Ζανζιβάρη: Ένα εξωτικό μωσαϊκό ήχων και χρωμάτων στο μουσικό φεστιβάλ Sauti Za Busara 2025

Ζανζιβάρη. Περίπου 15 μίλια από τις ακτές της ηπειρωτικής Τανζανίας και μόλις 6 μοίρες νότια του ισημερινού, απλώνεται το αρχιπέλαγος της Ζανζιβάρης: τα νησιά Ουνγκούτζα και Πέμπα μαζί μ’ ένα σύμπλεγμα από κοραλλιογενείς ατόλες και μικρότερες τροπικές νησίδες (μια από τις οποίες ακούμε ότι έχει αγοράσει ο Μπιλ Γκέιτς).

Ατέλειωτα χιλιόμετρα από κατάλευκες παραλίες που βρέχουν τα ζεστά τιρκουάζ νερά του Ινδικού Ωκεανού και κυκλώνει η τροπική βλάστηση, πλούσια υποθαλάσσια ζωή και καταπράσινες φυτείες μπαχαρικών στην ενδοχώρα, μαζί με την φυσική ευγένεια και την φιλική αύρα των κατοίκων αλλά και την αίσθηση ασφάλειας που σου δίνει το ίδιο το νησί, καθιστούν την Ζανζιβάρη έναν κορυφαίο τουριστικό προορισμό- και όχι πάντα για καλό, αν αντιληφθεί κανείς με πόσο ταχείς ρυθμούς οι γιγαντιαίες ξενοδοχιακές επιχειρήσεις καταβροχθίζουν τις παρθένες παραλίες και τα παράκτια δάση (αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία).

Η Ζανζιβάρη, λόγω της γεωγραφικής της θέσης αποτέλεσε για αιώνες εμπορικό σταυροδρόμι ανάμεσα στις φυλές που εκμεταλλευόμενες τους μουσώνες διέπλεαν τον Ινδικό Ωκεανό για να εμπορευθούν με τα παράλια της ανατολικής Αφρικής: Ασσύριοι, Σουμέριοι, Αιγύπτιοι, Πέρσες, Άραβες, Ινδοί, Κινέζοι, Ευρωπαίοι, έμποροι, θαλασσοπόροι κι εξερευνητές, όλοι κάποτε προσάραξαν στο καλά προστατευμένο λιμάνι της, που υπήρξε κέντρο διακίνησης μπαχαρικών, ελεφαντόδοντου και σκλάβων.

Αυτή αρχαία συνάντηση της Αφρικής με την Αραβία και την Ευρώπη, η μίξη της ανθρωπογεωγραφίας της, πλανιέται παντού στην ατμόσφαιρα: στις μυρωδιές και τις γεύσεις, την αρχιτεκτονική και τα μοτίβα των υφασμάτων, την κουλτούρα και την γλώσσα, τις φορεσιές και την όψη των ανθρώπων. Και οπωσδήποτε στην μουσική. Άλλωστε η Ζανζιβάρη ήταν η πατρίδα του Φρέντι Μέρκιουρι, ένα μουσείο αφιερωμένο σε αυτόν στέκει περήφανο καταμεσής του πιο εμπορικού δρόμου της ιστορικής πρωτεύουσας Stone Town, περιτριγυρισμένο μόνιμα από τουρίστες που θέλουν να βγάλουν σέλφι δίπλα στην φωτογραφία του: «I’ m not going to be a Star, I’m going to be a Legend». So true.

Εκεί λοιπόν, δυο βήματα απ’ την γειτονιά που γεννήθηκε ο θρυλικός φρόντμαν των Queen, στο Παλαιό Φρούριο Ngome Kongwe της -ανακηρυγμένης από την UNESCO ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς -Πέτρινης Πόλης, ανοίγει κάθε δεύτερη εβδομάδα του Φεβρουαρίου τις πύλες του το κορυφαίο μουσικό φεστιβάλ της ανατολικής Αφρικής Sauti Ζa Βusara, που στα σουαχίλι σημαίνει «Words of Wisdom - Σοφά Λόγια».

Για τρία μερόνυχτα η πόλη δονείται από κρουστά, πνευστά και αφρικανικούς ήχους: νεώτεροι αλλά και καταξιωμένοι καλλιτέχνες απ’ όλες τις χώρες της Αφρικής και την αφρικανική διασπορά, συμμετέχουν σ’ ένα ζωντανό πρόγραμμα που αντικατοπτρίζει την πολυσυλλεκτική πολιτιστική ταυτότητα της αφρικανικής ηπείρου, ενώ άνθρωποι απ' όλο τον κόσμο μαζεύονται εκεί για να γιορτάσουν, να χορέψουν και να βιώσουν ζωντανά τον παλμό της αφρικανικής ψυχής.

Αυτός ήταν κι ο βασικός λόγος που ακολουθήσαμε κι εμείς το συγκεκριμένο ταξίδι στην εξωτική Ζανζιβάρη. Εγώ και η ταξιδιάρα roomie μου Λένα Διβάνη που, αν και είναι διάσημη για τα ταξίδια της στις βουνοκορφές του κόσμου, αυτή τη φορά δεν έφερε ορειβατικό εξοπλισμό αλλά μαγιό, καφτάνια και Crocs. Eξάλλου «αρχηγός» μας στο μουσικό κομμάτι της αποστολής ήταν ο καταλληλότερος όλων: ο άνθρωπος που εδώ και δεκαετίες μας μύησε στους έθνικ ήχους του κόσμου, ο ραδιοφωνικός παραγωγός Λεωνίδας Αντωνόπουλος.

Την Παρασκευή στις 14 Φεβρουαρίου στις 3 το μεσημέρι, μια καρναβαλική παρέλαση δύο χιλιομέτρων προς το Παλαιό Φρούριο με ηχηρές μπάντες, ακροβάτες, παραδοσιακούς χορευτές και πλήθη ανθρώπων να χειροκροτούν, σηματοδότησε την έναρξη του μακροβιότερου αφρικανικού φεστιβάλ, που μετράει ήδη είκοσι δύο χρόνια δυναμικής παρουσίας.

Από τις τέσσερις το απόγευμα έως τη 1.30 τη νύχτα, με περισσότερες από δέκα συναυλίες την ημέρα, η εμπειρία του να βλέπεις ζωντανά αυτό που ζυμώνεται σήμερα στη μουσική της Αφρικής, δε μοιάζει με καμία άλλη: Από παραδοσιακά συγκροτήματα Taarab της της Ζανζιβάρης μέχρι τις πιο δυναμικές εκδοχές αφρικανικού Χιπ χοπ, Desertrock, Αφροτζάζ και Swahili αφροπόπ σχήματα που ξεκινούν διεθνή καριέρα.

Ένα φεστιβάλ που εκτός από την προβολή της ποικιλομορφίας της αφρικανικής μουσικής στοχεύει και στην ανάδειξη των γυναικών καλλιτεχνών με τις μοναδικές φωνές, τα δυνατά μηνύματα και την απίστευτα θετική ενέργεια. Αν για τους κατοίκους της Ζανζιβάρης είναι μια ευκαιρία να προβάλουν την πλούσια πολιτιστική τους κληρονομιά και να ενδυναμώσουν την εθνική τους ταυτότητα, για τους Αφρικανούς γενικά αποτελεί μια πλατφόρμα για να τιμήσουν τις ρίζες της μουσικής και της τέχνης της μαύρης ηπείρου, να διακηρύξουν την ανάγκη τους για ειρήνη και ενότητα και να συσφίξουν τις σχέσεις μεταξύ των εθνών τους. Τους βλέπεις καθώς ανεμίζουν με καμάρι τις σημαίες τους: Τανζανία, Νότια Αφρική, Κονγκό, Ζιμπάμπουε, Αιθιοπία, Καμερούν, Γκαμπόν, Μποτσουάνα, Ρουάντα, Σουδάν, Κένυα. Όλοι μαζί μ΄ένα κοινό σύνθημα, μια αγωνιώδη κραυγή: Ειρήνη!

Μπαίνουμε από νωρίς στον φεστιβαλικό χώρο με το ειδικό εισιτήριο του φεστιβάλ και περιφερόμαστε ανάμεσα στους πάγκους με το street food, τα μαγαζάκια με τα τουριστικά είδη και το merch shop με τα T-shirts και τα memorabilia του φεστιβάλ Sauti Za Busara. Δοκιμάζουμε γεύσεις, και κάνουμε παζάρια και συναλλαγές με ακαταλαβίστικα εξωτικά νομίσματα, προμηθευόμαστε τοπικές μπύρες και σκιπάρουμε τα καθίσματα των V.I.P εισιτηρίων μας, αφού ο φυσικός μας χώρος στις συναυλίες ήταν και είναι πάντα η αγωνιστική αρένα. Έχουμε ήδη ενημερωθεί από τον Λεωνίδα Αντωνόπουλο για το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της πρώτης μέρας, που εκτυλίσσεται παράλληλα σε δύο σκηνές: Το Main Stage και το Αμφιθέατρο.

Το πρόγραμμα ανοίγει το Ζanzibar Taarab Heritage Ensemble, ένα συγκρότημα παραδοσιακής Taarab αποτελούμενο από βετεράνους του είδους μαζί με νεότερους μουσικούς. Τοπικό ηχόχρωμα με αραβικές ρίζες κι ένας ήλιος που δύει μεγαλόπρεπα πίσω από το stage. Όμως εμείς έχουμε λάβει ήδη τα «sos» ονόματα και ανυπομονούμε να τα ακούσουμε κυρίως τις γυναικείες φωνές.

Και φυσικά, δεν μας απογοητεύουν.

Η Άσα Ματούς από την Μοζαμβίκη με απίστευτη κόμμωση και κορμί ηλεκτροφόρο, δίνει μια δυναμική ερμηνεία σ’ ένα πολύγλωσσο τζαζ fusion. Όπως συμβαίνει συχνά στην Αφρική, έτσι και στην περίπτωση της Άσα Ματούς, το τραγούδι γίνεται σύμβολο διαμαρτυρίας και αγώνα: Η μουσική της είναι αφιερωμένη στην κουλτούρα της φυλής των Bantu και τις διακρίσεις που υφίστανται όταν μιλούν τις τοπικές τους διαλέκτους.

Η Μπουκουρού από την Ρουάντα μας καθηλώνει με τον τζαζ- spiritual ήχο της που ακούγεται σαν επίκληση στις δυνάμεις της φύσης καθώς η πανσέληνος ανατέλλει στον αφρικανικό ουρανό. Συνδυάζοντας τους παραδοσιακούς ρυθμούς με το κλασικό soul και όπλο τα τραγούδια που έχει γράψει η ίδια και την δυνατή φωνή της, θεωρείται από τα ανερχόμενα αστέρια στην μουσική σκηνή της Ανατολικής Αφρικής.

Και τέλος η εντυπωσιακή Φρίντα Αμάνι, το αστέρι της Τανζανίας που έλκει ρίζες από την χορωδία της εκκλησίας αλλά οι καρποί της μουσικής της έχουν την γεύση του χιπ χοπ, δονεί την σκηνή ραπάροντας στους ήχους του σύγχρονου αφρικανικού χιπ χοπ που ζει μια από τις καλύτερες στιγμές του.

Παράλληλα, οι Ukhoikhoi, ένα πειραματικό live looping ντουέτο με τους ηλεκτρονικούς tribal ήχους τους που μιμούνται τους ήχους της φύσης και ακούγονται σαν το hi tec spirit να τρύπωσε στο κορμί Αφρικανού φύλαρχου, αλλά και οι Leo Mkanyia και The Swahili Blues με το τζαζ και μπλουζ αφρικανικό στιλ τους, μας κάνουν να τρέχουμε απ’ την μια σκηνή στην άλλη προκειμένου να μην χάσουμε τίποτα, ώσπου νιώθουμε το κορμί μας να καταρρέει απ’ την κούραση και εγκαταλείπουμε τον συναυλιακό χώρο πλήρεις ήχων, χρωμάτων και μια αληθινή χαρά που μοιάζει με παιδικό συναίσθημα. 

Το Σάββατο είναι αφιερωμένο στους κατοίκους της Ζανζιβάρης: Ολόκληρες οικογένειες με τα μωρά τους βολτάρουν στο γρασίδι, μαθήτριες με τις μαντήλες τους λικνίζονται χαχανίζοντας κι εμείς με νέες δυνάμεις εισβάλουμε στην αρένα αγκαλιά με τις Κιλιμάντζαρο μπύρες μας, εγώ ψωνίζω ένα straw hat που το κοτσάρω επί τόπου.

Η Τζόις Μπαμπατούντ από το Καμερούν σε ένα fusion τζαζ session με spoken words και δυνατές σόουλ επιρροές, μας ξεσηκώνει απ’ το χορτάρι όπου έχουμε πιάσει ψιλοκουβέντα με κάτι πιτσιρίκες που έχουν έρθει με τα παιδιά τους: Χορεύουν κι αυτά εκστασιασμένα, καθώς ο χορός κυλάει φυσικά μαζί με το αίμα στις φλέβες τους.

Αλλά καθώς μπουκάρει στην σκηνή η percussionist ντίβα Kasiva Mutua, η βασίλισσα των κρουστών από την Κένυα, με ολόφρεσκο νέο δίσκο και σαρωτική σκηνική παρουσία, ο χώρος ηλεκτρίζεται. Οι φαν της παραληρούν και εκείνη τα δίνει όλα σε ένα εντυπωσιακό one woman show με πανδαισία ηλεκτρονικών και κρουστών, τραγούδι, χορό και τύμπανα, πολλά τύμπανα. Διάσημη για το δυναμικό της drumming εμπνευσμένο από τις ιστορίες της γιαγιάς της, μιξάρει την αφρικανική μουσική παράδοση με φρέσκους ήχους όπως τζαζ, χιπ χοπ, ρέγκε και φανκ ,αναδεικνύοντας δυναμικά την θέση της Αφρικανής γυναίκας στην σύγχρονη μουσική σκηνή.

Ο Mumba Yachi (Κονγκό/Ζάμπια), υπερκινητικός, ψηλόλιγνος, με εντυπωσιακό κίτρινο tropical outfit, ηλεκτρίζει το ακροατήριο που τον χειροκροτεί ενθουσιωδώς: Μελωδία και λυρισμός, σύγχρονο αφρομπίτ, ροκ και ρέγκε ρυθμοί δονούν την σκηνή, ενώ οι στίχοι στα τραγούδια που έχει γράψει ο ίδιος αποπνέουν βαθιά πίστη στον παναφρικανισμό, την ενότητα και την ειρήνη.

Η σύγχρονη εκδοχή του taarab έρχεται από τον δεξιοτέχνη μουσικό και περφόρμερ Tryphon Evarist από την Ζανζιβάρη, που με την ζεστή, κυματιστή μουσική του ανανεώνει και εμπλουτίζει τα παραδοσιακά ακούσματα της χώρας του. Ό,τι πρέπει για να αναχωρήσουμε χορτάτες για το κρεβάτι μας, ελπίζοντας σε όνειρα γλυκά ντυμένα με εξωτικά αφρικανικά ηχοχρώματα…

Κυριακή. Τελευταία ενημέρωση από τον Λεωνίδα Αντωνόπουλο για τα Φεστιβάλ highlights στο μπαλκόνι του ξενοδοχείου μας, με κοκτέιλ και θέα τον Ινδικό Ωκεανό, σκέφτομαι ότι μερικές στιγμές -ελάχιστες, αλλά πολύ μαγικές στιγμές- η ζωή είναι ωραία, life is beautiful, la vita e bella ή όπως λένε εδώ: Hakuna Matata, ρε φίλε.

Στον χώρο του φεστιβάλ αγοράζουμε κρέπες με ολόφρεσκο αβοκάντο κι ένα τυρί που μας θυμίζει την αγελαδίτσα που τρώγαμε στο νηπιαγωγείο, μαζί με τις απαραίτητες μπύρες. Πιάνουμε θέση. Οι προβολείς λούζουν το Main Stage, την τελευταία ημέρα λειτουργεί μόνο η κεντρική σκηνή και όλοι συγκεντρώνονται εκεί.

O Charles Obina με ρυθμό γεμάτο νεύρο, μιξάρει μαύρους ήχους με μοντέρνους ρυθμούς, προκειμένου να αναδείξει την πλούσια κληρονομιά της πατρίδας του: με καταγωγή από την φυλή Αcholi στην Ουγκάντα, γεννήθηκε στην εμπόλεμη ζώνη της Αφρικής και μεγάλωσε ανάμεσα σε μάχες όπου έχασε συγγενείς, φίλους και συχνά την ελπίδα του. Δεξιοτέχνης του παραδοσιακού έγχορδου adungu, ήταν ένα από τα παιδιά που παρουσιάστηκαν στο υποψήφιο για Όσκαρ ντοκιμαντέρ «War/Dance» με συγκλονιστικές ιστορίες ταλαντούχων παιδιών, τα οποία ενηλικιώνονταν σ ένα τόπο κατεστραμμένο από τον πόλεμο και την μουσική ως το βασικότερο εργαλείο θεραπείας τους. Απλά, υπέροχος.

Ακολουθεί δεξιοτεχνική Τζαζ performance για τους λάτρεις του είδους από τον πιανίστα και συνθέτη Μποκάνι Ντάιερ, γιού του (λευκού) σαξοφωνίστα Στιβ Ντάιερ - ιδρυτή μιας από τις πιο αναγνωρισμένες σχολές της τζαζ διεθνώς: την σχολή της Ν. Αφρικής.

Ο κόσμος πυκνώνει , ο ιδρώτας ρέει, τα κορμιά λικνίζονται, η κορύφωση πλησιάζει.

Ντυμένες με όλη την εξάρτηση των πιο αρχαίων φυλών της Τανζανίας, μέσα ένα πυρετώδη ήχο κρουστών και τυμπάνων εμφανίζονται στην σκηνή οι Zawose Queens, ένα ντουέτο γυναικών που προέρχονται από οικογένεια παραδοσιακών μουσικών της πατρίδας τους: το πνεύμα της φωτιάς μαζί με τις δονήσεις των προγόνων τους ηχούν σαν κεραυνοί μέσα από τα παραδοσιακά κρουστά που έχουν αναμείξει με την σύγχρονη ηλεκτρονική μουσική. Σύσσωμα τα παγανιστικά πνεύματα και η αδάμαστη αφρικανική ψυχή ξεχύνονται μέσα απ’ τους ήχους της φωνής, τα σφυρίγματα, τον φρενήρη χορό και το κροτάλισμα των τυμπάνων τους. Με στίχους στην kigogo γλώσσα της φυλής τους, υμνούν την φύση, την χαρά της ζωής και τις αφρικανικές ρίζες τους. Με αυτό το world music fusion ταξιδεύουν συχνά σε μουσικά φεστιβάλ ανά τον κόσμο. Θεές.

Και έρχεται η ώρα για το διασημότερο όνομα του φεστιβάλ: Ο Μπλίνκι Μπιλ από την Κένυα, μουσικός, παραγωγός και DJ με διεθνείς επιτυχίες και συνεργασίες, θεωρείται από τους πιο ταλαντούχους αφροπόπ καλλιτέχνες της τελευταίας δεκαετίας. Και -oh, yes!- ο ρυθμός γυρίζει σε δυναμικό χιπ χοπ με στοιχεία τζαζ και φάνκι, tribal νταμς, πειραγμένα ηλεκτρονικά και παραδοσιακούς Κενυάτικους ήχους. Η σκηνή πυρακτώνεται, το στάδιο φλέγεται και το πνεύμα της αφρικανικής ψυχής τρυπώνει στο λευκό, ευρωπαϊκό σαρκίο μας. Μια κοπέλα δίπλα μου με αγκαλιάζει: «Your dance is amazing!», μου σφυρίζει στο αυτί με ενθουσιασμό. Την αγκαλιάζω κι εγώ: «Where are you from, sister?» ρωτάω. «Scotland» μου απαντάει. Α, έτσι εξηγείται, συντρόφισσα (σκέφτομαι).

To τριήμερο μουσικό φεστιβάλ της Ζανζιβάρης ολοκληρώνεται με την Thandiswa Mazwai από την Νότιο Αφρική, σε ένα ιδιαίτερο μουσικό κράμα με πρόδηλα spiritual στοιχεία. Ο Λεωνίδας μας είχε ήδη προϊδεάσει: «Αν επιβεβαιώσει την φήμη της, θα λέτε ήμουν κι εγώ εκεί».

Ε, λοιπόν, ήμασταν κι εμείς εκεί: Για τρεις βραδιές, αραχτές στο γρασίδι κάτω απ’ τον Αφρικανικό ουρανό, ανάμεσα σε ανθρώπους απ’ όλες τις φυλές, τα φύλα και τις ηλικίες, βιώσαμε την έκσταση της παγκόσμιας αγάπης: για την ειρήνη στον κόσμο και την ενότητα που μόνο η μουσική εξακολουθεί να μας χαρίζει απλόχερα, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.