίλησα μόνο για την αγάπη», καταλήγει η Λουντμίλα Ιγκνατσένκο, πρώτη στην σειρά των μαρτύρων. Και σελίδα με σελίδα το ολόπικρο βιβλίο γίνεται ένα ευαγγέλιο απεγνωσμένης και παράφορης αγάπης: Οι γονιοί αγαπούν τα παραμορφωμένα παιδιά τους, τα ετοιμοθάνατα παιδιά αγαπούν τους γονείς που τα γέννησαν με μοίρα προδιαγεγραμμένη, οι άνθρωποι αγαπούν το χώμα, το νερό, τα ζώα και τα λουλούδια, τον θεό, τους προγόνους τους, αγαπούν όλους τους άλλους, όλα τα θύματα των έργων του ανθρώπου, απομένουν καθημαγμένες ψυχές που πλέον προσδιορίζουν την ύπαρξή τους αγαπώντας τον άλλον. Ναι, εκεί όπου χαλάστηκε η γη και ο ουρανός, εκεί όπου προδόθηκε η φύση και το σώμα, εκεί όπου τα παιδιά γεννιούνται νεκρά ή παραμορφωμένα και η ιστορία μεταμορφώθηκε σε Θηρίο της Κόλασης, εκεί, στον τόπο που ο παραπαίων πολιτισμός τον έταξε καρκινικό κύτταρο στο σώμα της ανθρωπότητας (έστω: σε ό,τι φαντασιώνουμε ως ανθρωπότητα), εκεί, λοιπόν, οι άνθρωποι εξακολουθούν να αγαπούν, και μάλιστα δίχως πια να περιμένουν αντάλλαγμα. Είναι η μόνη ελπίδα για εμάς μα και το στοίχημα της ανάγνωσης αυτού του βιβλίου: Ίσως, εάν το θέλουμε και το ζητήσουμε, μέσα από τον ανείπωτο ζόφο του Τσέρνομπιλ να βρούμε την φλόγα του κεριού, μέσα στην καρδιά του σκοταδιού να αναζητήσουμε την αγάπη.
8°
