Μιχάλης Οικονόμου: Με ιντριγκάρουν πολύ οι σκοτεινοί ρόλοι

Η συμμετοχή του Μιχάλη Οικονόμου στην παράσταση «Ο εχθρός του λαού» θα μπορούσε να θεωρηθεί καρμική. Πριν από κάποια χρόνια είχε βρεθεί στο Λονδίνο και παρακολούθησε το έργο σε διασκευή του Τόμας Οστερμάιερ και σκέφτηκε ότι θα ήταν πολύ τυχερός αν θα μπορούσε να ανέβει αυτό το έργο στην Ελλάδα και να είναι μέσα στο καστ. Με μεγάλη του έκπληξη και χαρά, κλήθηκε στις οντισιόν για να πρωταγωνιστήσει στο πρώτο ανέβασμα αυτής της εκδοχής του «Εχθρού του λαού» στην Ελλάδα και μάλιστα σε ένα πολύ αγαπημένο του θεατρικό οργανισμό, το Θέατρο του Νέου Κόσμου.

Συνέντευξη με τον Μιχάλη Οικονόμου για τον «Εχθρό του λαού», σε σκηνοθεσία Τόμας Οστερμάιερ 

Ας ξεκινήσουμε από τον ρόλο σου στο έργο. Είσαι ο δήμαρχος, επομένως ο «κακός» της υπόθεσης. Τι διλήμματα αντιμετωπίζεις και πώς τα διαχειρίζεσαι;

Ναι, είμαι δήμαρχος μιας επαρχιακής κωμόπολης, αδιάφορης μέχρι που, επί της δημαρχίας μου, εκμεταλλευτήκαμε τα ιαματικά νερά των βουνών της και φτιάξαμε λουτρά. Από εκείνη τη στιγμή, η πόλη γνωρίζει οικονομική αναγέννηση. Είναι πλέον μια λουτρόπολη. Ωστόσο, όταν στήναμε τα λουτρά, δεν λάβαμε υπόψιν τις συμβουλές του αδερφού μου, που είναι γιατρός – και μάλιστα τον έχω προσλάβει ως ιατρικό σύμβουλο στο πρότζεκτ. Εκείνος είχε προτείνει να τα φτιάξουμε πιο ψηλά στο βουνό. Εμείς όμως τα τοποθετήσαμε πιο χαμηλά, πιο κοντά στην πόλη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μολυνθεί το νερό.

Ο αδερφός μου το ανακαλύπτει αυτό και μου το λέει. Αλλά είναι κάτι το οποίο δεν με συμφέρει καθόλου. Γιατί κινδυνεύω να καθαιρεθώ από τα αξιώματά μου ως δημάρχου και προέδρου του Συμβουλίου των Λουτρών και διακυβεύονται πολλά οικονομικά οφέλη. Επομένως αρχικά προσπαθώ να εμποδίσω την κυκλοφορία αυτής της είδησης. Τελικά η πληροφορία διαφεύγει όμως και φτάνει στον Τύπο. Οπότε πλησιάζω τους δημοσιογράφους, τους εκβιάζω και προσπαθώ να τους πείσω να διασπείρουν fake news, να υποτιμήσουν την ανακάλυψη του αδερφού μου και να τον βγάλω ουσιαστικά αυτόν «τρελό». Ίσως είναι βαριά η λέξη «εκβιάζω». Θα έλεγα καλύτερα ότι χειρίζομαι τον Τύπο. Αυτό είναι άλλωστε κάτι που συμβαίνει παντού και πάντα στο κομμάτι της διαφθοράς. Η διαφθορά έχει τρία παρακλάδια: την ίδια την πολιτική, το σύστημα της δικαιοσύνης και τον Τύπο. Είναι τρομερό, γιατί αυτή την περίοδο η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση όσον αφορά τον δείκτη της διαφάνειας του Τύπου.

Κάποια στιγμή η αλήθεια όμως θα αποκαλυφθεί, έτσι δεν είναι;

Στην τέταρτη πράξη, ο αδερφός μου συγκαλεί συνέλευση και ενημερώνει όλους τους δημότες για το πρόβλημα. Αλλά δεν στέκεται μόνο σ’ αυτό. Μιλάει γενικά για όλα τα προβλήματα του σήμερα και του καπιταλισμού, θα έλεγα. Η σκηνή αυτή έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί στο συγκεκριμένο σημείο στην παράσταση ανοίγει μια συζήτηση με το ίδιο το κοινό. Και γίνεται μια κανονική συνέλευση, όπου ο κόσμος μπορεί να συμμετάσχει και να πει την άποψή του.

Σε αυτό το σημείο υπάρχει και διάδραση με τους θεατές...

Είναι ένα μέρος που κρατάει 10-15 λεπτά κι εκεί μπορούμε να ακούσουμε πραγματικά ωραίες τοποθετήσεις. Είναι μια πολύ ωραία συνθήκη αυτή στο σήμερα. Ο κόσμος είναι τόσο πιεσμένος, που είναι πλέον πολυτέλεια για κάποιον να βρεθεί σε μια συνέλευση «αθελά του», επειδή απλώς πήγε στο θέατρο. Συνήθως, ο καθένας περιορίζεται στη μοναχικότητά του, κάθεται πίσω από ένα κινητό, όπου μπορεί να σχολιάσει κάτι. Αλλά και πάλι είναι μόνος του. Εδώ, σ’ αυτή τη συνέλευση, έχει την ευκαιρία να βγάλει αυτό που κουβαλά μέσα του. Ακόμα κι αν είναι μόνο ένα παράπονο. Είναι ένα πείραμα, μια κοινή εξομολόγηση.

Πώς σας προετοιμάζει γι’ αυτή τη συνέλευση ο Οστερμάιερ;

Μας έχει δείξει βίντεο από παραστάσεις σε πολλές χώρες, και μάλιστα και από τόπους που βασανίζονται από σοβαρά οικονομικά προβλήματα, όπως η Χιλή ή η Αργεντινή. Οπότε εκεί βλέπουμε τι ρωτούν οι θεατές. Κατά τα άλλα, μέσα στις πρόβες ο Οστερμάιερ μπαίνει στον ρόλο του κοινού και μας θέτει πιθανά ερωτήματα του κόσμου. Σαφώς όλο αυτό μπορεί να μας μπλέξει σε μια μεγάλη συζήτηση, αλλά πρέπει πάντοτε να κρατάμε τη συνθήκη ότι παίζουμε σε μια παράσταση. Και υπάρχουν τρόποι με τους οποίους μπορούμε να επαναφέρουμε τη συζήτηση στο θέμα του έργου και να συνεχίσουμε την παράσταση. Να σημειώσω εδώ ότι στην Ελλάδα έγιναν και δύο ανοιχτές πρόβες, ώστε να προβάρουμε αυτό το σημείο και με πραγματικό κοινό στην πλατεία.

Το αντίπαλο δέος στην παράσταση είναι ο αδερφός σου, ο γιατρός Στόλκμαν. Πώς είναι σαν προσωπικότητα και πώς είναι η σχέση μεταξύ σας; Ο Οστερμάιερ στη συνέντευξη Τύπου μίλησε για ένα δίπολο ανάμεσα στα αδέρφια.

Ναι, υπάρχει αυτό το δίπολο. Το ένα παιδί προσπαθεί, γυμνάζεται, προσέχει τι τρώει, δεν πίνει καφέ. Εντέλει επιτυγχάνει στη ζωή του, έχει οικονομική ανέλιξη, αναλαμβάνει εξουσίες, γίνεται δήμαρχος της κωμόπολης. Από την άλλη, ο μικρότερος αδερφός του είναι λίγο πιο μποέμ, πίνει, καπνίζει, ερωτεύεται, αργεί να τελειώσει τη σχολή του, ζει τη ζωή του. Τελικά όμως εκείνος είναι που τραβά την προσοχή. Ενώ ο δήμαρχος είναι πιο πετυχημένος, ο αδερφός του είναι πιο ευτυχισμένος – πιο ζωντανός θα πω. Ο μικρός, άλλωστε, ήταν ο αγαπημένος της μαμάς, ο πιο χαϊδεμένος. Ο άλλος τα έκανε όλα σωστά, αλλά το «μαύρο πρόβατο» της οικογένειας ήταν εκείνο που έπαιρνε πάντα την αναγνώριση.

Αφού όμως ο δήμαρχος είναι ένας άνθρωπος που τηρεί τους κανόνες, πώς καταλήγει να λέει ψέματα για ένα τόσο σημαντικό θέμα της πόλης; Δεν υπάρχει ένα ηθικό δίλημμα μέσα του; Μια ευθύνη απέναντι στους πολίτες;

Νομίζω, όλοι οι πολιτικοί ξέρουν τελικά αν κάνουν ή δεν κάνουν το σωστό. Υποστηρίζουν αυτό που πρέπει να υποστηρίξουν –αυτό που επιβάλλει η πολιτική που ακολουθούν– γνωρίζοντας ότι μπορεί να μην είναι το σωστό, γνωρίζοντας ότι μπορεί να βλάψουν το κοινό καλό. Αλλά δεν τους νοιάζει.

Ο Ίψεν στο έργο θέτει το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής ήδη από το 1882. Πλέον στις μέρες μας βλέπουμε τις συνέπειες αυτής της αλλαγής. Πώς το σχολιάζεις; Και πόσο μπροστά ήταν ο Ίψεν;

Είναι γεγονός ότι ο πλανήτης εδώ και καιρό έχει αρχίσει να εξαντλεί τα περιθώρια που θα μπορούσε να έχει ώστε να επανέλθει και να αντιμετωπιστεί ή να περιοριστεί το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Στο όνομα του εμπορίου, του οικονομικού οφέλους του πολιτικού κόσμου, δεν παίρνονται γενναίες αποφάσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Αντίθετα, προωθούνται λύσεις «επιπόλαιες», όπως η πράσινη ενέργεια, οι ανεμογεννήτριες, οι οποίες όμως προκαλούν άλλα οικολογικά προβλήματα. Παράλληλα, σε ατομικό επίπεδο, η μεγάλη κοροϊδία της εποχής μας είναι ότι ο καθένας από εμάς αγοράζει ένα ανοξείδωτο καλαμάκι αλλά στο σπίτι μας έχουμε πέντε διαφορετικά αφρόλουτρα και τρία διαφορετικά σαμπουάν. Όχι ότι ο κάθε άνθρωπος μπορεί να σώσει από μόνος του βέβαια την κατάσταση…
Τώρα, μιλώντας από την πλευρά του Πέτερ, που είναι δήμαρχος, βλέπω ότι όντως αυτοί οι άνθρωποι έχουν πείσει τον εαυτό τους ότι κάνουν το σωστό κατά μία έννοια και βρίσκουν δικαιολογίες για τα πάντα, ενώ διατηρούν ένα προφίλ συμπαθές στον κόσμο. Για παράδειγμα, στον τυφώνα Ντάνιελ χρησιμοποιήθηκε η κλιματική αλλαγή ως δικαιολογία από τους πολιτικούς για τις τεράστιες καταστροφές στο Πήλιο και τη Θεσσαλία. Ωστόσο, δεν είχαν ληφθεί εκ των προτέρων αποφάσεις να χτιστούν φράγματα που θα μπορούσαν να είχαν αποτρέψει το κακό…

Είναι ένας σκοτεινός ρόλος ο δήμαρχος. Πώς τον διαχειρίζεσαι;

Τον λατρεύω αυτόν τον ρολό. Λατρεύω και τον τρόπο με τον οποίο με καθοδηγεί ο Τόμας. Μάλιστα μου είπε κάτι τις πρώτες πρώτες μέρες που σηκωθήκαμε και κάναμε πρόβα: «Μάικλ, έχεις ένα φοβερό ενστικτώδες ταλέντο να υποδύεσαι ρόλους διεφθαρμένων». Είναι λίγο δισήμαντο αυτό το κομπλιμέντο βέβαια. Η αλήθεια είναι ότι και στο παρελθόν μού έχουν έρθει σκοτεινοί ρόλοι, αυτοί οι κλασικοί «κακοί» που λέμε. Με ιντριγκάρουν πάρα πολύ και απολαμβάνω να τους υποδύομαι.

Δεν είναι κόντρα ρόλος με τον δικό σου χαρακτήρα;

Από τη μία, είναι κόντρα ρόλος. Από την άλλη, ο ήρωας έχει πολλά στοιχεία με τα οποία μπορώ να ταυτιστώ. Γιατί εγώ είμαι όντως συνήθως ο ουδέτερος, ο ισορροπιστής, ο συμφιλιωτής. Και ως προς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, είναι η εμφάνιση, αυτό χρησιμοποιεί ένας τέτοιος πολιτικός για να προσελκύσει τον κόσμο. Τελικά ο πραγματικός εχθρός του λαού είναι η διεφθαρμένη εξουσία και κατ’ επέκταση ο ίδιος ο καπιταλισμός.

Πώς συνεργάστηκες με τον Οστερμάιερ, πώς δουλεύει μαζί σας και πόσο εντατικές είναι οι πρόβες;

Οι πρόβες είναι 7ώρες. Μπήκαμε όλοι λίγο σφιγμένοι στις πρώτες μέρες. Αλλά, ευτυχώς, έχουμε στην ομάδα την Άλκηστη Ζιρώ, που με τσαχπινιά –και με μια «επιθετική μαλαγανιά» θα έλεγα–κατάφερε και μαλάκωσε αυτόν τον ψηλό Γερμανό. Οπότε, αυτόματα έπεσε το τείχος αυτό του γκουρού, του μεγαλύτερου σκηνοθέτη της Ευρώπης τα τελευταία χρόνια. Κι ενώ ένα κομμάτι μου –και αυτό ισχύει για όλους μας– είναι εκεί και θαυμάζει και μένει εκστατικό μπροστά σ’ αυτό που ζούμε, ένα άλλο είναι πιο πρακτικό και λέει «πάμε να απολαύσουμε αυτή την επαφή και το χτίσιμο της παράστασης».

Ο Τόμας λειτούργησε βδομάδα με τη βδομάδα σαν πεπειραμένος γλύπτης, που αφαιρεί στην αρχή τα χοντρά, φέρνει κοτρόνες, μετά τη δεύτερη βδομάδα αρχίζει λίγο λίγο και σκαλίζει, δημιουργεί μια μορφή, την τρίτη αρχίζει την ψιλοδουλειά. Και στο τέλος έχουμε φτάσει βαθιά, με έναν τρόπο όμως τόσο αναίμακτο και τόσο απαλό, που είναι σαν να σου ανοίγει το κεφάλι και να σ’ τα βάζει μέσα. Αλλά αυτό που θαυμάζω περισσότερο είναι ότι, αν και κάνει αυτή τη δουλειά εδώ και δεκαπέντε χρόνια, οτιδήποτε κι αν τον ρωτήσεις, δεν σε αντιμετωπίζει προβάλλοντας κάποιου είδους κόμπλεξ, ούτε σαν να τον κουράζεις ή αντιδρώντας απότομα. Είναι πάντα εκεί και σου απαντάει. Αλλά δεν σου τα δίνει όλα μαζί από την αρχή, σ’ αφήνει να κατακτάς σιγά σιγά τα επίπεδα. Είναι πάρα πολύ δημιουργική δουλειά, πραγματικά σαν να χτίζεις ένα σπίτι, να λαξεύεις ένα άγαλμα. Προσωπικά το απολαμβάνω πολύ και θα ήθελα να ξαναδουλέψω μαζί του. Και νομίζω ότι έχουμε συνδεθεί και πολύ μεταξύ μας σαν ομάδα αλλά και με τον Τόμας οι δυο μας. Νιώθω σαν να είμαι εδώ που θα έπρεπε να είμαι.

Πάμε στα σκηνικά και τη μουσική της παράστασης...

Η μουσική είναι βρετανική ποπ, θα έλεγα, με τραγούδια που οι στίχοι τους μιλάνε για αλλαγή και ελευθερία. Ο αδερφός μου έχει και μια μπάντα με τους φίλους του, στην οποία μάλιστα συμμετέχει και η σύζυγός του, η Καταρίνα. Όσο για τα σκηνικά, είναι ένας μαύρος χώρος, ζωγραφισμένος με κιμωλία. Είναι κάποια αφηρημένα σχέδια που γεννιούνται στο μυαλό του Τόμας, σκέψεις για ελευθερία, για το παιδί που έχει, για το σπίτι που θα ήθελε να έχει και όλες αυτές οι σκέψεις που είναι το αντικείμενο σύγκρουσης με τον αδερφό του και με τον λαό τελικά. Το σύστημα θα ήθελε να σβήσει όλα αυτά που γράφει ο Τόμας. Ζούμε σ’ ένα καλούπι που προσπαθεί να μας απομακρύνει από τη λειτουργία της σκέψης, να μας ναρκώσει με οθόνες, με αλκοόλ, με ναρκωτικά, τηλεόραση, ψεύτικα προβλήματα, ένα lifestyle που πρέπει να υπηρετήσουμε… Αυτός είναι και ο πυρήνας του έργου.

Αυτόν τον καιρό ασχολείσαι αποκλειστικά με τον «Εχθρό του λαού»;

Δεν κάνω κάτι άλλο, κι έχω όλη μου την προσοχή σ’ αυτό. Στη συγκεκριμένη συνθήκη, στο συμβόλαιο που κάναμε με τη Schaubühne και το Θέατρο του Νέου Κόσμου, υπήρχε ο όρος ότι δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι άλλο παράλληλα, γιατί πρέπει να είμαστε πλήρως διαθέσιμοι για τις πρόβες αυτές. Οπότε ό,τι προτάσεις είχα τις απέρριψα. Από μέσα Γενάρη θα ξεκινήσω γυρίσματα για μια σειρά που θα παιχτεί του χρόνου. Θα έχω δώσει όμως τον εαυτό μου αρκετούς μήνες αποκλειστικά στον «Εχθρό του λαού», κάτι που τελικά είναι όντως απολύτως απαραίτητο με τον τρόπο που δουλεύουμε.

Μένει καθόλου ελεύθερος χρόνος για σένα;

Όλος ο ελεύθερος χρόνος μένει για την οικογένειά μου και για καμιά προπόνηση. Και αφού τώρα ξεκινούν οι παραστάσεις και ρολάρουν, αν μου έλεγε κάποιος να βρεθούμε Σάββατο, θα του αρνιόμουν. Το Σαββατοκύριακο είναι αποκλειστικά αφιερωμένο στο παιδί, εκτός από τις ώρες των παραστάσεων φυσικά.

Στη μέχρι τώρα πορεία σου, υπήρχαν πρόσωπα ή δουλειές που σε έχουν σημαδέψει πέρα απ’ αυτήν;

Ό,τι δουλειά και αν έχω κάνει, με έχει αλλάξει. Αυτό που βλέπεις σήμερα είναι όλες οι δουλειές μου που έχουν προηγηθεί, μικρές ή μεγάλες. Αλλά δεν μπορώ να μην αναφέρω ότι αισθάνομαι μεγάλη περηφάνια για το ότι το έργο είναι μια συμπαραγωγή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου με τη Schaubühne. Εδώ, στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, έκανα την πρώτη μου παράσταση, την «Κατσαρίδα» αλλά και τη δεύτερη, το «Σφαγείο», με την οποία κέρδισα και το βραβείο Χορν. Μάλιστα τον Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο τον είχα δάσκαλο –μεταξύ άλλων– στη σχολή. Και τώρα το θέατρο είναι στα χέρια του γιου του, του Μίλτου Σωτηριάδη, που τον ξέρω από έφηβο. Βλέπω και τη δική μου πορεία και εξέλιξη μέσα από την πορεία του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Και συγκινούμαι. Θα σταθώ εδώ για να πάρω μια αγκαλιά το Θέατρο του Νέου Κόσμου που με κάλεσε για άλλη μια φορά να είμαι εδώ.

Επίσης θυμάμαι ότι, όταν ήμουν στη δραματική σχολή, είδα μια παράσταση του Θεοδωρόπουλου, τον «Λοχαγό Ίνισμορ» του Μάρτιν ΜακΝτόνα. Τον είχα θαυμάσει τόσο πολύ, κι είχα πει στον εαυτό μου ότι, αν ποτέ παίξω σ’ αυτή τη σκηνή, στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, θα θεωρήσω τον εαυτό μου επιτυχημένο ηθοποιό. Τελικά, αυτό συνέβη και όχι μόνο μία φορά, αλλά πολλές – και τώρα μ’ αυτή την πραγματικά εξαιρετική συνθήκη. Οπότε είμαι ευγνώμων για ό,τι έχω.

Δώσε μου την κατακλείδα σου για την παράσταση.

Το να παιχτεί αυτή η παράσταση σήμερα στην Αθήνα ενώ τρέχουν θέματα όπως τα Τέμπη, ο ΟΠΕΚΕΠΕ κ.λπ, είναι μια πολύ ελπιδοφόρα απάντηση του θεάτρου στα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία.

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση στο City Guide της Athens Voice