Γιώτα Αργυροπούλου: Οι τρεις εκδοχές της Ιρίνα και το ταξίδι προς τη Μόσχα

Η Γιώτα Αργυροπούλου παρουσιάζει το νέο της έργο «IRЯINA» που ξεκίνησε το ταξίδι του από την Καβάλα και θα παρουσιαστεί στο Θέατρο Τέχνης για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων, με πρεμιέρα στις 27 Οκτωβρίου. Αντλώντας έμπνευση από τις «Τρεις αδερφές» του Τσέχωφ, η σκηνοθέτις μάς παρουσιάζει ένα έργο για τη μνήμη των γυναικών, που παγιδεύονται ανάμεσα στα όνειρα και τις κοινωνικές συμβάσεις. 

Συνέντευξη με τη Γιώτα Αργυροπούλου για το έργο «IRЯINA»στο θέατρο Τέχνης

Γιατί εστιάζετε στην Ιρίνα από τις Τρεις Αδερφές; Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά της που σας ενέπνευσαν για να γράψετε το έργο; Και γιατί επιλέγετε τη συγκεκριμένη ορθογραφία της λέξης;

Η αλήθεια είναι πως το έργο δεν ξεκίνησε από την Ιρίνα – εκείνη μας βρήκε στην πορεία. Η αρχική αφετηρία ήταν η μνήμη των γυναικών: ο τρόπος που θυμόμαστε, πώς λειτουργεί η φαντασία στη διαδικασία της ανάκλησης, και ποια κοινά μοτίβα υπάρχουν στις εμπειρίες μας. Καθώς δούλευα με διαφορετικές γυναίκες και ηθοποιούς, συνειδητοποίησα ότι όλες μας κουβαλούσαμε στιγμές που χρειάστηκε να αντισταθούμε στον ρόλο που η κοινωνία ή το οικογενειακό μας περιβάλλον είχε ήδη ορίσει για εμάς. Αυτή η στιγμή της αντίστασης και του «όχι», ήταν για μένα η πιο ουσιαστική.

Η φράση «Στη Μόσχα» του Τσέχωφ –που διατρέχει τον χρόνο σαν μια φωνή ελπίδας και ματαίωσης– έγινε για μένα το σημείο εκκίνησης. Η Ιρίνα είναι η γυναίκα που στέκεται στο κατώφλι της ζωής, γεμάτη επιθυμία να μάθει, να ταξιδέψει, να εργαστεί, να ζήσει. Αλλά παγιδεύεται μέσα σε κοινωνικές και οικογενειακές συμβάσεις που δεν την προετοιμάζουν να πιστέψει πραγματικά ότι μπορεί να το κάνει. Αυτό το χάσμα ανάμεσα στη δυνατότητα και στην πίστη στον εαυτό μας και το όνειρο είναι που με συγκίνησε βαθιά — και θεωρώ ότι είναι εξίσου παρόν και σήμερα.

Το διπλό R στο IRЯINA συμβολίζει αυτόν τον καθρέφτη: τις πολλαπλές εκδοχές μιας γυναίκας που κοιτά τον εαυτό της μέσα από τα βλέμματα των άλλων και προσπαθεί να τον αναγνωρίσει που συμβολίζουν και οι Ιρίνες της παράστασης μας. Είναι το σημείο της ανατροπής, της αντίστροφης ανάγνωσης του κόσμου. Έτσι μπήκε η Ιρίνα στο έργο μας: όχι ως αναφορά, αλλά ως σύμβολο μιας γυναίκας που επιθυμεί διακαώς να αλλάξει και να ονειρευτεί. Και ο κόσμος του Τσέχωφ έγινε το ιδανικό υλικό για να αντλήσουμε υλικό και πρόσωπα και να συνομιλήσουμε δραματουργικά με τον εαυτό μας και τη δική μας εποχή.

Πώς επιλέγετε τις τρεις διαφορετικές στιγμές της ζωής της Ιρίνας, που ενσαρκώνουν 3 διαφορετικές ηθοποιοί; Οι τρεις ερμηνεύτριες που υποδύονται το ίδιο πρόσωπο βρίσκονται όλη την ώρα μαζί στη σκηνή ή έχουμε και διαφορετικές στιγμές μονολόγων;

Οι τρεις Ιρίνες βρίσκονται σχεδόν διαρκώς μαζί στη σκηνή — σαν τρεις διαφορετικές πνοές του ίδιου προσώπου, τρεις χρονικότητες του ίδιου εσωτερικού τοπίου. Συνομιλούν, συγκρούονται, αγαπιούνται, απορρίπτουν και επανασυνδέονται. Μοιάζουν με alter egos που συνυπάρχουν στον ίδιο χωροχρόνο, αποκαλύπτοντας πώς μια γυναίκα μπορεί να είναι πολλές ταυτόχρονα. Η κάθε μία κουβαλά τη δική της ηλικία, τη δική της εμπειρία, τη δική της ανάμνηση, τη δική της καταγωγή. Κάθε ερμηνεύτρια έχει τις δικές της στιγμές σιωπής και εξομολόγησης, αλλά και τη συνύπαρξη σε ένα κοινό σώμα και ρυθμό. Είναι ένα πλέγμα διαφορετικών θραυσμάτων που τελικά φτιάχνουν μια ενιαία Ιρίνα, ένα σύνολο γυναικείας εμπειρίας.

Γιατί επιλέγετε να συναντηθούν την ώρα που συμπληρώνεται ένας χρόνος από τον θάνατο του πατέρα; Και πώς στιγμάτισε την ηρωίδα που πέθανε την ημέρα των γενεθλίων της; Πώς περιγράφεται ο πατέρας από την Ιρίνα;

Ο θάνατος του πατέρα είναι το σημείο αναφοράς, η στιγμή που ο χρόνος κάνει έναν πλήρη κύκλο. Ένας χρόνος απώλειας είναι συμβολικός — γιατί περνάμε από όλες τις εποχές, τις γιορτές, τις επετείους, τις συνήθειες χωρίς το πρόσωπο που έφυγε. Η απουσία ολοκληρώνει τον κύκλο της και μένει μέσα μας ως μνήμη, όχι ως βάρος. Η Ιρίνα –και κάθε Ιρίνα– βρίσκεται σ’ εκείνο το μεταίχμιο: έτοιμη να αφήσει πίσω το παρελθόν και να ξεκινήσει ξανά. Ο πατέρας, όπως και στον Τσέχωφ, είναι μια μορφή αγάπης και εξουσίας• ένα βλέμμα που καθόρισε τον τρόπο που μαθαίνουμε να αγαπάμε και να ονειρευόμαστε. Οι διαφορετικές Ιρίνες τον βλέπουν αλλιώς: η μία τον εξιδανικεύει, η άλλη τον αμφισβητεί, η τρίτη προσπαθεί να απελευθερωθεί από αυτόν. Και μέσα από αυτή τη συνάντηση των τριών οπτικών αναδύεται το ερώτημα — μπορούμε ποτέ να αποχαιρετίσουμε πραγματικά ό,τι μας διαμόρφωσε;

Το σενάριο το έχετε φτιάξει μαζί με τις πρωταγωνίστριες μέσω αυτοσχεδιασμών. Πώς χτίστηκε και πώς δουλέψατε όλες μαζί; Έχετε ξανασυνεργαστεί;

Ακολουθήσαμε μια διαδικασία που χρησιμοποιώ τακτικά όταν δημιουργώ ένα έργο και θέλω να συμπεριλάβω στοιχεία από την προσωπικότητα ή τα βιώματα των ηθοποιών. Αφού είχα σχεδιάσει τη δραματουργία του έργου, δουλέψαμε μέσα από αυτοσχεδιασμούς και συζητήσεις πάνω σε θεματικούς άξονες μέσα από τις προσωπικές μας εμπειρίες — τη μνήμη, την επιθυμία, την οικογένεια, τον έρωτα, το σώμα και τα ταξίδια μας. Από το υλικό που προέκυψε, άρχισα να χτίζω το κείμενο, ενσωματώνοντας προσωπικές μαρτυρίες, βιώματα και μικρές στιγμές αλήθειας που γεννήθηκαν στην πρόβα. Για μένα, πολύτιμο στη διαδικασία ήταν αυτή η εμπιστοσύνη• το ότι οι ερμηνεύτριες άνοιξαν τον εαυτό τους και μοιράστηκαν κομμάτια που τελικά έγιναν υλικό της παράστασης. Έτσι, η IRЯINA δεν είναι ένα έργο γραμμένο «πάνω» στις ηθοποιούς, αλλά μαζί τους μέσα από τη διαδικασία της πρόβας.

Τι ρόλο παίζει η σωματικότητα στο έργο, σε αντιπαραβολή με τον λόγο;

Η σωματική παρουσία είναι κάτι που με ενδιαφέρει βαθιά στο θέατρο και η σωματικότητα γίνεται ο παλμός του έργου. Το σώμα δεν ερμηνεύει απλώς τον λόγο — τον εκφράζει, τον θυμάται, τον αμφισβητεί, τον καταπίνει, τον ξεχνά. Είναι το σημείο όπου η φωνή και η εμπειρία γίνονται ένα. Στην IRЯINA, το σώμα της γυναίκας γίνεται ένα πεδίο αντίστασης και μνήμης• κουβαλάει όλα όσα έγιναν και όσα ειπώθηκαν ή όχι. Αποκτάει την πυρετική ένταση της γυναίκας που ανυπομονεί να ξεκινήσει τη ζωή της και να πάει στη Μόσχα – που θέλει να ζήσει και να ονειρευτεί με κάθε κόστος. Το σώμα της πάλλεται, ανυπομονεί να ξεκινήσει το ταξίδι της• χορεύει, ανασαίνει, φωνάζει, σιωπά.

Πώς θα περιγράφατε τη Νέα Γυναίκα στη Μόσχα; Του τότε και του σήμερα; Τι κοινά έχει με τη νέα γυναίκα της Ελλάδας;

Η «Νέα Γυναίκα» στη Μόσχα του Τσέχωφ είναι μια γυναίκα που αρχίζει να αφυπνίζεται. Θέλει να μορφωθεί, να εργαστεί, να ταξιδέψει — να βγει έξω από τα όρια που της έχουν επιβληθεί. Είναι γεμάτη ελπίδα και προσμονή, αλλά και εγκλωβισμένη μέσα σε μια κοινωνία που δεν έχει ακόμη χώρο για τα όνειρά της. Η γυναίκα της σημερινής εποχής έχει κερδίσει ελευθερίες, αλλά ζει νέες μορφές πίεσης: την ανάγκη να είναι αποτελεσματική και επιτυχημένη σε όλα – απαιτήσεις υπερβολικές. Κοινό σημείο και των δύο εποχών είναι η επιθυμία για ελευθερία — όχι μόνο κοινωνική, αλλά υπαρξιακή- και η ανάγκη να βρει την προσωπική της αλήθεια μέσα από τους στόχους και το όνειρο. Η Μόσχα, τότε και τώρα, δεν είναι ένας τόπος αλλά ένα σύμβολο: το σημείο όπου κάθε γυναίκα ελπίζει να καταλάβει ποια είναι και να ονειρευτεί. Και αυτή η «Μόσχα», μέσα στο πέρασμα του χρόνου, εξακολουθεί να είναι μια πράξη αντίστασης και ελπίδας.

Το έργο σας αποτελεί μια διαφορετική ανάγνωση του Τσέχωφ. Πόσο επίκαιρος παραμένει ο κλασικός αυτός θεατρικός συγγραφέας; Συμφωνείτε με τις διασκευές και τις πιο σύγχρονες αναγνώσεις στα κλασικά έργα, ακόμα και όταν πρόκειται για αρχαίες τραγωδίες;

Φυσικά και συμφωνώ. Το να διασκευάζεις κλασικά έργα είναι ένας άλλος τρόπος να δείχνεις την αγάπη και τον θαυμασμό σου για αυτά τα μεγάλα κείμενα. Ξεκινάς από αυτά για να συνομιλήσεις με τα μεγάλα θέματα που αφορούν την κοινωνία και τους ανθρώπους. Διαβάζοντας τόσο εντατικά τις «Τρεις Αδελφές», θαύμασα βαθιά τον Τσέχωφ, το πνεύμα του και την ικανότητά του να βλέπει τους ανθρώπους με τέτοιο βάθος. Ταυτόχρονα, αγαπώ βαθιά και τα στοιχεία της εποχής μου — τις σύγχρονες γυναίκες, την club μουσική, το χιούμορ, κάθε ανυπότακτο πνεύμα που αντιδρά στις συμβάσεις.

Το ταξίδι της παράστασης: Πόσο θα παιχτεί στην Αθήνα και για πού ακόμη θα ταξιδέψει;

Η παράσταση ξεκίνησε το ταξίδι της στο ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, και εντυπωσιαστήκαμε από το πόσο το αγκάλιασε ο κόσμος εκεί. Τώρα συνεχίζουμε στο Θέατρο Τέχνης, συνοδοιπόροι με την ομάδα και το έμπειρο βλέμμα της Μαριάννας Κάλμπαρη. Ελπίζουμε ότι το ταξίδι της IRЯINA θα συνεχίσει, καθώς ήδη υπάρχουν συζητήσεις και σκέψεις για νέους προορισμούς.
Μιλήστε μου για την ομάδα σας, blindspottheatregroup: πότε ιδρύθηκε, αν έχετε σταθερές συνεργασίες με συγκεκριμένους συντελεστές, ποια είναι η κατεύθυνση των έργων που ανεβάζετε.

Η ομάδα blindspot theatre group γεννήθηκε το 2008 από τον κινηματογραφιστή Μιχάλη Κωνσταντάτο και εμένα, μέσα από την ανάγκη μας να υπάρξει ένας χώρος όπου το θέατρο λειτουργεί ως εργαστήριο που συνδυάζει διαφορετικές τέχνες, σκέψη και έρευνα. Από την αρχή συναντήσαμε καλλιτέχνες και συνεργάτες που πίστεψαν στο ίδιο όραμα: ένα θέατρο που πειραματίζεται με τα όρια του λόγου, της τεχνολογίας και της σωματικότητας, για να μιλήσει με ποιητικό αλλά και πολιτικό τρόπο για το σήμερα.

Η ομάδα λειτουργεί περισσότερο ως κύκλος ανθρώπων που επιστρέφουν ο ένας στον άλλον μέσα στα χρόνια. Υπάρχουν σταθερές συνεργασίες, αλλά κάθε νέα δουλειά ανοίγει σε καινούριους συντελεστές. Αυτό που μας συνδέει είναι η πεποίθηση ότι το θέατρο μπορεί να είναι χώρος εμπειρίας πάνω σε σύγχρονα θέματα με σύγχρονη αισθητική. Οι παραστάσεις μας κινούνται ανάμεσα στο πραγματικό και το φαντασιακό, αναζητώντας το σημείο όπου κάτι αλλάζει — εκείνο το «blind spot» που κρύβει τη δυνατότητα μιας νέας ματιάς στον κόσμο.

Έτοιμάζετε και άλλα πρότζεκτ πέρα από το συγκρεκριμένο;

Ναι, αυτή την περίοδο προετοιμάζουμε το νέο μας πρότζεκτ με τίτλο «ΒΑΒΕΛ», για το οποίο έχουμε λάβει επιχορήγηση από το Υπουργείο Πολιτισμού. Πρόκειται για ένα καινούριο θεατρικό έργο που γράφω και θα σκηνοθετήσω, επιχειρώντας να προσεγγίσω ένα διαφορετικό πεδίο θεματικά και αισθητικά. Το «ΒΑΒΕΛ» εξερευνά τις πολλαπλές γλώσσες της επικοινωνίας και της επιβίωσης στον σημερινό κόσμο — τις φωνές που συνυπάρχουν και συχνά δεν καταφέρνουν να συνεννοηθούν. Μ’ ενδιαφέρει να εξετάσω πώς η γλώσσα, η τεχνολογία, η ταυτότητα και η συλλογική εμπειρία πλέκονται σε ένα πεδίο όπου όλα μοιάζουν να καταρρέουν και να ξαναχτίζονται ταυτόχρονα. Μια σκηνική αναζήτηση για το πώς μπορούμε να επικοινωνούμε και να επιβιώνουμε, ακόμη κι όταν μιλάμε διαφορετικές «γλώσσες».