Τι έκανε τους αρχαίους Έλληνες τόσο μοναδικούς; Με 25 χρόνια έρευνας στην κλασική Ελλάδα και σταδιοδρομία στα πανεπιστήμια του Κέιμπριτζ και της Οξφόρδης, η Edith Hall προσφέρει μια ανεκτίμητη συνεισφορά στην προσπάθειά μας να τους κατανοήσουμε μέσα από το νέο της βιβλίο, «Αρχαίοι Έλληνες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.
Συγκεντρώνοντας δέκα ξεχωριστά, «εξαίρετα» χαρακτηριστικά τους και καθοδηγώντας τον αναγνώστη σε ένα χρονολογικό ταξίδι με σταθμούς τα σημαντικότερα σημεία της ελληνικής ιστορίας, η καθηγήτρια στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Κέντρο Ελληνικών Μελετών του King’s College στο Λονδίνο δημιουργεί ένα συναρπαστικό έργο και ταυτόχρονα ένα σημαντικό εργαλείο κατανόησης του πολιτισμού στον οποίο οφείλει τόσα πολλά η σύγχρονη δυτική σκέψη. Το αποτέλεσμα είναι ένα ποπ βιβλίο με σοβαρά υλικά που διαβάζεται μονορούφι.
Τη Δευτέρα 13/2 θα βρεθεί στον Iano της Σταδίου, σε μια παρουσίαση που θα αναμεταδοθεί ζωντανά μέσω live streaming. Η διακεκριμένη ερευνήτρια μίλησε στην Athens Voice λίγο πριν την επίσκεψή της.
Γιατί αυτό το βιβλίο; Γιατί τώρα;
Χρωστώ το βιβλίο σε ένα συνδυασμό επαγγελματικών ενδιαφερόντων και ευρύτερων πολιτικών προβληματισμών. Έχοντας διδάξει και επικοινωνήσει με κοινότητες σε όλη την Ευρώπη, τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Κορέα, τη Ρωσία, τη Λατινική Αμερική, διαπιστώνω ότι η αρχαία Ελλάδα για τους περισσότερους σταματά στον Μέγα Αλέξανδρο! Όμως, στην πραγματικότητα ορισμένα από τα πιο σπουδαία επιτεύγματα των Ελλήνων –οι βιβλιοθήκες, οι επιστήμες, η αστρονομία, η εκπληκτική άνθιση της δεύτερης σοφιστικής– πραγματοποιήθηκαν τη δεύτερη χιλιετία. Όσο για το πολιτικό σκέλος, ως πολίτες του κόσμου έχουμε πολλά να διδαχθούμε από τη δεκτικότητα των αρχαίων Ελλήνων προς τις ξένες κουλτούρες και την πίστη τους στη λογική, τη φιλέρευνη φύση, το ευρύ πνεύμα τους. Ιδιαίτερα σε αυτούς τους καιρούς ρατσισμού, θρησκευτικού φανατισμού και ομοφοβίας που απειλούν το μέλλον μας.
Πώς κατορθώνει κανείς να γράφει ένα τόσο ευανάγνωστο βιβλίο με τόσο σοβαρά υλικά; Θα λέγατε ότι υπάρχει ένα ποπ στοιχείο στην ιστορία που συχνά αποτυγχάνουμε να διακρίνουμε;
Όλη μου η κοσμοθεώρηση συνίσταται στο ότι το παρελθόν ανήκει σε όλους μας, καθώς και ότι η αυθαίρετη διάκριση ανάμεσα στη σοβαρή και την ανάλαφρη κουλτούρα θα έπρεπε να αμφισβητείται. Έχω κατηγορηθεί από ακαδημαϊκούς επειδή γράφω για τον Όμηρο και τον Δάντη σε συνδυασμό με καρτούν και χολιγουντιανές ταινίες. Όμως ο Όμηρος και ο Δάντης ήταν η ποπ κουλτούρα της εποχής τους.
Σχεδόν καθετί που έφτασε να ορίζει τον πολιτισμό μας, από τη δημοκρατία, την τέχνη και την αρχιτεκτονική ως τη φιλοσοφία και την επιστήμη, θεμελιώθηκε σε αυτή τη μικρή γωνιά του κόσμου πριν από 2000 χρόνια. Καθώς ξεκαθαρίζετε εξαρχής ότι το γεγονός δεν οφείλεται σε κανένα είδος «βιολογικής ανωτερότητας», πώς αλλιώς θα ερμηνεύατε το ελληνικό θαύμα; Σαν μια πολύ ευτυχή συγκυρία: προηγμένες κοινωνίες υπήρχαν και αλλού. Οι Έλληνες όμως ήταν αρκετά κινητικοί και καινοτόμοι ώστε να δράσουν ως αγωγός για τα επιτεύγματα των λαών της βόρειας Αφρικής, της Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής. Υπήρξαν οι κατάλληλοι άνθρωποι την κατάλληλη στιγμή για να πάρουν τη σκυτάλη της ανθρώπινης εξέλιξης. Η κομβική στιγμή ήταν όταν ο Θαλής έπαψε να αναζητά θεϊκή επέμβαση στα φυσικά φαινόμενα και προσπάθησε να ερμηνεύσει τον κόσμο μέσα από τα μάτια της επιστήμης. Όλα τα υπόλοιπα –δημοκρατία, ελεύθερη σκέψη, πολιτισμική ευελιξία, επινόηση νέων μορφών σκέψης και τέχνης, εμπειρική επιστήμη, φιλοσοφία– προήλθαν από την κριτική τους στάση απέναντι στα πάντα.
Επισημαίνετε ορισμένα αρχαιοελληνικά χαρακτηριστικά στα οποία αξίζει να σκύψουμε: Το πάθος για περιπλάνηση. Η περιπετειώδης φύση και η δεκτικότητα προς το ξένο. Καθώς και τη δίψα για μελέτη. Πιστεύετε ότι δοκιμάζονται αυτές οι αξίες στις μέρες μας; Είναι οι αρχαίοι Έλληνες πιο επίκαιροι από ποτέ;
Πράγματι, παρατηρούμε τη θυματοποίηση ξένων εθνοτήτων σε πρωτοφανή για δεκαετίες κλίμακα. Δεν είναι τόσο οι αρχαίοι Έλληνες επίκαιροι, όσο τα πνευματικά εργαλεία που εφηύραν. Η αντιπαράθεση, η λογική, ο κοσμοπολιτισμός, η ηθική.
Το πάθος σας για τους Έλληνες δεν είναι ανεπιφύλακτο. Τα κατορθώματα του Αριστοτέλη ίσως μετριάζονταν αν δεν ήταν μέλος της προνομιακής ελίτ. Ενώ και η ίδια η κοινωνία ήταν δομημένη γύρω από αβάσταχτες ανισότητες. Όλα αυτά είναι πολύ σύγχρονα προβλήματα. Δεν θα βρεθεί ποτέ μια καλύτερη εναλλακτική;
Ο Αριστοτέλης διακήρυττε ότι σε μια κοινωνία όπου ο πλουσιότερος διέθετε πενταπλάσιο πλούτο από τον πιο φτωχό αναπόφευκτα θα προκαλούσε ζήλια και ταραχές. Δοκιμάστε να το πείτε αυτό στις μέρες μας, όπου το 10% του πληθυσμού κατέχει το 90% του πλούτου! Όλο το νόημα είναι ότι ο παγανιστικός πολιτισμός, με τα θαύματα αλλά και τη δουλεία, τη φτώχεια και το σεξισμό του, απέτυχε. Αυτό είναι το μάθημα που πρέπει να διδαχθούμε ώστε να μην αποτύχουμε και οι ίδιοι.
Έχει ενδιαφέρον ότι ένας τόσο εμβληματικός πολιτισμός παράγει τόσο έντονο πολιτικό δράμα στις μέρες μας. Πιστεύετε ότι η σύγχρονη Ελλάδα προδίδει την κληρονομιά της;
Βρίσκω εξοργιστικό το να στοχοποιείται από το διεθνές κεφάλαιο ένα τόσο μικρό έθνος, το οποίο υπέφερε πέρα από κάθε περιγραφή στην ιστορία του και έχει επανειλημμένα εγκαταλειφθεί από τους ισχυρούς. Θα ήμουν εξίσου οργισμένη ακόμη και αν επρόκειτο για μια χώρα η οποία δεν είχε προσφέρει τίποτα στην ανθρωπότητα.
Ποια θα θέλατε να είναι η θέση της αρχαίας Ελλάδας στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα;
Θα ήθελα να δω την αρχαιοελληνική φιλοσοφία να διδάσκεται σε κάθε γυμνάσιο του κόσμου.
info: H Edith Hall θα παρουσιάσει το βιβλίο της «Αρχαίοι Έλληνες» τη Δευτέρα 13/2 στις 20.30 στο βιβλιοπωλείο IANOS, Σταδίου 24. Είσοδος ελεύθερη.
Μιλήσαμε με τον συγγραφέα για το νέο του βιβλίο με τίτλο, το τρίτο και τελευταίο μέρος της «Τριλογίας των Φάρων», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γραφή
14°
Γιατί αυτό το βιβλίο; Γιατί τώρα;
