Βιβλιο

Μια Ελληνίδα με γαλλικό παρελθόν

Στο νέο του μυθιστόρημα «Ευτυχισμένες οικογένειες» (εκδ. Μεταίχμιο) ο Δημήτρης Στεφανάκης μάς γνωρίζει μια εκρηκτικά ενδιαφέρουσα ηρωίδα

Δημήτρης Μαστρογιαννίτης
ΤΕΥΧΟΣ 615
2’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Ο Δημήτρης Στεφανάκης στο τελευταίο του βιβλίο κάνει την έκπληξη. Στις σελίδες των «Ευτυχισμένων οικογενειών» αυτή τη φορά δεν κυκλοφορούν δίπλα στους μυθιστορηματικούς ήρωες αληθινά πρόσωπα –ένα αναγνωρίσιμο πλέον στοιχείο της λογοτεχνίας του– αλλά η «Εξαδέλφη Μπέτυ», η ομώνυμη ηρωίδα από το βιβλίο του Ονορέ ντε Μπαλζάκ. «Η εξαδέλφη Μπέτυ είναι ηρωίδα του Μπαλζάκ. Και δεν είναι καλή  ηρωίδα. Όσοι έχουν διαβάσει το βιβλίο το ξέρουν καλά. Ο ξάδελφός μου ο Τζώρτζης στα χρόνια της εφηβείας, τότε που βλεπόμασταν σχεδόν καθημερινά, μου κόλλησε αυτό το παρατσούκλι».

Όχι, δεν πρόκειται για μια απλή διακειμενική αναφορά ή για ένα απλό φόρο τιμής στον γάλλο συγγραφέα – ο Στεφανάκης έχει μεταφράσει τον «Συνταγματάρχη Σαμπέρ». Αφενός η ηρωίδα των «Ευτυχισμένων οικογενειών» Λήδα Δημητριάδη είναι το ελληνικό alter ego της μπαλζακικής ηρωίδας, αφετέρου και οι υπόλοιποι χαρακτήρες δεν διακρίνονται για το ηθικό τους βάρος, όπως συμβαίνει και στο γαλλικό μυθιστόρημα. Κι εδώ, όπως κι εκεί, στήνεται ένα ρινγκ όπου κακία και αρετή παλεύουν μέχρι εσχάτων. («Άσπρα μαύρα στην ίδια σκακιέρα” συνήθιζε να λέει ο θείος Άγης και δεν έχω ακούσει πιο έξυπνη ρήση για τον τρόπο που το καλό και το κακό συντυχαίνουν στη ζωή»).

Η Λήδα έχει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά για να την μετατρέψουν σε μία από τις πιο εκρηκτικά ενδιαφέρουσες ηρωίδες που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία σε ελληνικές σελίδες. Αν και είναι μια κυνική νάρκισσος, φιλόδοξη και έξυπνη, ραδιούργα και εκδικητική, καταλήγει σε θετική ηρωίδα (και όχι αντιηρωίδα) αφού στο γενεαλογικό της δένδρο –και όχι μόνο– κυκλοφορούν δολοφόνοι, μαυραγορίτες, καταδότες και άλλα ανάλογα κουμάσια, που κρύβονται πίσω από την αίγλη που τους δίνει το χρήμα. Βέβαια μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο και απευθύνοντάς μας το λόγο  («… Με τον αέρα της ακαταμάχητης γόησσας, από τον οποίο δεν εννοεί ακόμα και σήμερα να παραιτηθεί, έπλασε στο μυαλό της μια φανταστική αντίζηλο, το πιστεύετε;»), μας κάνει ολοφάνερα συνενόχους στις πράξεις της, ενώ βρίσκουμε πάρα πολύ διασκεδαστικό τον τρόπο που φιλοτεχνεί  τα πορτρέτα των άλλων ηρώων. «Βλέπω την ιστορία της οικογένειάς μου σαν σε καλειδοσκόπιο. Ενώνω επεισόδια από διαφορετικές εποχές σαν βινιέτες και ύστερα κάθομαι και τα κοιτάζω όπως κοιτάζει κανείς από την κλειδαρότρυπα». 

Υπάρχει κάτι παράδοξο. Στο μεγαλύτερο αριθμό μυθιστορημάτων, μεταφρασμένων ή ελληνικών, που κυκλοφορούν τα τελευταία χρόνια, διαβάζεις στο οπισθόφυλλό τους πως μυστικά έρχονται να στοιχειώσουν τους ήρωες ενώ το σκοτεινό παρελθόν ζητάει να βγει στην επιφάνεια. Το ίδιο και εδώ: «Ανασκοπώντας ωστόσο έναν αιώνα οικογενειακής ιστορίας, η οποία συχνά εμπλέκεται με τη διαδρομή της χώρας, η Λήδα ανακαλύπτει πως οι πάντες κρύβουν μυστικά». Ισχύει, αλλά παίζει και η ανατροπή της πρότασης. Ισχύει σε ό,τι έχει να κάνει με την εμπλοκής της οικογενειακής ιστορίας με την Ιστορία (δεν θα αποκαλύψουμε τον τρόπο). Η «Ευτυχισμένη οικογένεια» Δημητριάδη μπορεί στις λεπτομέρειες να μην είναι μια αρχετυπική ελληνική οικογένεια, ωστόσο απεικονίζει μια πτυχή της. Δεν ισχύει όμως όσο αναφορά τον τρόπο που θα επιδράσουν οι αποκαλύψεις στο παρόν τόσο σε προσωπικό όσο και σε ιστορικό επίπεδο (λόγω της μεταφοράς). 

Μπορεί η Λήδα να έχει επίγνωση πως «είναι ευλογία να πατάς με τα δύο σου πόδια στο παρόν, αλλά είναι και ασυγχώρητη επιπολαιότητα», επιλέγει όμως να αφήσει τα πράγματα ως έχουν, χωρίς να καρφώσει το μαχαίρι στην πληγή. «Όλα αυτά τα χρόνια εποφθαλμιούμε το βασίλειο και χορταίνουμε τη μύχια φιλοδοξία μας με τις μεγάλες προσδοκίες. Στην ουσία όμως ήμασταν κι εμείς παιδιά ενός πρίγκιπα, ενός εξορισμένου πρίγκιπα, που δεν θέλησε να επιστρέψει ποτέ στη Βαβυλώνα για να διεκδικήσει το λαμπρό αξίωμα. Σήμερα οι απόγονοί του ζουν μ’ ένα αίσθημα αδικίας, που δεν καταλαγιάζει παρά σε εξαιρετικές στιγμές». Μια θέση που, δυστυχώς, απηχεί τη θέση μιας ολόκληρης κοινωνίας.

Παρουσίαση βιβλίου: Το βιβλίο του Κώστα Τζατζάνη «Οχτώβρης» παρουσιάζουν οι εκδόσεις Δίαυλος. Θα μιλήσουν ο Νίκος Μαρκάτος (πρ. πρύτανης ΕΜΠ), Νίκος Πηγαδάς (δημοσιογράφος), Νότης Κατσέλης (επιμελητής εκδόσεων) και ο συγγραφέας. 29/5 19.30, Αίθουσα εκδηλώσεων Τεχνικού Επιμελητήριου Ελλάδος (ΤΕΕ)