Είναι σχεδόν σοκαριστικό – αποφασίζεις να διαβάσεις φωναχτά αποσπάσματα από τους «Εμπόρους των Εθνών». Και δεν αναγνωρίζεις τη φωνή σου. Οι ήχοι των λέξεων που αρθρώνονται συνθέτουν κάτι περισσότερο από ένα σπαρακτικό ερωτικό έργο, ένα οξυδερκές βλέμμα του γνωστού λογοτέχνη που κάποιοι στενά θέλησαν να περιορίσουν στο χαρακτηρισμό ο «Άγιος των Γραμμάτων». Διαβάζεις: «Το Πυρ εγλωσσούτο/ενσωματούτο/ενεπνέετο/εψυχούτο/ελύσσα/ εφρύατε. Και αι φλόγες περιεκύκλωσαν αυτήν». Και ξαφνιάζεσαι από τα κρουστά των λέξεων, που περιγράφουν πώς η φωτιά άρχισε να κατακαίει την όμορφη Αυγούστα πάνω στη ναυαρχίδα του εραστή της.
Είναι αναπότρεπτο να καούμε (ο πόθος)
Αυτή η ανάγνωση οδήγησε τον Θoδωρή Αμπαζή στη σκηνοθεσία και τη μουσική σύλληψη για την παράσταση που ανεβάζει μαζί με την ομάδα ΟΠΕRA στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών (19/10 - 6/11). Τον δελέασε η μουσικότητα του κειμένου, αλλά και το θέμα της έλξης από τη φωτιά, από το κακό. «Δεν μπορείς να αντισταθείς, λες και είναι αναπότρεπτο να καούμε όλοι στη φωτιά» παρατηρεί. Άλλωστε και ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης ειρωνευόταν τους αναγνώστες του, έλεγε αυτά τα γράφω γιατί σας αρέσουν τα σατανικά... Έχοντας δει πρόσφατα τον «Αντίχριστο» του Λαρς Φον Τρίερ, εντοπίζει πολλές συγγένειες με τον Παπαδιαμάντη. «Έχει αυτό το θρησκευτικό και ταυχρόνα αιρετικό, η κόλαση πάντα ελλοχεύει».
Είναι η πρώτη φορά που γίνεται θεατρική πράξη –«σκηνικό ποίημα», όπως διορθώνει ο σκηνοθέτης– αυτό το έργο, όπου πρωταγωνιστεί ένα τρίγωνο με κορυφή την ερωτικά εξεγερμένη Αυγούστα. Μια γυναίκα σπάνιας έντασης και πάθους, ούτε υποταγμένης αλλά ούτε μαινόμενης, ούτε ευλογημένης ούτε καταραμένης. Κι αν οι περισσότεροι πιστεύουμε ότι η Αυγούστα μάς είναι άγνωστη, δεν είναι: είναι η μικροπαντρεμένη ξανθή κόρη για την οποία τραγούδησε ο Νίκος Ξυλούρης (στίχοι Κώστας Φέρρης, μουσική Σταύρος Ξαρχάκος). Η γυναίκα άρχοντα στη Νάξο που την απαγάγει Βενετός αριστοκράτης, τον ερωτεύεται και ταυτόχρονα τον μισεί, ώσπου στο τέλος πυρπολείται πάνω στη ναυαρχίδα του. Ο Θοδωρής Αμπαζής αναρωτιέται: «Πώς ένας άνθρωπος όπως ο Παπαδιαμάντης, που θεωρείτο ανενεργός ερωτικά, έγραψε τόσο ισχυρά για τον έρωτα, για το πάθος; Και πώς μπήκε τόσο βαθιά στη γυναικεία ψυχολογία;».
Ενορχηστρώνοντας τον Παπαδιαμάντη
«Οι καιροί είναι χαλεποί. Το ανωφερές έχει κατάβασιν και η πτήσις έχει πτώσιν». Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη δεν ξενίζει, αφομοιώνεται ακαριαία. Οι «Έμποροι των Εθνών», έργο γραμμένο το 1882, διεξάγεται κατά την ενετική κατοχή των νησιών του Αιγαίου εν μέσω σύγκρουσης Ανατολής και Δύσης. Νάξος - Βενετία - Πάτμος - Νάξος είναι οι σταθμοί του έργου, όπως χωρίστηκαν από το σκηνοθέτη. Στο πρώτο μέρος η αρπαγή της Αυγούστας (adagio), στη Βενετία η εκδίκηση (animato), στην Πάτμο η εξομολόγηση (grave) και πίσω στη Νάξο για την επιστροφή (presto - adagio).
Στη σκηνή ο λόγος του Παπαδιαμάντη είναι ο πρωταγωνιστής, σε μια φόρμα έξω από συμβάσεις. Συναντιούνται προβολές video, ένα τσέλο (το θηλυκό) και κρουστά (το αρσενικό), μια υδάτινη επιφάνεια (το νερό κυρίαρχο στοιχείο σε όλα τα έργα του Παπαδιαμάντη), έξι φωνές (the voices), σώματα πειθαρχημένα. Ουσιαστικά αυτό που κάνει η ομάδα ΟΠΕRA είναι ανάγνωση του στραφταλιστού κειμένου. Κάθε φωνή από τις 6 που θα ακουστούν θα μπορούσε να είναι ένα μουσικό όργανο, ακόμα και ο λόγος χωρίστηκε με τη λογική της ενορχήστρωσης. Ταυτόχρονα το τσέλο φέρνει την αίσθηση του μπλε, του γαλάζιου, και αντιπροσωπεύει το νερό, ενώ τα κρουστά τη γη.
Από την τρίτη πράξη και μετά η παρτιτούρα της παράστασης ενισχύεται με τη χρήση ενός μικροφώνου. Το μικρόφωνο γίνεται αφορμή για φυγή, ο αφηγητής μοιάζει να μιλάει κατευθείαν στο κοινό, ενώ μια κάμερα τον καταγράφει αναπαράγοντας την εικόνα του στο σκηνικό. «Για να σου το πω κάπως αγοραία, η παρέμβαση αυτών των σκηνών μοιάζει λίγο με τα δωμάτια του Μεγάλου Αδελφού» εξηγεί ο Θοδωρής Αμπαζής.
Παράλληλες δράσεις: 22/10, συζήτηση με τους συντελεστές μετά την παράσταση. Συντονισμός: Δημήτρης Τσατσούλης, αναπληρωτής καθηγητής Σημειωτικής του Θεάτρου, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών - Κριτικός Θεάτρου.
Πρωινές παραστάσεις για μαθητές όλων των τάξεων Γυμνασίου και Λυκείου. Η παράσταση μπορεί να συσχετιστεί με τη σχολική ύλη, προσφέροντας ερεθίσματα για εναλλακτικές αναγνώσεις του έργου του Παπαδιαμάντη.
Με αφορμή τον Παπαδιαμάντη… Απευθύνεται σε εφήβους 13-17 ετών. Οι ηθοποιοί της ομάδας ΟΠΕRA ανοίγουν την «κουζίνα» της παράστασης και καθοδηγούν τους νέους στην εξερεύνηση του έργου. Θέματα όπως εξουσία, πίστη, θρησκεία, έρωτας, υπέρβαση συσχετίζονται με την καθημερινότητα των εφήβων. Τα Σάββατα, 22 & 29/10, 12.00-14.00
Για τη συμμετοχή στα προγράμματα είναι απαραίτητη η συνεννόηση με το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της Στέγης. Η κράτηση θέσεων γίνεται με e-mail στο education@sgt.gr ή τηλεφωνικά στο 213 0178.034
Τι μας είπε για τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα, τους ακίνητους ταξιδιώτες και την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ
10°
