Τόμας Οστερμάιερ: Έρχομαι στην Ελλάδα όχι ως Γερμανός αλλά ως διεθνιστής

Ο Τόμας Οστερμάιερ ανεβάζει τη δική του διασκευή στον «Εχθρό του λαού» του Ίψεν στην Ελλάδα, στο θέατρο Κνωσός, με έναν θίασο Ελλήνων ηθοποιών που επέλεξε ο ίδιος έπειτα από οντισιόν. Λίγες μέρες πριν από την πρεμιέρα της παράστασης, η συνέντευξη τύπου πραγματοποιήθηκε στο θέατρο Κνωσός, πριν από την πρόβα τους, με φόντο τα σκηνικά της παράστασης. 

Ο Τόμας Οστερμάιερ σκηνοθετεί Ίψεν στο Θέατρο Κνωσός

Οι δύο σημαντικές αντιφάσεις του κειμένου 

Όπως ανέφερε ο ίδιος προλογίζοντας την παράσταση, είναι ένα έργο που παρουσιάζει μια μεγάλη αντίφαση: την οικολογία απέναντι στα οικονομικά συμφέροντα. Ενώ ο Τόμας και η ομάδα του είναι ενθουσιώδεις για την ανακάλυψη που κάνει στο εργαστήριό του, όλη αυτή η ομάδα-θήλακας καταρρέει. «Είναι τόσο σοκαριστικό ότι αυτό το έργο, που γράφτηκε το 1882, είναι τόσο επίκαιρο σήμερα, ειδικά ως προς αυτήν την αντίφαση οικονομικού συμφέροντος και οικολογίας». Και εντέλει ποια είναι η αλήθεια που βγαίνει προς τα έξω και ποιοι κίνδυνοι απορρέουν από όλο αυτό;
Από την άλλη, στο έργο υπάρχει μια ακόμη αντίφαση, σε πιο προσωπικό επίπεδο. Έχουμε τη δυναμική ανάμεσα σε δυο αδέρφια: ο μεγάλος αδερφός ήταν πάντα πιο επιτυχημένος, ενώ ο μικρός άργησε να τελειώσει τη σχολή, τον θεωρούσαν αποτυχημένο… Οπότε εδώ ενυπάρχει και μια ατομική πτυχή όσον αφορά στην επιδίωξη της επιτυχίας, που έχει να κάνει με ναρκισσιστικά στοιχεία.
Η διασκευή του έργου έχει αρκετές αλλαγές σε σχέση με το πρωτότυπο. Οι αλλαγές βέβαια, είναι δραματουργικές. Για παράδειγμα, όπως ανέφερε ο σκηνοθέτης, δεν του άρεσε ο τρόπος που ο Ίψεν διαχειριζόταν τους γυναικείους ρόλους, οπότε προσέθεσε πρόσωπα ή αφαίρεσε κάποια άλλα για να ισορροπήσει αυτό το έλειμμα που έβρισκε στο πρωτότυπο κείμενο. Από την άλλη, έχουν αφαιρεθεί σκηνές, οι οποίες δεν ταίριαζαν με την προσέγγιση του Γερμανού σκηνοθέτη. Το πιο βασικό φυσικά είναι ο λόγος, που εξελίσσεται με τα χρόνια και τα ανεβάσματα.

H διασκευή του Οστερμάιερ

Ο Γερμανός σκηνοθέτης ανεβάζει μια δική του προσέγγιση στο έργο του Ίψεν, προσαρμοσμένη στο σήμερα. Όπως ανέφερε, «δεν μου άρεσε το πώς διαχειριζόταν το κείμενο τους γυναικείους ρόλους, οπότε προσέθεσα εκεί πράγματα». Έχει αφαιρέσει σκηνές που δεν ταίριαζαν στη δική του δραματουργική προσέγγιση, ενώ επιδιώκει παράλληλα να κάνει το έργο πιο ζωντανό και πιο διαδραστικό. Εκείνο που διαφέρει πολύ σε σχέση με το αρχικό κείμενο του Ίψεν είναι η γλώσσα. Η γλώσσα άλλωστε εξελίσσεται με τα χρόνια και προσαρμόζεται. 

Ο «εχθρός του λαού» ήταν το αγαπημένο έργο του Αδόλφου Χίτλερ

Ο Γερμανός σκηνοθέτης ανέφερε ότι ο Αδόλφος Χίτλερ αγαπούσε τον Ερρίκο Ίψεν και ειδικά το συγκεκριμένο έργο. Πώς εξηγείται αυτό; «Ο Αδόλφος Χίτλερ πίστευε ότι οι καιροί στους οποίους ζούσε ήταν δηλητηριασμένοι. Κι επειδή στο κείμενο αυτό η πόλη είναι δηλητηριασμένη, αυτό είναι κάτι που έβλεπε ως μεταφορά για την εποχή του». Αυτό συμβαίνει λόγω της ριζοσπαστικοποίησης του κεντρικού χαρακτήρα, λόγω των ειδικών συνθηκών που επικρατούν στην πόλη. Όπως αναφέρει η Ρόζα Λούξεμπουργκ, σε τέτοιες περιπτώσεις, ο λαός στρέφεται στα άκρα, είτε στην άκρα δεξιά είτε στην άκρα αριστερά. Οπότε το έργο αυτό μπορεί να ερμηνευτεί και από τις δυο πλευρές και να χρησιμοποιηθεί αναλόγως.

Η Shabune έχει μετατραπεί το τελευταίο διάστημα σε... εχθρό του λαού

«Η Shabune έχει δεχθεί αρκετές επιθέσεις τα τελευταία χρόνια από την ανερχόμενη ακροδεξιά στη Γερμανία. Έχουν κάψει δυο φορές το αμάξι μου, ενώ το θέατρο έχει δεχτεί αρκετές επιθέσεις στην έδρα του, ενώ έχουμε λάβει και μέιλ με δολοφονικές απειλές». Ωστόσο, αυτό που θεωρεί ο Οστερμάιερ πιο ανησυχητικό για τη σημερινή κατάσταση δεν είναι οι απειλές κατά του θεάτρου, όσο η πολιτική κατάσταση στη χώρα του. Το επιχείρημα που χρησιμοποιούν οι εθνικιστές ονομάζεται πολιτιστικός πόλεμος (kultur kampf στα γερμανικά). Αυτό το υιοθέτησαν οι συντηρητικοί για ψηφοθηρικούς σκοπούς και στηρίζεται στην ξενοφοβία και την απαξίωση των αγώνων των μειονοτήτων και της διαφορετικότητας. Αυτό που βλέπει μετά λύπης ο σκηνοθετης είναι ότι στη χώρα του η κατάσταση επιστρέφει 30-40 χρόνια πριν, ακυρώνοντας τους αγώνες χειραφέτησης τόσων ομάδων.
Ωστόσο, οι πραγματικοί αγώνες συμβαίνουν στους δρόμους, όχι στα θέατρα. Όπως ανέφερε ο σκηνοθέτης, «δεν θα φανταζόμουν ποτέ ότι η ακροδεξιά θα μπορούσε να φτάσει πάλι σε ένα τόσο μεγάλο ποσοστό.

«Έρχομαι στην Ελλάδα ως πολίτης του κόσμου, όχι ως Γερμανός»

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Γερμανός σκηνοθέτης έρχεται στην Ελλάδα. Αγαπά τη χώρα μας, τους ανθρώπους, το κλίμα. Όπως σημειώνει δεν έρχεται στη χώρα ως Γερμανός, κι επιπλέον δεν αισθάνεται περήφανος για δύο περιόδους της ιστορίας της Γερμανίας αναφορικά με την Ελλάδα: τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και τη στάση της χώρας του απέναντι στην οικονομική κρίση της Ελλάδας. Οπότε ανέφερε σχετικά: «Έρχομαι ως πολίτης του κόσμου, ως διεθνιστής. Δεν πιστεύω στα έθνη και ελπίζω κάποια στιγμή να καταργηθούν».

Το κοινό στις παραστάσεις στηρίζει τον «εχθρό του λαού»

Υπάρχει ένα σημείο στο έργο που ο κόσμος καλείται να σηκώσει το χέρι του, για να δηλώσει αν στηρίζει ή όχι τον κεντρικό ήρωα, ο οποίος καταρρέει. Εκείνος ακόμη δεν γνωρίζει ότι θα εκδιωχθεί, δεν έχει μετατραπεί ακόμα σε εχθρό του λαού. Αυτό που παρατηρεί ο σκηνοθέτης κάθε φορά που παίζεται η παράσταση είναι ότι το 60% των θεατών σηκώνουν το χέρι τους, είναι με το μέρος του, τους έχει πείσει. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό γεγονός για την παράσταση.