Καταιγιστική, απολαυστική, μια σταχανοβίτισσα του γραπτού λόγου που κάθε άλλο παρά μασάει τα λόγια της, η (και) δικιά μας Σώτη Τριανταφύλλου «χτύπησε» εις διπλούν, στο τέλος της χρονιάς: από τη μια το δοκίμιο «Πολυπολιτισμικότητα, πλουραλισμός, ενσωμάτωση, αφομοίωση: Σημειώσεις για την ανοιχτή κοινωνία» (Πατάκης) κι από την άλλη το «Ασκήσεις Αταραξίας» (ATHENSVOICEBooks).
Το πρώτο είναι ένα βιβλίο με πολύ επικεντρωμένη στόχευση που λειτουργεί σαν «διδακτορικό για το λαό», αφού από τη μια έχει εξαιρετικά καλή θεμελίωση σε πηγές, ενώ ταυτόχρονα είναι απλά γραμμένο για «τον πασαένα». Το δεύτερο, αντίθετα, έχει τεράστιο εύρος θεμάτων, σε μεγάλο βαθμό απρόσμενων. Και τα δυο μαζί αντανακλούν πολύ καλά το αντίστοιχο εύρος ενδιαφερόντων, ιδεών και γνώσεων της Σώτης – είναι αρθρογράφος, δημοσιογράφος, ιστορικός, δημοσιολόγος, πολυγλωσσική μεταφράστρια, δασκάλα, διευθύντρια σειράς εκδόσεων στον Πατάκη και συγγραφέας λογοτεχνίας. Ταυτόχρονα είναι φιλελεύθερη, φιλοδυτική, αντιλαϊκίστρια, αντιθεούσα και αντιολοκληρωτική. Συνυπολογίζοντας την ανεξάρτητη προσωπικότητά της και το ότι είναι γυναίκα, το όλο δημιουργεί ακριβώς το μείγμα που προκαλεί φθόνο, ζήλεια και επιθετικότητα στο μέσα Έλληνα(ρά).
Δεν παριστάνω τον αντικειμενικό: με τη Σώτη είμαστε συνάδελφοι στα γραψίματα, είμαστε και φίλοι. Εννιά φορές στις δέκα συμφωνώ και με τις απόψεις της. Ακόμα, δηλώνω θαυμαστής της για πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων είναι ότι έχει γράψει και μερικά από τα ωραιότερα ελληνικά πεζά (π.χ. «Σπάνιες γαίες»). Εξάλλου, μ’ έχει τιμήσει και σαν παρουσιάστρια ενός βιβλίου μου. Με αυτά τα δεδομένα, της υπέβαλα επίτηδες πολύ «ανοιχτές» ερωτήσεις, ώστε να παρουσιάσει κατά το δοκούν η ίδια τα βιβλία της.
Κλακέτα, πάμε...
Δώσε με συντομία το περιεχόμενο του δοκιμίου σου.
Το βιβλίο «Πολυπολιτισμικότητα, πλουραλισμός, ενσωμάτωση, αφομοίωση» είναι αποτέλεσμα ιστορικών και πολιτισμικών σπουδών και εμπειρίας σε χώρες με πολυπολιτισμικά προγράμματα από το 1980. Δεν πρόκειται για κάποια δημοσιογραφικά «επίκαιρη» μελέτη γύρω από τη σύγκρουση των πολιτισμών, αλλά για ένα δοκίμιο γύρω από πρακτικές πολυπολιτισμικότητας που εφαρμόστηκαν, με διάφορες παραλλαγές, σε όλο τον δυτικό κόσμο, με καταστροφικά, κατά τη γνώμη μου, αποτελέσματα. Το βιβλίο αναλύει έννοιες όπως «πλουραλισμός», «πολυπολιτισμικότητα», «ανοιχτή κοινωνία», «ανεξιθρησκία» και προτείνει λύσεις ώστε να διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή και οι αξίες της δυτικής δημοκρατίας και του κοσμικού κράτους: δηλαδή οι ρεπουμπλικανικές αξίες. Στην Ελλάδα δεν έχουμε σκεφτεί ακόμα αυτά τα ζητήματα, υπάρχει βιβλιογραφικό κενό (παρότι, φυσικά, δεν είμαι ούτε η πρώτη, ούτε η μόνη που τα επεξεργάζομαι), ενώ ο δημόσιος διάλογος δηλητηριάζεται από την πολιτική ορθότητα και τη σύγχυση των εννοιών. Ταυτοχρόνως, στην Ελλάδα επικρατεί μίσος για τον Άλλο και για την αντίθετη γνώμη. Είναι χαρακτηριστικό το ότι ο ιστορικός Χάιντς Ρίχτερ δικάζεται επειδή εξέφρασε τη γνώμη του για τη «Μάχη της Κρήτης»... Για όλα τούτα έγραψα αυτό το βιβλίο, το οποίο ελπίζω να διαβάσουν, εκτός από τους απλούς πολίτες, όσοι χαράσσουν πολιτική. Οι πολιτικοί πρέπει να ακούσουν τους ειδικούς: όλοι είμαστε αμαθείς – ωστόσο, μερικοί ξέρουν κάτι σε έναν τομέα. Το επικίνδυνο δεν είναι η αμάθεια, αλλά το να νομίζουμε ότι ξέρουμε πράγματα που δεν ξέρουμε. Οι Έλληνες, τόσο οι πολίτες όσο και οι πολιτικοί, έχουν γνώμη για όλα, ενώ η γνώση τους δεν τους το επιτρέπει.
Και με τον ίδιο τρόπο το περιεχόμενο των «Ασκήσεων αταραξίας».
Είναι ο τρίτος τόμος που εκδίδουμε στην ATHENSVOICEBooks μετά τη «Φοβερή τροπή των πραγμάτων» και την «Ενδεκάτη ώρα»: καλύπτει πολιτικά ζητήματα και φαινόμενα (ηγεμονική κουλτούρα, συνωμοσιολογία, σύγχρονο κράτος, διεθνείς σχέσεις) καθώς και ζητήματα της επικαιρότητας –μιας σταθερής επικαιρότητας– προβάλλοντας κάθε φορά ένα θεωρητικό υπόβαθρο. Η θεματική καλύπτει την ελληνική πραγματικότητα και μερικά ερωτήματα γύρω από τη σύγχρονη παγκόσμια στρατηγική. (σ.σ. Συμπληρώνω ότι ένα μεγάλο μέρος των κομματιών αποτελεί οιονεί «διάλογο» με βιβλία άλλων διανοητών – δες και τέσσερις ερωτήσεις πιο κάτω)
Α, δεν έχουν σχέση μεταξύ τους: εξάλλου, δεν απευθύνονται στο ίδιο αναγνωστικό κοινό... Το δοκίμιο περί πολυπολιτισμικότητας είναι το βιβλίο ενός ιστορικού των πολιτισμών και απευθύνεται σε όσους θέλουν να εμβαθύνουν στα προβλήματα της υποδοχής μεταναστών, στα όρια της ανεξιθρησκίας και στο πώς φτάσαμε στον τζιχαντισμό. To «Ασκήσεις αταραξίας», μολονότι αναπόφευκτα περιέχει μερικά παρόμοια θέματα, αφορά κατά βάση άλλα ερωτήματα, από την ελληνική διακυβέρνηση μέχρι το αν είναι χρήσιμοι οι πεζόδρομοι. Είναι ένα πανόραμα της ζωής μας στην Ελλάδα τα τελευταία δύο χρόνια, όπως το ερμηνεύω ως συγγραφέας, ιστορικός και πολίτης.
Τι διαφοροποιεί δηλαδή τις τωρινές «Ασκήσεις αταραξίας» από τα προηγούμενα;
Κοίταξε, «Η φοβερή τροπή των πραγμάτων» αφορούσε την κρίση που έπεσε πάνω μας σαν ένα μεγάλο κύμα: εξού και ο τίτλος. Η «Ενδεκάτη ώρα» δήλωνε το «λίγο πριν από το τέλος, από την καταστροφή» – κάτι τέτοιο. Και καθώς προσπαθώ να ζήσω τη ζωή μου, όπως πολλοί άλλοι άνθρωποι, χωρίς να παραδοθώ ούτε στο άγχος, ούτε στην ευτέλεια, ιδού οι «Ασκήσεις αταραξίας». Εξάλλου, τίποτα δεν με εντυπωσιάζει: έχω επίγνωση τόσο της ελληνικής όσο και της διεθνούς κατάστασης, καθώς και της ανθρώπινης φύσης.
Το δοκίμιο «Πολυπολιτισμικότητα, πλουραλισμός, ενσωμάτωση, αφομοίωση: Σημειώσεις για την ανοιχτή κοινωνία» κλείνει με προειδοποιήσεις που απέκτησαν ανατριχιαστική επικαιρότητα μετά το «Μπατακλάν» στο Παρίσι…
Ήθελα να βάλω σαν μότο στο πρώτο κιόλας βιβλίο αυτό το παλιό τραγουδάκι των «Peter, Paul and Mary»:
Aλλά μού φάνηκε κάπως διδακτικό και δεν το έβαλα. Κάτι παρόμοιο συνέβη με την οικονομική κρίση στην Ελλάδα, με την κρίση χρέους. Όσοι λέγαμε «δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε με δανεικά» θεωρούμασταν ψευτοπροφήτες κακών. Κανείς δεν εκτιμά όσους προειδοποιούν: προτιμάμε να διαχειριζόμαστε το χάος παρά να το προλαβαίνουμε.
Αν παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις των μουσουλμανικών κοινοτήτων στη Δύση από το 1970 θα συμπεράνουμε, μοιραία, ότι το Ισλάμ έχει εισχωρήσει όπως εισχώρησαν οι εμπρηστές στο σπίτι των Μπίντερμαν, στο γνωστό θεατρικό έργο του Μαξ Φρις. Αυτή η εξέλιξη προκάλεσε εξασθένηση του κράτους και των νόμων και, συνεπακόλουθα, ευνόησε την άνοδο των ευρωσκεπτικιστών – οι οποίοι απειλούν, με τη σειρά τους, την ευρωπαϊκή ενότητα. Όσο για τα τρομοκρατικά χτυπήματα είναι η φυσική εξέλιξη μιας λανθασμένης, μιας αυτοκτονικής πολιτικής η οποία δημιούργησε κακούς πολίτες –στην πραγματικότητα, μη πολίτες– που δεν ανέχονται τον δυτικό τρόπο ζωής. Όποιος πιστεύει ότι το Ισλάμ είναι μια ειρηνική θρησκεία που μπορεί να συνδυαστεί με τη δημοκρατία ίσως εκπλήσσεται από τα τρομερά γεγονότα: αλλά, το Ισλάμ δεν είναι μόνο θρησκεία, είναι πολιτική, είναι σκοταδισμός. Βλέποντας τον κόσμο με τα δυτικά μάτια γινόμαστε τυφλοί.
Ενώ το δοκίμιο έχει σαφή επικέντρωση, οι «Ασκήσεις αταραξίας» καταπιάνονται μ’ ένα τεράστιο εύρος θεμάτων δημόσιας τοποθέτησης σε ποικίλα θέματα. Ποια είναι για σένα τα κυριότερα;
Η θεματική είναι ταυτοχρόνως διακλαδική και συγκεκριμένη: στρέφεται γύρω από την ευρωπαϊκή και διεθνή πολιτική, την πολεοδομία, τις νοοτροπίες, τη σύγκρουση των πολιτισμών, τις ΗΠΑ, τις ιδεολογικές παραμορφώσεις της Αριστεράς, την ιστορική αφήγηση στην Ελλάδα. Επίσης, αναλύονται ορισμένες αναγνώσεις: διάφορα θεωρητικά βιβλία που διάβασα τα τελευταία δύο χρόνια, από τον Τόμας Χομπς μέχρι τη Νεϊόμι Κλάιν, κι από τον Μαξ Βέμπερ μέχρι τον Νορμπέρτο Μπόμπιο.
Τελειώνοντας τον ίδιο περίπου καιρό και τα δυο βιβλία σου που έχουν το κοινό σημείο ότι αναλύουν πολιτικά ζητήματα, ποια θεωρείς ότι αναδείχνονται ως τα κυριότερα προβλήματα της δημόσιας σφαίρας σήμερα για την Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο;
Πρώτα-πρώτα, η ευρωπαϊκή ενότητα σε βάθος (όχι σε εύρος), η ενότητα των δυτικών χωρών και το ξεκαθάρισμα των συμμαχιών τους (οι διφορούμενες και σκοτεινές συμμαχίες έχουν προκαλέσει παγκόσμια σύγχυση). Δεύτερο, ο συνδυασμός του φιλελευθερισμού με τη σοσιαλδημοκρατία. Τρίτο, η αναδιάρθρωση της ευρωπαϊκής παιδείας, που παρακμάζει εδώ και μισόν αιώνα.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, το επείγον είναι να αποκτήσουμε κυβερνήσεις λιγότερο ανίκανες και λιγότερο νοσηρές: με τη δεδομένη κυβέρνηση οδηγούμαστε σε καταστροφή, σε απομόνωση. Ο εθνικισμός, ο λαϊκισμός, η αριστεροσύνη μάς απομακρύνουν από ρεαλιστικές, ευρωπαϊκές λύσεις. Στην πραγματικότητα, με το δεδομένο «λαό» οδηγούμαστε σε καταστροφή... Αλλά επειδή δεν μπορούμε να αλλάξουμε «λαό», ας
δούμε τι μπορεί να γίνει σε επίπεδο διακυβέρνησης.
Μιλήσαμε με τον συγγραφέα για το νέο του βιβλίο με τίτλο, το τρίτο και τελευταίο μέρος της «Τριλογίας των Φάρων», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γραφή
9°
