Eίδαμε την Ορέστεια του Θεόδωρου Τερζόπουλου στους Δελφούς

Δελφοί, 25 Ιουλίου. Παρακολουθούμε την «Ορέστεια» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Θεόδωρου Τερζόπουλου, την πρώτη συνεργασία του μεγάλου Έλληνα σκηνοθέτη με το Εθνικό, στο θέατρο Φρύνιχος. Είναι κατάμεστο, αν και βρισκόμαστε στους 40 βαθμούς - και τα μάρμαρα καίνε. Οι ηθοποιοί, ειδικά ο Χορός, βρίσκονται σε διαρκή κίνηση επί σκηνής κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή. Χωρίς μικρόφωνα -επιτέλους- και με μια έντονη σωματικότητα -βασικό στοιχείο της μεθόδου Τερζόπουλου- ζήσαμε μια μοναδική εμπειρία, νιώσαμε το κείμενο του Αισχύλου και εμείς μέσα μας, όπως και οι ηθοποιοί, ενώ παράλληλα με μικρές πινελιές, καθόλου παράταιρες στο έργο και με πλήρη σεβασμό σε αυτό, ο σκηνοθέτης πέρασε μηνύματα για τους πολέμους, για τις γυναικοκτονίες, για την πατριαρχία. Μηνύματα που υπάρχουν μέσα στην τραγωδία και αναδεικνύονται από τη μετάφραση της Ελένης Βαροπούλου. Η παράσταση αρχίζει και τελειώνει με μια σαφή ηχητική παραπομπή στις «Μύγες» του Ζαν Πολ Σαρτρ, που ο μεγάλος υπαρξιστής φιλόσοφος εμπνεύστηκε από την «Ορέστεια». 

Αν και είναι η δεύτερη χρονιά που παρουσιάζεται το έργο επί σκηνής, δεν χάνει σε ενέργεια και δυναμική. Αυτό που τόνισαν όλοι οι συντελεστές στο συνέδριο είναι ότι η προσέγγιση του έργου του Αισχύλου ξεκίνησε από το τέλος, από αυτό το μυστήριο των «Ευμενίδων», του έργου που δεν έχει αναδειχθεί όσο θα έπρεπε από προηγούμενα ανεβάσματα. Από εκεί άρχισαν να το χτίζουν. Και από εκεί ξεκίνησε και τη μετάφρασή της η Σοφία Βαροπούλου. Και ίσως αυτό το γεγονός έχει και τη σημασία του καθώς κινούμαστε στη σφαίρα του μεταφυσικού, με έναν μόνο «ανθρώπινο ήρωα» επί σκηνής, τον Ορέστη. Αυτό που θα ήθελα εγώ να τονίσω είναι η απουσία των μικροφώνων, που δεν μου έλειψαν καθόλου. Άλλωστε όλο αυτό το παιχνίδι με τις ανάσες του χορού δεν θα μπορούσε να επικοινωνηθεί τόσο βαθιά στο κοινό εάν παρεμβάλονταν μικρόφωνα. Με τον επαναλαμβανόμενο φυσικό ήχο ο θεατής συντονίζεται με τον χορό και μπαίνει πιο βαθιά στο έργο και τα νοήματά του. Ο ίδιος ο Θεόδωρος Τερζόπουλος ανέφερε επ' αυτού: «Με όλη την τεχνολογία ισοπεδώνεται η αίσθηση που θέλει να δώσει η τραγωδία». Ωστόσο, υπάρχει σε κάποια σημεία τεχνητός ήχος στην παράσταση, αλλά είναι σαφές γιατί χρησιμοποιείται, κάνοντας αντίθεση με τον φυσικό ήχο και ενεργοποιώντας πιο έντονα τις αισθήσεις μας. 

Η Ορέστεια του Αισχύλου όπως την προοσεγγίζει Θεόδωρος Τερζόπουλος

Ο Χορός, ο μεγάλος πρωταγωνιστής

«Χωρίς τον χορό η τραγωδία θα ήταν ένα δράμα», μας δήλωσε ο Θεόδωρος Τερζόπουλος κατά τη διάρκεια του συνεδρίου του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στην δική του Ορέστεια. Η διευρυμένη ομάδα του Άττις -αποτελούμενη από 32 νέους ηθοποιούς- είναι παρούσα στη σκηνή καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης και λειτουργεί ως ένα σύνολο που μας εισάγει σε μια τελετουργία μέσω της κίνησης και της φωνής και της αναπνοής (που συχνά ακούγεται έντονα). Είναι μια ομάδα που ο ένας συμπληρώνει τον άλλο και λειτουργούν ως όλον, ξυπνώντας τις πέντε μας αισθήσεις. Μάλιστα στο τέλος των Χοηφόρων και στις Ευμενίδες, το τελευταίο μέρος της τριλογίας, ο χορός παίρνει επίσημα τον ρόλο του πρωταγωνιστή, επιτελώντας κυκλωτικές κινήσεις προς τον Ορέστη. Εκεί κάνουν με τα σώματά τους απίστευτους σχηματισμούς.

Η Κλυταιμνήστρα, η ύβρις του Αγαμέμνονα και ο θρήνος της Κασσάνδρας 

Η Σοφία Χιλλ, χρόνια συνεργάτης του Τερζόπουλου, ενσαρκώνει την Κλυταιμνήστρα. Στο πρώτο μέρος του έργου το γυναικείο στοιχείο είναι εκείνο που επικρατεί χάρη στην επιβλητική της παρουσία και τη σαγήνη που ασκεί στον Αγαμέμνονα (Σάββας Στρούμπος), ξεγελώντας τον και προκαλώντας τον να διαπράξει Ύβρη. Έτσι περνάει το κόκκινο χαλί -που είναι φτιαγμένο από τα σώματα του χορού, φωτισμένα με κόκκινο φωτισμό. Και τα υπόλοιπα είναι γνωστά. Εδώ ο Αγαμέμνονας απομυθοποιείται καθώς τονίζεται τόσο η θυσία του παιδιού του, της Ιφιγένειας, όσο και τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξε, όπως φαίνεται από το σώμα της Κασσάνδρας (Έβελυν Ασουάντ), που την κουβαλά ως τρόπαιό του ενώ εκείνη σέρνεται στο πάτωμα… Ένα συγκινητικό περσικό μοιρολόι που ακολουθεί μια καταπληκτική σκηνή από τον χορό -με πανιά αιματοβαμμένα και μαχαίρια- προοικονομεί τη δολοφονία του Αγαμέμνονα. Στο αντίπαλο δέος του Αγαμέμνονα, ο Αίγισθος (Δαυίδ Μαλτέζε) φαίνεται έτοιμος να πάρει εκδίκηση για το κακό που είχε διαπράξει ο Ατρείδης στον πατέρα του (του πρόσφερε σε δείπνο τα δυο μεγαλύτερα παιδιά του), θυμίζοντάς μας ότι δεν είναι μόνο ο εραστής της Κλυταιμνήστρας, αλλά πολλά παραπάνω.

Ο Ορέστης και η Ηλέκτρα 

Ο Κωνσταντίνος Ζωγράφος στον ρόλο του Ορέστη είναι ο μεγάλος πρωταγωνιστής της παράστασης μετά τον χορό. Αναγκασμένος από τον χρησμό που έλαβε και την πίεση της Ηλέκτρας, του Πυλάδη, έρχεται να σκοτώσει τη μητέρα του, δίχως να είναι σίγουρος για το έγκλημά του. Γι αυτό και στη συνέχεια τριγυρνά σαν χαμένος, κυνηγημένος από τις Ερινύες και εγκαταλελειμένος από όλους τους συμμάχους. Η Ηλέκτρα εδώ (Μυρτώ Ροζάκη) βλέπει τον σωτήρα της, που έρχεται να εκδικηθεί τον φόνο του πατέρα της και ενώ τον στηρίζει, στη συνέχεια τον αφήνει να υποστεί τη μοίρα του. Η Ηλέκτρα φέρει ένα τραύμα, τη δολοφονία του πατέρα της από την ίδια της τη μητέρα αλλά στέκεται παγωμένη απέναντι σε αυτό, περιμένοντας τον Ορέστη να πάρει εκδίκηση. Εκείνη είναι ο εγκέφαλος πίσω από τον φόνο και από εκείνη παίρνει δύναμη ο Ορέστης να προχωρήσει. Και ουσιαστικά να πάει και υπόθεση του έργου παρακάτω.

Η θεά Αθηνά και η πατριαρχία ενάντια στην μητριαρχία και το δίκαιο... άδικο

Στο τέλος τη λύση τη δίνουν οι θεοί με έναν ανορθόδοξο τρόπο. Ο Απόλλων από τη μια (Νίκος Ντάσης) -πέρα από τις εκπληκτικές κινήσεις της πλάτης του- χειραγωγεί τις γυναικείες θεότητες, τις Ερινύες και τις φέρνει σιγά σιγά στα νερά του, οδηγώντας τες στη θεά Αθηνά. Η Αγλαΐα Παππά, επιβλητική, με το κίτρινό της φόρεμα φέρνει την επικράτηση της πατριαρχίας. Μια γυναικεία θεότητα επιβάλει εντέλει τους νόμους της πατριαρχίας, εξαναγκάζοντας τις Ευμενίδες να αποχωρήσουν από τη σκηνή ηττημένες, περπατώντας στα τέσσερα, σαν τετράποδα. Όπως ανέφερε η Αγλαΐα Παππά, «η θεοσύνη είναι άφυλη, άδικη ενώ έχει όλα τα χαρακτηριστικά της εξουσίας που ορίζει η κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν, οι αστοί». Και φυσικά είναι και «απίκραντοι», με εξαίρεση τη θεά Δήμητρα, που πονά για την Περσεφόνη. Στις Ευμενίδες -από όπου ξεκίνησε η πρόβα- κινούμαστε στη σφαίρα της μεταφυσικής. Μόνο ο Ορέστης έχει ανθρώπινη φύση, αλλά βρίσκεται στη δυσμενέστερη θέση καθώς δικάζεται. Η Αθηνά εντέλει αποφασίζει και με ένα πολύ σκληρό κειμενικά λόγο που στην εποχή μας μας σοκάρει διαγράφει το έγκλημα του Ορέστη, καθώς η μήτρα θεωρείται απλώς υποδοχέας του σπορέα, οπότε ο φόνος δεν ήταν τόσο σημαντικός… Τονίζει άλλωστε ότι εκείνη δεν γεννήθηκε από μήτρα και βέβαια δεν είχε αισθανθεί και τη θέρμη από όλο αυτό, γεγονός που την καθιστά ψυχρή. Η Αθηνά βγήκε από το κεφάλι του πατέρα της, του Δία. Αλλά αποσιωπάται ότι εκείνος κατάπιε τη Μήτιδα καθώς φοβόταν ότι μετά την Αθηνά θα γεννούσε αγόρι που θα του έπαιρνε την εξουσία. Με τη διπλή της ψήφο επιβάλλεται στον χορό και έτσι η... δικαιοσύνη επικρατεί ενάντια στη θεία Δίκη των γυναικών. 

Ένα αντιπολεμικό τέλος

Στο τέλος της τραγωδίας, ενώ οι Ερινύες φεύγουν ηττημένες, αυτονομείται ένα πρόσωπο από τον χορό. Κι ενώ ακούγονται ειδήσεις από νεκρούς πολέμους σε συνδυασμό με την άνοδο των δεικτών οικονομίας πολύ δυνατά -σε αντίθεση με το υπόλοιπο έργο που δεν υπήρχε πρόσθετος ήχος μικροφώνων- εκείνος παλεύει με πανιά βαμμένα με αίμα…