Γκλόρια Τσενγκ: «Επιχειρούμε να «ανθρωποποιήσουμε» τον Μπουλέζ και να εμπνεύσουμε το κοινό»

Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου Γάλλου συνθέτη και μαέστρου Πιερ Μπουλέζ, η διακεκριμένη πιανίστα Γκλόρια Τσενγκ, παρουσιάζει μια μοναδική συναυλία-ωδή στον «ασυμβίβαστο καινοτόμο» της σύγχρονης μουσικής, με τίτλο «100 χρόνια Πιερ Μπουλέζ», η οποία θα πραγματοποιηθεί στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ την Τετάρτη 4 Ιουνίου, στις 20.30. Μαζί με τον καταξιωμένο Ολλανδό πιανίστα Ραλφ βαν Ράατ, με τον οποίο τη συνδέει μακρόχρονη συνεργασία, θα ερμηνεύσουν έργα-σταθμούς από την πορεία του Μπουλέζ, αναδεικνύοντας την καλλιτεχνική του εξέλιξη. Το συναυλιακό πρόγραμμα περιλαμβάνει έργα των Πιερ Μπουλέζ, Τζων Κέιτζ, Φρανκ Ζάππα, Μόρτον Φέλντμαν, Μάγκνους Λίντμπεργκ και Ίγκορ Στραβίνσκι. 

Η βραβευμένη με Γκράμι και Έμμυ Γκλόρια Τσενγκ θεωρείται μια από τις κορυφαίες ερμηνεύτριες της σύγχρονης μουσικής. Οι New York Times την έχουν χαρακτηρίσει «αναντικατάστατη υποστηρίκτρια της σύγχρονης μουσικής». Έχει εμφανιστεί ως σολίστ με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λος Άντζελες υπό τη διεύθυνση των Πιερ Μπουλέζ και Ζούμπιν Μέτα, ενώ έχει συμμετάσχει τακτικά στη σειρά Green Umbrella υπό την καθοδήγηση των Έσα-Πέκκα Σάλονεν και Όλιβερ Νάσσεν. Το 2008 τιμήθηκε με Γκράμι στην κατηγορία «Καλύτερης σόλο ερμηνείας (χωρίς ορχήστρα)» για τον δίσκο Piano Music of Salonen, Stucky, and Lutosławski, ενώ το 2013 έλαβε νέα υποψηφιότητα για το The Edge of Light: Messiaen / Saariaho. Το μουσικό ντοκιμαντέρ της Montage: Great Film Composers and the Piano που εξερευνά τη σχέση κινηματογραφικών συνθετών με το πιάνο, απέσπασε το βραβείο Έμμυ το 2018. Η Γκλόρια Τσενγκ διατηρούσε στενή καλλιτεχνική σχέση με τον Πιερ Μπουλέζ, με τον οποίο συνεργάστηκε επανειλημμένα ως σολίστ και τον οποίο θεωρούσε καθοριστική επιρροή στη μουσική της πορεία. 

Η Γκλόρια Τσενγκ μιλά για το αφιέρωμα «100 χρόνια Πιερ Μπουλέζ» και τη σχέση της με τον συνθέτη

Πώς προέκυψε η ιδέα για αυτή τη συναυλία αφιερωμένη στον «ασυμβίβαστο καινοτόμο» συνθέτη και μαέστρο Πιερ Μπουλέζ;
Η εκατονταετηρίδα από τη γέννηση του Πιερ Μπουλέζ έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο για τον Ραλφ βαν Ράατ όσο και για μένα. Και οι δύο έχουμε ασχοληθεί βαθιά με τη μουσική του όλα αυτά τα χρόνια και μοιραζόμαστε ένα απεριόριστο θαυμασμό για τον Μπουλέζ ως συνθέτη, μαέστρο, διανοητή, παιδαγωγό και πολιτισμικό σύμβολο. Το συναυλιακό πρόγραμμά μας αποσκοπεί στο να μεταδώσει το πάθος και την ανθρωπιά του μέσα από έργα που εκτείνονται από το «Scherzo» του 1944 —που συνέθεσε σε ηλικία 19 ετών— έως το «Courtes derives à partir d’Éclat» του 1996, το οποίο έγραψε για να το παίξω στον γάμο μου. Θέλαμε πολύ να τιμήσουμε το εύρος των μουσικών του συνδέσεων, από τον αμοιβαίο σεβασμό του με τον Φρανκ Ζάππα έως τις πιο περίπλοκες σχέσεις του με τον Τζων Κέιτζ, και τον Μόρτον Φέλντμαν. Η «Σονάτα για δύο πιάνα» (1943-44) του Ίγκορ Στραβίνσκ και ένα παιχνιδιάρικο έργο του Μάγκνους Λίντμπεργκ, βασισμένο στην Τρίτη Σονάτα του Μπουλέζ, αντικατοπτρίζουν την ανταλλαγή μουσικών ιδεών ανάμεσα στις γενιές.

Μιλήστε μας για τη συνεργασία σας με τον Ραλφ βαν Ράατ. Τι εκτιμάτε περισσότερο στην προσέγγισή του και τι καθιστά αυτή τη συνεργασία σας τόσο ξεχωριστή;
Δεν μπορώ να φανταστώ πιο ιδανικό συνεργάτη από τον Ραλφ. Είναι δεξιοτέχνης τόσο στο παίξιμο όσο και στη σκέψη, και μοιραζόμαστε ένα πάθος για το να διεισδύουμε και να μεταδίδουμε την εξαιρετική και μερικές φορές «ξένη» ομορφιά που βρίσκουμε σε μουσικές τις οποίες πολλοί ίσως θεωρούν δύσκολες. Δεν έχουμε διαφωνήσει ποτέ για καμία ερμηνευτική ιδέα. Αντιθέτως, εμπνέουμε ο ένας τον άλλον, γελάμε πολύ στις πρόβες μας, και δουλεύουμε μαζί ασταμάτητα. Είμαι περήφανη που τον αποκαλώ φίλο μου. Πιστέψτε το ή όχι, έχουμε προβάρει αυτό το πρόγραμμα για πάνω από 90 ώρες, ταξιδεύοντας ο ένας προς τον άλλον για να δουλέψουμε 5 ώρες τη μέρα, για πέντε ή έξι μέρες κάθε φορά.

Ποια είναι η προσωπική σας σχέση με το έργο του Πιερ Μπουλέζ τόσο ως πιανίστρια όσο και ως ακροάτρια;
Είχα την τύχη να συνεργαστώ με τον Πιερ Μπουλέζ κατά τις συχνές του επισκέψεις για να διευθύνει τη Φιλαρμονική του Λος Άντζελες. Έτσι, γνώρισα αρχικά τη μουσική του ως μέλος του συνόλου σε έργα όπως «Improvisation II sur Mallarmé», «Éclat», «Éclat multiples», «Dérive I & II», και «Sur Incises». Έπαιζα επίσης πιάνο σε πολλά άλλα έργα υπό τη διεύθυνσή του, αλλά συχνά μου ανέθετε και ιδιαίτερα σόλο καθήκοντα. Για παράδειγμα, όταν πέθανε ο Ολιβιέ Μεσιάν το 1992, ο Μπουλέζ αποφάσισε να προγραμματίσει τις «Quatre études de rythme» του Μεσιάν. Είχα το προνόμιο να τις δουλέψω μαζί του, όπως επίσης και τα δικά του σόλο έργα «12 Notations» και «Incises».

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση στην ερμηνεία των πιανιστικών έργων του Μπουλέζ;
Μερικές φορές η γραφή του είναι εξαιρετικά περίπλοκη, οπότε απαιτείται χρόνος για να επιτευχθεί η ευχέρεια που θα επιτρέψει την επικοινωνία της συναισθηματικής ουσίας της μουσικής. Ο ίδιος ο Μπουλέζ περιέγραψε τη μουσική του ως «οργανωμένο παραλήρημα», δανειζόμενος τον όρο από τον Αντονέν Αρτώ. Το να ξεπεράσεις τις νότες και να αγγίξεις την συχνά ξενική ομορφιά της μουσικής είναι ένα θαυμάσια ανταποδοτικό ταξίδι. Όπως λέει ο Ραλφ ότι η μουσική του θυμίζει «Radiohead με αναβολικά», για μένα η ενέργεια δεν απέχει πολύ από εκείνη που θα άκουγε κανείς σε ένα σόλο του Σίσιλ Τέιλορ.

Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο έργο στο πρόγραμμα που θεωρείτε κλειδί για την κατανόηση της μουσικής του;
Σίγουρα αυτό θα ήταν οι δύο κινήσεις από τα δύο «Books of Structures» που συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμά μας. Ξεκινάμε με τη σύντομη εναρκτήρια κίνηση του «Book 1», την οποία ο Μπουλεζ, σε ηλικία 26 ετών, φέρεται να συνέθεσε μέσα σε μόλις μία νύχτα! Το δεύτερο μέρος του προγράμματος ανοίγει με την τελευταία κίνηση, το «Chapter 2» του «Book 2», γραμμένο δέκα χρόνια αργότερα. Σε αυτό το έργο γίνεται φανερή η δραματική εξέλιξη του Μπουλέζ εκείνη την περίοδο. Η πρώιμη προσήλωσή του σε αυστηρές σειραϊκές διαδικασίες δίνει τη θέση της σε μια άνθιση της γαλλικής ευαισθησίας και μια παιχνιδιάρικη, ανοιχτής μορφής προσέγγιση, εμπνευσμένη από τον φίλο του Τζον Κέιτζ. Το «Chapter 2» αποτελείται από μια διαδοχή μεταβλητών παρεμβολών (encarts) και «κειμένων» (textes), και δείχνει την ενασχόληση του Μπουλέζ με τις καινοτόμες λογοτεχνικές δομές του Τζέιμς Τζόις. Η δυναμική μεταξύ των δύο πιάνων είναι συναρπαστική: παίζουμε ο ένας πάνω στον άλλον, διακόπτουμε ο ένας τον άλλον, παρακολουθούμε ο ένας τον άλλον με αετίσιο βλέμμα για κάποιο σημάδι. Και παρόλο που ο ρόλος του Ραλφ στο ντουέτο είναι αρκετά πιο επιθετικός από τον δικό μου, δεν υπάρχει καμία αντιστοιχία με τη μεταξύ μας προσωπική δυναμική!

Τι θα θέλατε να κρατήσει το ελληνικό κοινό από αυτή τη συναυλία;
Το ελληνικό κοινό είναι ήδη εξοικειωμένο με τη συγκλονιστική συναισθηματική δύναμη του μοντερνισμού μέσα από τη μουσική του σπουδαίου Ιάννη Ξενάκη, ο οποίος με εμπνέει βαθιά, τόσο για το θάρρος του όσο και για τη μουσική του. Μια γενιά σπουδαίων Ευρωπαίων συνθετών ήταν στην ηλικία των 20 μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και βρήκε μέσα από τη μουσική δυνατούς τρόπους να εκφράσει το τραύμα, την αποξένωση και την ελπίδα της. Ο Ραλφ κι εγώ ελπίζουμε αυτό το πρόγραμμα, μέσα από το οποίο επιχειρούμε να «ανθρωποποιήσουμε» τον Μπουλέζ στο πλαίσιο του πλούσιου μουσικού του κόσμου, να εμπνεύσει το κοινό ώστε να μοιραστεί τον δικό μας θαυμασμό για τη μουσική του και την παρακαταθήκη του.

Πιερ Μπουλέζ: Ο αρχιτέκτονας της μουσικής επανάστασης του 20ού αιώνα

Ο Γάλλος συνθέτης και μαέστρος Πιερ Μπουλέζ (1925-2016) υπήρξε μια από τις πιο ριζοσπαστικές και επιδραστικές μορφές της μεταπολεμικής σύγχρονης μουσικής. Αιρετικός, απαιτητικός και συχνά προκλητικός, μεταμόρφωσε το μουσικό τοπίο του 20ού αιώνα με τις ιδέες και το έργο του. Φημισμένος για τη διανοητική του αυστηρότητα, ο Μπουλέζ απέρριπτε τη μετριότητα, τη ρουτίνα και καθετί που θεωρούσε παρωχημένο. Η φράση του «πρέπει να ανατινάξουμε τα λυρικά θέατρα» –διατυπωμένη μεταφορικά το 1967– έγινε σύμβολο της ανάγκης για ριζική ανανέωση των μουσικών θεσμών. Ηγετική μορφή του σειραϊσμού τη δεκαετία του ’50, ο Μπουλέζ συνέχισε να καινοτομεί ιδρύοντας το Ινστιτούτο Έρευνας και Συντονισμού Ακουστικής/Μουσικής (IRCAM) στο Παρίσι, ένα ερευνητικό κέντρο αιχμής για την ηλεκτρονική μουσική. Παράλληλα, ξεχώρισε και ως μαέστρος διεθνούς κύρους: ξεκινώντας το 1958 από τη Συμφωνική Ορχήστρα Ραδιοφωνίας Νοτιοδυτικής Γερμανίας στο Μπάντεν-Μπάντεν, ανέλαβε στη συνέχεια κορυφαίες θέσεις στη Συμφωνική του BBC στο Λονδίνο (1971-75) και τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης (1971-77). Ο Πιερ Μπουλέζ δεν ήταν μόνο συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας, ήταν ένας στοχαστής που πίστευε ότι η μουσική οφείλει να ταράζει τα νερά και να προχωρά αδιάκοπα προς το μέλλον.

Info

100 χρόνια Πιερ Μπουλέζ
Τετάρτη 4 Ιουνίου 2025
Ώρα έναρξης: 20.30
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Έργα των Πιερ Μπουλέζ, Τζων Κέιτζ, Φρανκ Ζάππα, Μόρτον Φέλντμαν, Μάγκνους Λίντμπεργκ, Ίγκορ Στραβίνσκι
Γκλόρια Τσενγκ, Ραλφ βαν Ράατ πιάνο
Περισσότερες πληροφορίες & εισιτήρια: www.nationalopera.gr