«Λάθος η αγάπη είχε γραφτεί»: Η διαδρομή, οι συνθήκες, οι λέξεις και οι σιωπές που έφεραν τους συντελεστές του άλμπουμ ως εδώ
Ένα νέο έργο έρχεται να προστεθεί στην προσωπική και συλλογική διαδρομή τριών δημιουργών που συναντήθηκαν πριν από χρόνια και πορεύτηκαν σταθερά — όχι από στροφή στην ευκολία, αλλά από πίστη στο τραγούδι ως κύκλο σχέσεων. Ο Γιάννης Βασιλόπουλος, η Δήμητρα Σελεμίδου και ο Κώστας Τσίρκας παρουσιάζουν τη Δευτέρα 19 Μαΐου στον Ιανό τον δίσκο «Λάθος η αγάπη είχε γραφτεί».
«Έχουμε ετοιμάσει ένα νέο δίσκο με τη Δήμητρα Σελεμίδου, τον Κώστα Τσίρκα και εμένα στους στίχους», λέει ο Γιάννης Βασιλόπουλος. «Η Δήμητρα είναι η ερμηνεύτρια, ο Κώστας ο συνθέτης. Τον ετοιμάζουμε εδώ και κάποια χρόνια και είμαστε επιτέλους έτοιμοι να τον παρουσιάσουμε στον Ιανό στις 6 η ώρα τη Δευτέρα 19 Μαΐου». Η σύμπραξη αυτή δεν ακολούθησε τη γνωστή φόρμουλα του «μουσικού γκρουπ» με συν-συνθέτες και κοινή γραφή. «Στο χώρο που δραστηριοποιούμαστε εμείς —το έντεχνο ελληνικό τραγούδι— έχει καθιερωθεί και θεσπιστεί μια άλλη δομή λειτουργίας, όπου υπάρχουν κυρίως τριάδες: ένας συνθέτης, ένας στιχουργός και ένας ερμηνευτής. Αυτή την παράδοση αγαπήσαμε κι εμείς μέσα από το τραγούδι. Ο Χατζιδάκις, για παράδειγμα, έφτιαχνε τέτοιες τριάδες με τον Νίκο Γκάτσο και έναν τραγουδιστή, και μαζί έφτιαχναν κύκλους τραγουδιών».
Η πρώτη τους γνωριμία έγινε το 2013 μέσα από τη διαδικασία ακροάσεων της Μικρής Άρκτου, της ανεξάρτητης δισκογραφικής του Παρασκευά Καρασούλου. Ήταν η τέταρτη φορά που οργανώθηκε αυτή η διαδικασία, η οποία στο παρελθόν είχε αναδείξει πρόσωπα όπως o Γεράσιμος Ευαγγελάτος, η Ελεωνόρα Ζουγανέλη, ο Θέμης Καραμουρατίδης και η Μαρία Παπαγεωργίου. «Ήμασταν ακόμα στο σχολείο, με ένα χρόνο διαφορά», θυμάται η Δήμητρα Σελεμίδου. «Ήμασταν σε μια πολύ τρυφερή ηλικία και σε μια πολύ τρυφερή συνθήκη, όπου βρεθήκαμε σε ένα ασφαλές περιβάλλον που μας δίδαξε και μας συνέδεσε. Ως ερμηνεύτρια, θα πω ότι μάθαμε να συνδεόμαστε με το πρωτότυπο υλικό, να υπερασπιζόμαστε τον στίχο ενός καλλιτέχνη που θαυμάζουμε. Στη δική μας περίπτωση, μεγαλώσαμε και παρέα με τα τραγούδια μας και παρέα ο ένας με τον άλλον — και καλλιτεχνικά και σε προσωπικό επίπεδο».
Ο Γ. Βασιλόπουλος ανακαλεί εκείνη την πρώτη περίοδο, όταν η γραφή του είχε μόλις αρχίσει να συστήνεται δημόσια: «Μας έφερε σε επαφή ο Παρασκευάς Καρασούλος, ο οποίος είναι ποιητής, στιχουργός, εκδότης και παραγωγός. Τότε κυκλοφόρησε κι ένα βιβλίο με κειμενάκια που έγραφα στο blog μου — ήμουν 15 χρονών. Το λένε Αδιανόητα διαφορετικοί. Ταυτόχρονα γράψαμε και τα πρώτα τραγούδια με τη Δήμητρα».
Ο πρώτος δίσκος κυκλοφόρησε το 2017. Η Δήμητρα ερχόταν στις ηχογραφήσεις ανάμεσα στις πανελλαδικές. «Ήταν η Τρίτη Έξοδος, κυκλοφόρησε από τη Μικρή Άρκτο. Οι στίχοι ήταν του Γιάννη, η μουσική του Σπύρου Παρασκευάκου. Και οι τρεις είχαμε συναντηθεί στην τέταρτη ακρόαση της Μικρής Άρκτου. Και για εμάς ήταν η πιο σημαντική έως τώρα καλλιτεχνική κατάθεση. Πρόκειται για έναν δίσκο που αφορά τη μετάβαση από την παιδική στην ενήλικη ζωή — όχι υπό τη βιολογική έννοια, αλλά υπό την έννοια της ψυχολογικής και πνευματικής ανάπτυξης. Είναι ένας όρος που δανειστήκαμε από τον κοινωνικό ψυχολόγο Έριχ Φρομ. Το πρώτο στάδιο είναι η γέννηση. Το δεύτερο είναι ο απογαλακτισμός. Και η τρίτη έξοδος είναι η στιγμή της ενηλικίωσης. Όπου αποσχίζεσαι από όσα σε έχουν διαμορφώσει και επανασυνδέεσαι μαζί τους με πιο ώριμη ματιά». Από εκείνον τον δίσκο, ένα τραγούδι ξεχωρίζει μέχρι σήμερα: «Το Μαμά, Μπαμπά είναι για μένα το πιο εμβληματικό που έχω τραγουδήσει ποτέ. Και τολμώ να το πω αυτό με πλήρη συνείδηση, έχοντας τραγουδήσει σπουδαία τραγούδια σπουδαίων καλλιτεχνών».
Οκτώ χρόνια μετά, επιστρέφουν. Γιατί τόσος χρόνος; «Η συνθήκη είναι τέτοια», εξηγεί η Δ. Σελεμίδου. «Το να προκύψει και να ανθίσει νέο υλικό από νέους καλλιτέχνες δεν είναι εύκολο. Το επιχείρειν γύρω από τη δισκογραφία πλέον δεν είναι μια επικερδής επιχείρηση. Οπότε για να φτάσουμε να έχουμε ακόμα και τους πόρους να κάνουμε νέα τραγούδια, είναι από μόνο του ένας ανασταλτικός παράγοντας για να γίνουμε δημιουργικοί. Όσο κι αν μπορείς να ανεβάσεις τα τραγούδια σου σε πλατφόρμες, το να κάνεις μια ολοκληρωμένη δουλειά με επαγγελματικούς όρους ήταν κάτι που δεν θα το είχαμε καταφέρει χωρίς τη στήριξη σπουδαίων και γενναιόδωρων ανθρώπων».
Αναπόφευκτα, η κουβέντα στρέφεται στις πλατφόρμες, τα κοινωνικά δίκτυα και το αν πράγματι ένας καλλιτέχνης σήμερα μπορεί να υπάρξει χωρίς δισκογραφική στήριξη. Μπορείς να «ανέβεις» μόνος σου, να προσεγγίσεις κοινό, να χτίσεις αναγνωρισιμότητα; Ή μήπως ο αλγόριθμος είναι η νέα εταιρεία;
Η επιλογή τους ήταν συνειδητή: πιο αργή, πιο δύσκολη, αλλά με έμπρακτη στήριξη. «Το πήγαμε λίγο πατροπαράδοτα. Μας δόθηκε ένα μεγάλο δώρο που ήταν η στήριξη σημαντικών καλλιτεχνών στη ζωή μας. Αρχικά ήταν ο Παρασκευάς Καρασούλος, αλλά σε αυτό τον δίσκο ο Μάριος Φραγκούλης — είναι ο παραγωγός του δίσκου. Μας εξασφάλισε τη χρηματοδότηση για να κάνουμε τα καινούργια μας τραγούδια. Έτσι ξεκίνησε η διαδικασία πριν περίπου τέσσερα χρόνια. Οι ηχογραφήσεις ξεκίνησαν το 2023 και ολοκληρώθηκαν πέρυσι το καλοκαίρι. Δώσαμε αρκετό χρόνο να αναπνεύσει η δημιουργική διαδικασία, ώστε να γίνει με τη συνθήκη που επιθυμούσαμε: να είναι μια ειλικρινής κατάθεση από όλους μας. Και τελικά νομίζω ότι ήρθε η κατάλληλη στιγμή να παρουσιαστεί ο δίσκος — εφόσον έχουμε και τον Γιάννη εδώ που έχει έρθει για ένα σύντομο ταξίδι από την Αμερική όπου ζει τα τελευταία χρόνια».
Ο Γιάννης Βασιλόπουλος, από την πλευρά του, επιβεβαιώνει πόσο λίγο έχει αλλάξει στην πράξη το πλαίσιο: «Όλοι μπορούν στο τέλος της μέρας να κυκλοφορήσουν κάτι. Το κατά πόσο αυτό θα ταξιδέψει και θα φτάσει στον κόσμο και θα πάρει τη διάσταση ενός πετυχημένου τραγουδιού φεύγει πια από το κατά πόσο μόνος σου μπορείς να το κάνεις. Συμπεριλαμβάνει ένα ολόκληρο σύστημα ανθρώπων, ραδιοφώνων, μέσων, στα οποία δεν έχεις πρόσβαση παρά μόνο εάν είσαι τελικά σε μία εταιρεία — με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Υπάρχουν βέβαια κάποιες περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν εμφανιστεί μέσα από τα social media εκτός εταιρείας. Είναι πάντα ενδιαφέρον να κοιτάξουμε αν υπάρχει ένα άλλο σύστημα από πίσω που βοηθάει και αυτούς τους ανθρώπους. Συνήθως υπάρχει».
Ο Κώστας Τσίρκας, με εμπειρία δύο δεκαετιών στον χώρο, βλέπει καθαρά τις αντιστοιχίες: «Χωρίς να διαφωνώ απόλυτα με αυτό που είπαν οι νεότεροι εδώ, θεωρώ ότι κάθε σύστημα έχει τους ευνοημένους και τους αδικημένους. Παλιότερα μπορεί κάποιος που δεν μπορούσε να μπει σε μια δισκογραφική να θεωρούσε τον εαυτό του αδικημένο και ότι αν είχε ένα boost από πίσω, θα μπορούσε να κάνει κάτι παραπάνω. Τώρα, που έχουν καταρρεύσει και οι δισκογραφικές και δεν έχουν τη δύναμη που είχαν παλιά, κάποιος που δεν μπορεί να προωθήσει τον εαυτό του μέσα από τα social media —χρησιμοποιώντας πράγματα παράπλευρα της μουσικής— μπορεί να νιώθει αυτός αδικημένος».
Η έμπνευση πίσω από τον δίσκο
Η έμπνευση πίσω από το «Λάθος η αγάπη είχε γραφτεί» δεν έχει να κάνει με ένα ενιαίο αφήγημα ή με μια ιδέα που σχεδιάστηκε εκ των προτέρων. Αντιθέτως, όλα δείχνουν ότι γεννήθηκε ως προέκταση της σχέσης μεταξύ των δημιουργών του.
Ο Κώστας Τσίρκας εξηγεί: «Η έμπνευση ήταν η συνεργασία μου με τη Δήμητρα και τον Γιάννη. Με τράβηξε η ιδέα αυτής της συγκεκριμένης ομάδας. Τη Δήμητρα την ήξερα από πριν — ως καλλιτέχνη, ως τραγουδίστρια, ως άνθρωπο. Βρεθήκαμε ένα βράδυ με μπύρες σε μια πλατεία, την περίοδο του COVID, και είπαμε «δεν κάνουμε κάτι μαζί;». Από εκεί ξεκίνησε η ιδέα. Σιγά-σιγά χτίστηκε με την προσθήκη και το input όλων μας».
Η Δήμητρα Σελεμίδου το διατυπώνει επίσης με καθαρότητα: «Αυτή η συνάντηση που γέννησε και το περιεχόμενο του δίσκου, δεν ήταν εξ αρχής μία σκηνοθετημένη ιδέα. Ξεκίνησε από κάποιες μουσικές του Κώστα που επενδύθηκαν στιχουργικά από τον Γιάννη, και έπειτα από κάποιους στίχους του Γιάννη που έγιναν μουσική από τον Κώστα. Αποφασίσαμε πως ο κατάλληλος τίτλος για να «βαπτιστεί» αυτός ο δίσκος ήταν το «Λάθος η αγάπη είχε γραφτεί»».
Ο Γιάννης Βασιλόπουλος, από τη δική του πλευρά, βλέπει τη δημιουργία ως μια εμπειρία που ξεκίνησε με καθαρά προσωπική ανάγκη και εξελίχθηκε σε κάτι κοινό. «Στο παρελθόν, όταν ξεκίνησα —και όπως είπαμε ήμασταν μικρά παιδιά, 15-16 χρονών— έγραφα κάπως πιο εσωτερικά, με την έννοια ότι έφτιαχνα στο μυαλό μου μια ιδέα του βιώματος. Ήταν περισσότερο βιωματικοί στίχοι. Εξακολουθούν να είναι βιωματικοί, αλλά στον δίσκο αυτό για πρώτη φορά ένιωσα ότι όλα όσα έγραψα, ενώ στηρίζονται στα δικά μου βιώματα, ακουμπούν και στη Δήμητρα και στον Κώστα».
Η σχέση με τη Δήμητρα αποδείχθηκε κρίσιμη, όχι μόνο καλλιτεχνικά αλλά και προσωπικά. «Τη Δήμητρα τη γνωρίζω εδώ και 12 χρόνια, είναι η καλύτερή μου φίλη. Παρακολουθώ τη ζωή της από κοντά και ξέρω τι περνάει, τι ζει. Περνούσαν όλα αυτά από μέσα μου χωρίς καν να το σκεφτώ. Διαπίστωνα αφού έγραφα ότι πολλά από όσα είχα γράψει εξιστορούσαν τη ζωή της». Με τον Κώστα, η διαδικασία ήταν διαφορετική, αλλά εξίσου προσωπική: «Τον γνώρισα αργότερα. Με το που τον συνάντησα, του έκανα κάποιες πολύ προσωπικές ερωτήσεις. Ήθελα να πάρω ό,τι πιο ειλικρινές θα μου έλεγε εκείνη τη στιγμή. Το κράτησα αυτό μέσα μου. Ήξερα ήδη τη μουσική του, ήξερα την ευαισθησία του έργου του, αλλά ήθελα να αποτυπώσω κάτι που να σημαίνει κάτι και για εκείνον».
Αυτός ο δίσκος είναι και ο πρώτος στον οποίο ο Γ. Βασιλόπουλος έγραψε στίχους πάνω σε ήδη υπάρχουσα μουσική. «Με τη μουσική του Κώστα ήταν πανεύκολο. Με το που άκουσα τις μουσικές που είχε γράψει, άρχισα να κλαίω. Ήξερα ότι κάτι έπρεπε να γραφτεί πάνω σε αυτό. Προσπάθησα να αφουγκραστώ τι λέει η μουσική. Ιδιαίτερα σε ένα κομμάτι, ένιωσα ότι το μόνο που έπρεπε να κάνω ήταν να πω με λόγια αυτό που ήδη είχε πει η μουσική».
Ο δίσκος «Λάθος η αγάπη είχε γραφτεί» αποτελείται από εφτά τραγούδια. Πίσω από τη σύντομη φόρμα κρύβεται ένα σύνθετο ηχητικό και νοηματικό πλέγμα.
Ο Κώστας Τσίρκας περιγράφει την ηχητική του αρχιτεκτονική: «Η φιλοσοφία στον ήχο ήταν να συνεχίσουμε από εκεί που είχε μείνει ο προηγούμενος δίσκος της Δήμητρας και του Γιάννη, με μουσική του Σπύρου Παρασκευάκου. Θέλαμε έναν πιο ακουστικό ήχο, χωρίς πολλές ηλεκτρικές ή ηλεκτρονικές παρεμβάσεις. Από τη μία, βασιστήκαμε στα έγχορδα — βιολιά, κ.ά.— κι από την άλλη, σε μια πιο pop-rock μπάντα: μπάσο, τύμπανα, κιθάρες. Αυτοί οι δύο κόσμοι ενώθηκαν πάνω στην αέρινη, μαγική, βελούδινη και τεχνικά άρτια φωνή της Δήμητρας. Η ενορχήστρωση έγινε σε συνεργασία με τον Αλέξανδρο Λιβιτσάνο, που επιμελήθηκε συνολικά το project».
Η Δ. Σελεμίδου δίνει το στίγμα του περιεχομένου: «Θα ακούσετε εφτά τραγούδια που σκιαγραφούν την πορεία από το πώς γράφτηκε λάθος η αγάπη, μέχρι τη στιγμή που το αναγνωρίζουμε, προσπαθούμε να τη σβήσουμε και να τη γράψουμε ξανά από την αρχή». Όπως επισημαίνει, υπάρχουν και «μερικές εκπλήξεις»: η συμμετοχή του Γεράσιμου Ευαγγελάτου και της Νάντιας Δουλαβέρα στους στίχους, αλλά και ένα ντουέτο με τον Κωστή Μαραβέγια.
Ο Γιάννης Βασιλόπουλος δίνει το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται ολόκληρη η δουλειά: «Τα τραγούδια που φτιάχνουμε έχουν μια πλευρά που είναι κάπως ψυχοθεραπευτική — χωρίς να σταματούν εκεί. Το έντεχνο τραγούδι συχνά θεωρείται βαρύ, κλαψιάρικο. Εμείς θέλουμε να δούμε τους παράγοντες της ζωής που μας ρίχνουν, και να προσπαθήσουμε να τους υπερβούμε. Όχι να μείνουμε στη στεναχώρια, αλλά να τη διατυπώσουμε, να την κατανοήσουμε και να πάμε παραπέρα».
Η τεχνητή νοημοσύνη και η τέχνη: Ποιος έχει ακόμα τον λόγο;
Σε μια εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη διεκδικεί ρόλο και στον χώρο της δημιουργίας, η ερώτηση αν μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρωπο στην τέχνη δεν είναι θεωρητική — είναι παρούσα.
Ο Κώστας Τσίρκας απαντά χωρίς επιφυλάξεις: «Η τεχνητή νοημοσύνη, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, δεν μπορεί να αντικαταστήσει την τέχνη. Γιατί η τέχνη δεν είναι το προϊόν —το τραγούδι, η ταινία, το ποίημα— αλλά η επικοινωνία του δημιουργού με το κοινό. Για να υπάρξει αυτή η επικοινωνία, πρέπει να υπάρχει και κοινό και δημιουργός. Δεν μπορεί ένας ακροατής να ταυτιστεί με ένα bot». Και συνεχίζει: «Η ανθρώπινη τέχνη συχνά παράγεται από ελαττώματα. Ο εγωισμός, το ψώνιο, η μεγαλομανία. Αυτά είναι ανθρώπινα, κινητήριες δυνάμεις που ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης δεν διαθέτει — και άρα δεν μπορεί να κινητοποιηθεί με τον ίδιο τρόπο».
Ο Γιάννης Βασιλόπουλος το βλέπει λίγο διαφορετικά, χωρίς να αναιρεί τη βάση του επιχειρήματος: «Η σκέψη μου είναι κοντά στον Κώστα, αλλά αναγνωρίζω ότι η τεχνητή νοημοσύνη ίσως σύντομα να μπορεί να παράγει στίχο, μουσική και ερμηνεία σε αντίστοιχο επίπεδο. Οι άνθρωποι, άλλωστε, συχνά αναπαράγουν όσα έχουν ακούσει. Το ίδιο κάνει και η τεχνητή νοημοσύνη. Όμως αυτό που τελικά μας αφορά είναι ποιος το έγραψε, γιατί το έγραψε. Το ότι υπάρχει ένας άνθρωπος από πίσω. Αν υπήρχε μια τεράστια βιβλιοθήκη γεμάτη εξαιρετικά κείμενα γραμμένα από την ΑΙ, εγώ προσωπικά δεν θα ήθελα να μπω μέσα».
Η Δήμητρα Σελεμίδου, ως ερμηνεύτρια, βάζει το πιο καθαρό ανθρώπινο όριο: «Ακόμα και το καλύτερο τραγούδι του σύμπαντος, αν δεν είχε προέλθει από μια ανθρώπινη συνεργασία και αλληλεπίδραση, δεν θα με βοηθούσε να το ερμηνεύσω. Από αυτή την έννοια, δεν πιστεύω ότι θα τελειώσει ποτέ η παραγωγική διαδικασία».
Ένα μήνυμα, τρεις φωνές
Για τη Δήμητρα Σελεμίδου, η κυκλοφορία αυτή δεν είναι απλώς μια παρουσίαση: «Αν έχω μία ευχή για αυτό το δίσκο, είναι να φτάσει στα αυτιά που χρειάζονται να το ακούσουν. Να εμπεδώσουν ότι ίσως κάποια στιγμή στη ζωή τους κάτι γράφτηκε λάθος. Να αφεθούν να ακούσουν τα τραγούδια μας και να ταξιδέψουν σε όσα περιγράφουν».
Ο Γιάννης Βασιλόπουλος, πιο στοχαστικός, θέτει την ακρόαση του ελληνικού τραγουδιού ως ζήτημα δημόσιας συνείδησης: «Το να παρακολουθεί κανείς τη μουσική παραγωγή της χώρας έχει καταλήξει να είναι πολιτική πράξη. Το λέγαμε και πριν από καμιά δεκαετία, αλλά πλέον έχει γίνει ακόμα πιο επείγον. Η δισκογραφία όπως τη γνωρίζουμε δεν υπάρχει πια. Και είναι πολύ πιθανό να μην υπάρχει καθόλου με τρόπο που να περιέχει νέους ανθρώπους πολύ σύντομα. Όλοι έχουν την υποχρέωση —αν αγαπούν κάτι στο ελληνικό τραγούδι— να στραφούν σε αυτό και να του αφιερώσουν κάποιο χρόνο».
Ο Κώστας Τσίρκας επιλέγει μια πιο φιλοσοφική κατακλείδα: «Κάθε εποχή είναι καινούργια. Πάντα όταν τις βλέπουμε προς τα πίσω, οι επόμενες μας φαίνονται περίεργες. Αλλά το σημαντικό είναι να προχωράμε, να μην το πολύ σκεφτόμαστε και να μην το υπεραναλύουμε. Γιατί από την ανάλυση, καμιά φορά, προχωράμε στην παράλυση».
Info:
Ο δίσκος «Λάθος η αγάπη είχε γραφτεί» κυκλοφορήσει ψηφιακά. Παρουσιάζεται τη Δευτέρα 19 Μαΐου στις 18:00 στον Ιανό (Σταδίου 24). Ερμηνεία: Δήμητρα Σελεμίδου. Μουσική: Κώστας Τσίρκας. Στίχοι: Γιάννης Βασιλόπουλος. Παραγωγή: Μάριος Φραγκούλης. Ενορχήστρωση: Αλέξανδρος Λιβιτσάνος. Συμμετέχει σε ένα ντουέτο ο Κωστής Μαραβέγιας και οι στιχουργοί Γεράσιμος Ευαγγελάτος και Νάντια Δουλαβέρα σε ένα τραγούδι έκαστος.
23°
