Γιώργος Σεφέρης: Η σχέση του μεγάλου ποιητή με τη μουσική - Το έργο του «Άρνηση» που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης
Μια προσωπική αναφορά στον μεγάλο ποιητή.
Θυμάμαι τον Σεφέρη ως απαγορευμένο. Στην παιδική μου ηλικία –ούτε που ήξερα να διαβάζω ακόμα– η μοναδική μου επαφή με το έργο του ήταν η «Άρνηση», που είχε μελοποιήσει ο Μίκης Θεοδωράκης. Και η «Άρνηση», όπως και ολόκληρος ο Θεοδωράκης, ακουγόταν τότε στο παλιό Dual πολύ χαμηλά ακόμα και με όλα τα παράθυρα κλειστά. Κι ύστερα ήρθε ο θάνατος του Σεφέρη στις 20 Σεπτέμβρη του 1971. Διάβαζα –σχεδόν συλλάβιζα– στα «Νέα» της εποχής, ότι στην κηδεία του οι νέοι άνθρωποι τραγουδούσαν ακριβώς αυτό το τραγούδι και ζητούσαν «Ελευθερία - Δημοκρατία» σε μια κηδεία που έμοιαζε περισσότερο με διαδήλωση, και όλα αυτά σε μια εποχή που απαγορεύονταν οι διαδηλώσεις.
Γιώργος Σεφέρης - Η σχέση του ποιητή με τη μουσική
Με τη Μεταπολίτευση, ήρθε η ώρα να γνωρίσω τη σχέση του με τη μουσική. Αφορμή ήταν το «Δελτίο Κριτικής Δισκογραφίας» που κυκλοφορούσε τότε η Λέσχη του Δίσκου, όπου στο τεύχος 14-17 (Ιούνιος 1975) φιλοξενούσε αποσπάσματα από τις «Μέρες 1931-1934» που θα κυκλοφόρησαν αργότερα εκείνη τη χρονιά. Εκεί φαινόταν ανάγλυφη η σχέση του Σεφέρη, όχι με τον Θεοδωράκη και την ελληνική μουσική, αλλά με την κλασική μουσική. Το «Δελτίο…» είχε ξεμείνει στο σπίτι επειδή κάποιος επισκέπτης το είχε ξεχάσει και μπορεί να μη σκάμπαζα από κλασική μουσική αλλά αγαπούσα από νωρίς τα «όμορφα βιβλία», όπως τα έλεγα τότε, τα βιβλία που είχαν ιδιαίτερη τυπογραφία, όπως λέω τώρα πια. Τότε με συγκινούσε η φράση «αν ήμουν μουσικός θα ’γραφα μια μουσική που θα λεγότανε “Το Ρολόι και η Αργοναυτική εκστρατεία”… Θα ’ταν η θάλασσα και τα κουπιά και ο ήχος του ρολογιού θα ’ρχότανε a contratempo να τα χαλάσει όλα». Ίσως με συγκινούσε γιατί αγαπούσα πολύ την αργοναυτική εκστρατεία κι αντιπαθούσα τα ρολόγια. Πίστευα από τότε ότι υπάρχουν για να χαλάνε τα πάντα. Τώρα από εκείνες τις υπέροχες σελίδες με συγκινεί πιο πολύ τούτο εδώ: «Ένας άνθρωπος που γερνά είναι ένας άνθρωπος που γεννά μέσα του παιδιά και τα βλέπει να μεγαλώνουν. Αυτό το παιδί είναι η αγάπη, εκείνο η timidité, εκείνο το ονειροπόλημα, εκείνο το άλλο η περιπέτεια κ.λπ. Τ’ αγαπά όλα. Μαθαίνει σιγά σιγά να τους μιλά και τα μαθαίνει να του μιλούνε». Με συγκινεί που η timidité είναι γραμμένη στα γαλλικά. Σαν να λείπει η γενναιότητα να την εκστομίσει ο Γιώργος Σεφέρης στη γλώσσα του. Λατρεύω αυτές τις υπεκφυγές, είναι τόσο… ποιητικές.
Οι «Μέρες», οι ημερολογιακές σημειώσεις του Σεφέρη δηλαδή, χρειάστηκαν 45 χρόνια για να κυκλοφορήσουν στο σύνολό τους. Οι πρώτες κυκλοφόρησαν το ’75 και οι τελευταίες, οι Θ’, μόλις το 2019. Επανέρχομαι σ’ αυτές πολύ συχνά. Λόγω του Σεφέρη αγάπησα με πάθος τον Πόρο: «Έχει κάτι από τη Βενετιά: κανάλι, επικοινωνία ανάμεσα στα σπίτια με βάρκες, χλιδή, νωχέλεια, αισθησιακός πειρασμός (λεμονοδάσος κτλ.) – τόπος για διακεκριμένους διεθνείς ερωμένους. Υπάρχει κάτι από τον κλειστό χώρο εδώ, με πολλά μάγια βέβαια, κάτι από ένα λάκκο λαγνείας, με το φεγγάρι από πάνω, και, όλη μέρα, με τον χαλκό της μουσικής του Προγυμναστηρίου». (Σελ. 47, Μέρες Ε’, Εκδόσεις Ίκαρος). Αγάπησα την ανάγνωση με τις «Μέρες» κι ύστερα αγάπησα τη γραφή.
Τα ποιήματα ήρθαν αργότερα. Πιο σωστά, εγώ έφτασα σ’ εκείνα αργότερα. Για πολλά χρόνια πίστευα ότι ο Σεφέρης ήταν πολύ εγκεφαλικός, αποκλειστικά εγκεφαλικός, σ’ ολόκληρο το έργο του. Ύστερα φαίνεται κάπως ωρίμασα. Και μου έσκασε ο «Ερωτικός Λόγος» ας πούμε: «Του κύκλου σου το ανέβασμα ζωντάνευε τη χτίση / από τ' αγκάθι σου έφευγε το δρόμου ο στοχασμός / η ορμή μας γλυκοχάραζε γυμνή να σ' αποχτήσει / ο κόσμος ήταν εύκολος. Ένας απλός παλμός». Ένας απλός παλμός! Και λίγο πιο μετά, τούτο: «Μες στον καθρέφτη η αγάπη μας, πώς πάει και λιγοστεύει / μέσα στον ύπνο τα όνειρα, σκολειό της λησμονιάς / μέσα στα βάθη του καιρού, πώς η καρδιά στενεύει και χάνεται στο λίκνισμα μιας ξένης αγκαλιάς». Για να κλείσει: “Ρόδο άλικο του ανέμου και της μοίρας, / μόνο στη μνήμη απέμεινες, ένας βαρύς ρυθμός / ρόδο της νύχτας πέρασες, τρικύμισμα πορφύρας / τρικύμισμα της θάλασσας... Ο κόσμος είναι απλός». Κάθε φορά που ζορίζουν τα πράγματα, ο Σεφέρης φέρνει πίσω την ηρεμία μου: «Ο κόσμος είναι απλός», σκέφτομαι…
Έργο μεικτής τεχνικής του Γιώργου Φλωράκη για τη στήλη του Σημειώσεις Ενός Μονομανούς
22°
