Γιάννης Σπανός: Ένας μποέμ από το Κιάτο

Το 1955 η ολλανδική δισκογραφική εταιρεία Philips που δραστηριοποιείται διεθνώς αναθέτει στον Πατσιφά την επιμέλεια πέντε δίσκων. Είναι ο Αλέξανδρος Πατσιφάς κατά κόσμον Αλέκος. Αιγυπτιώτης εξ Αλεξανδρείας. Καλλιεργημένος μεγαλοαστός με νομικές σπουδές στο Παρίσι. Με τον Νίκο Καρύδη και τον Μάριο Πλωρίτη έχουν δημιουργήσει το 1943 τον εκδοτικό οίκο Ίκαρο, Βουλής 4, και θα εκδώσουν τους έλληνες ποιητές της «γενιάς του ‘30». Στο πατάρι των εκδόσεων μαζεύονται εκλεκτοί του πνευματικού κόσμου. Εκεί στα φτερά του Ίκαρου θα επωαστούν δύο Νόμπελ λογοτεχνίας.

Ο Πατσιφάς είναι φλογερός, δημιουργικός και παρεμβατικός. Θα αναλάβει τη διεύθυνση της Fidelity που είναι sublabel της Philips. Ξεκινάει μια νέα δράση που τον γοητεύει. Επεκτείνει τις δραστηριότητες του βιβλιοπωλείου και σε δισκάδικο επιλέγοντας πρόσωπα που εξελίχθηκαν σε «σημαδιακά» για τη δισκογραφία. Η Ρηνιώ Παπανικόλα με τις εκπομπές της και ο Δημήτρης Θεμελής με το δισκάδικο «Κύκλος». Θέλει να κάνει τη δική του εταιρεία. Προετοιμάζει τη Λύρα.

Ο Γιώργος Παπαστεφάνου που γενναιόδωρα μοιράζεται τις αναμνήσεις του διηγείται, ότι τότε σαν νεαρός παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών, μαθαίνει για ένα νέο έλληνα πιανίστα συνθέτη που διαπρέπει στο Παρίσι. Είναι ο Yani Spanos που τον έχει τραγουδήσει η Μπριζίτ Μπαρντό. Το τραγούδι είναι το “Sidonie” από την ταινία του Λουί Μαλ, «Ιδιωτική Ζωή».

Ο Γιώργος θα πάει το 1962 να του πάρει συνέντευξη για λογαριασμό του περιοδικού «Πρώτο». Μόλις φθάσει θα τον καλέσει από το μετρό στο τηλέφωνο και ο Σπανός τον προσκαλεί εγκάρδια να φάνε το βράδυ παρέα. Στην παρέα είναι ο Φαίδων Πατρικαλάκης και ο Μαρσέλ Ροτέλ, τραγουδιστής και μετέπειτα μάνατζερ του Σπανού. Ο Σπανός θα του ιστορήσει την πορεία του, τις συνεργασίες και θα του δείξει τα δισκάκια και τα σκίτσα που έχει κάνει. Έχει γεννηθεί στο Κιάτο από ευκατάστατη οικογένεια, με πατέρα οδοντογιατρό. Στο σπίτι υπήρχε όρθιο πιάνο. Η μεγάλη του αδελφή η Μαρία, σπούδαζε πιάνο. Ο Σπανός είναι γεννημένος μουσικός και επαναλαμβάνει ότι ακούει από τις μελέτες της αδερφής του, «με το αυτί». Το ταλέντο του θα το αναγνωρίσουν στο σπίτι και θα τον στείλουν στο Ελληνικό Ωδείο Κορίνθου. Θα εκδηλωθεί πρόβλημα στο χέρι του όταν πιάνει δουλειά στην σχολή χορού της δυναμικής Ηρώς Σισμάνη. Η εντατική απασχόληση θα προκαλέσει μια τενοντίτιδα που θα κινδυνεύσει να εξελιχθεί σε αγκύλωση. Αποκλείεται έτσι το πτυχίο πιάνου. Θα στραφεί στο τραγούδι. Του δίδεται η δυνατότητα να κάνει ένα ταξίδι πριν να σπουδάσει νομικά που είναι η πατρική επιθυμία. Καταλήγει στη Γαλλία. Το Παρίσι και η ζωή εκεί θα τον βοηθήσουν να αποφασίσει ότι ο δρόμος του είναι η μουσική. Τα γαλλικά του Κιάτου τα εξελίσσει γρήγορα σε παριζιάνικα. Είναι φιλόξενο το Παρίσι. «Η Αριστερή Όχθη» που είναι γεμάτη μπουάτ και αναζήτηση θα γίνει η έδρα που θα αναγνωριστούν τα χαρίσματά του. Συνθέτει. Ηχογραφούν τραγούδια του όλο και πιο γνωστοί γάλλοι τραγουδιστές. Η Μισέλ Αρνό, η Μπεατρίς Αρνάκ, ο Ζαν Κλωντ Νταρνάλ, η Εστέρ Οφαρήμ. Γίνεται ο πιανίστας της Κόρα Βωκαίρ. Τον θαυμάζει η Πατασού, το αντίπαλο δέος της Εντίθ Πιάφ. Συνεργάζεται με τον Σερζ Γκένσμπουργκ. Η συνέντευξη θα εξελιχθεί σε μια «μπουατότσαρκα» στη Rive Gauche.

Το μουσικό υλικό θα το δώσει ο Παπαστεφάνου στον Πατσιφά που εντυπωσιάζεται και ζητά επαφή. Η ιστορική συνάντηση θα γίνει τον χειμώνα του 1963 στο γραφείο του Πατσιφά, στην Κριεζώτου 11, «στο υπογάστριο του Κολωνακίου». Πατσιφάς, Σπανός, Παπαστεφάνου. Σαν μυστική εταιρεία. Εκεί θα προτείνει ο Σπανός τον τίτλο Nouvelle Vague-Νέο Κύμα από το κίνημα των ανατρεπτικών Γάλλων κινηματογραφιστών, για το νέο ρεύμα που έρχεται στο τραγούδι. Εκεί θα του δώσει στίχους του, ο Παπαστεφάνου, που από ανασφάλεια και συστολή τους υπογράφει Στεφάνου. Ο Σπανός τον πειράζει «λες να νομίζουν πως με λένε Παπασπανό;». Το Νέο Κύμα είναι γεγονός.

Το Νέο Κύμα θα εμφανιστεί με τα «Μια αγάπη για το καλοκαίρι», «Μικρό ταξίδι στον γιαλό». Τα τραγούδια των «Σπανού-Στεφάνου», θα τα ενορχηστρώσει ο Κατσαρός και ο Κλάβας εναλλάξ, μιας και ο Γιάννης είναι τους χειμώνες στο Παρίσι και τα καλοκαίρια στην Ελλάδα. Ο Παπαστεφάνου τον βοηθάει. Του προτείνει τους νέους στιχουργούς της εποχής. Κώστας Κινδύνης, Αλέξης Αλεξόπουλος, Κώστας Κωτούλας, Κώστας Γεωργουσόπουλος. Του συστήνει τη νέα τραγουδίστρια Καίτη Χωματά που δεν την θέλει ο Πατσιφάς. Η εμπειρία του από το γαλλικό σανσόν θα του δώσει πολλές επιτυχίες στην Ελλάδα.

Η αναγνώρισή του ισχυροποιεί τους δεσμούς του με τα πάτρια. Τον γοητεύει η Πλάκα και οι νέες μπουάτ με το θερμό κοινό. Καρυάτις, Απανεμιά, Ταβάνια, Κατακόμβη κ.α. Ένα νέο τραγούδι γεννιέται εκεί. Κάθε χρόνο τα καλοκαίρια γνωρίζει επιβραβεύσεις. Κάθε χρόνο παρατείνει κατά τι την παραμονή του στην Αθήνα.

Στη Γαλλία οι υπαρξιστές θα αγκαλιάσουν τον Έλληνα «ακομπανιατέρ» με το χαρακτηριστικό μουσάκι που μελοποιεί ποίηση και τον τραγουδά η μούσα τους, η εξαίρετη Juliette Greco.

Τους περιορισμούς που του θέτει το γαλλικό συμβόλαιο τους ξεπερνάει ηχογραφώντας στο Βέλγιο με το ψευδώνυμο “Kyriakos”. Όμως πολύ πριν τον Μάη του ‘68 θα εισβάλει κυριαρχικά το αμερικανικό τραγούδι με τον Τζόνι Χάλιντεϊ και τη Σιλβί Βαρτάν. Η ευαισθησία του Σπανού θα βρει καταφύγιο στην Ελλάδα. Φέρνει μαζί του τη νοοτροπία του Παρισιού. Είδε και έζησε τους διανοούμενους να είναι απλοί, προσηνείς. Να σέβονται και να μιλάνε με όλους. «Ο άνθρωπος υπάρχει προτού και πέρα από ό,τι γίνεται μετέπειτα στη ζωή του»*. Αυτά για τον Yani ήταν έτσι κι αλλιώς στάση ζωής. Θα παραμείνει γλυκός, ταπεινός, χαριτωμένος, χιουμορίστας, νυχτοπούλι και αυτοσαρκαστικός. (Μα δεν παίζω «πιάνω», εγώ παίζω αφήνω). Ένας μποέμ από το Κιάτο.

Ο τρόπος που γράφει είναι ιδιαίτερα μοναχικός. Αυτός και το πιάνο του. Τα βράδια απομονωμένος με ένα χαλαρωτικό ουίσκι για συντροφιά, χωρίς καμιά ανθρώπινη παρουσία. Αυτοσχεδιάζει. Την επομένη θα αξιολογήσει τις μελωδίες του απομαγνητοφωνώντας τα θέματα που θα κάνει τραγούδια. Στο «Νέο Κύμα» εκτός από τα 45άρια και τους κύκλους τραγουδιών, θα αφήσει τις δύο «Ανθολογίες». Είναι η δική του σεμνή προσέγγιση στα μεγάλα έργα που καταθέτουν οι ομότεχνοί του, που τους θαυμάζει. Είναι η γόνιμη περίοδος της δισκογραφίας που οι συνθέτες σε μια ευγενή άμιλλα καταθέτουν το έργο τους. Αυτοί επιλέγουν τους τραγουδιστές. Αυτοί καταθέτουν την πρόταση. Ξυρίζει του μουσάκι και κρατάει το μουστάκι. Θα ανοίξει τα φτερά του και θα αποδεχθεί την πρόταση συνεργασίας της Columbia. Θα δοκιμαστεί με λαϊκότερους ερμηνευτές. Είναι η πρόκληση και το όνειρό του να τον τραγουδήσουν λαϊκοί τραγουδιστές. «Μια Κυριακή» με Γρηγόρη Μπιθικώτση, Σταμάτη Κόκοτα, Βίκυ Μοσχολιού το 1969, και «Το Σαββατόβραδο» το 1970, σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, με Κόκοτα, Μητσιά, Μοσχολιού. Σπάνε ταμεία.

Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος θυμάται ότι έγραψε το «Στην Αλάνα» πάνω στη μουσική του Σπανού γύρω στο 1970. Ο Σπανός είναι σίγουρος ότι θα απαγορευτεί από τη λογοκρισία της Χούντας. «Ας το βγάλουμε όταν αλλάξουν οι καιροί» απαντά ο Λευτέρης. Παρεμβαίνει η Μοσχολιού. «Θα καθαρίσω εγώ!». Είναι κουμπάρος της ο Λαδάς και πιστεύει πως κάτι θα γίνει. Μόνο που δεν έφαγε ξύλο από τον Λαδά. Το τραγούδι θα το πει ο Γιώργος Νταλάρας το 1978 στον επετειακό του δίσκο «Οι Μάηδες οι ήλιοι μου».

Το 1974 στη Minos με Χαρούλα Αλεξίου, Γιάννη Πάριο, Γιάννη Καλατζή και τον Λευτέρη Παπαδόπουλο στους στίχους θα παρουσιάσει την «Οδό Αριστοτέλους». Η γόνιμη συνεργασία με τον Παπαδόπουλο θα συνεχίσει μέχρι το 1982.

Το 1975 θα επιστρέψει στη Λύρα για να κάνει τριλογία τους κύκλους της μελοποιημένης ποίησης που ξεκίνησε. Θα ολοκληρώσει με την «Τρίτη Ανθολογία». Λανσάρει μια πατέντα στη μελοποίηση του Καββαδία που θα την ακολουθήσουν και άλλοι. Με την ολοκλήρωση του μελωδικού κύκλου μετατονίζει ανοδικά, εντείνοντας τη δραματικότητα του τραγουδιού.

Δεν στοχεύει στην άμεση επιτυχία. Επιλέγει τα ποιήματα που τον ερεθίζουν μουσικά. Αναζητά μια βαθύτερη έκφραση και ας μοιάζει πειραματική. Ο χρόνος θα τον δικαιώσει.

Το 1977 θα ηχογραφήσει με τη Βίκυ Μοσχολιού πάλι στη Λύρα, ένα δίσκο με 12 τραγούδια που πολλά πέρασαν στο κλασσικό ρεπερτόριο. 

Για τη φίλη του την Τάνια Τσανακλίδου θα κάνει δύο δίσκους το 1982 το «Φίλε» και το 1985 το «Της βροχής και της νύχτας».

Συναντιέται με νεότερους στιχουργούς. Λίνα Νικολακοπούλου και Μαριανίνα Κριεζή. Για την Ελένη Δήμου «Προσωπικά».

Και όπως ομολογεί ο ίδιος «Τα τραγούδια μου άργησαν να γίνουν επιτυχίες, εκτός από το Ρίξε στο κορμί μου σπίρτο που άναψε αμέσως».

Το τραγούδι κυκλοφόρησε την ίδια εβδομάδα σε δύο διαφορετικές εκτελέσεις, από δύο τραγουδίστριες, με διαφορετικό στίχο, από διαφορετικές εταιρείες. Η εκτέλεση της Κατερίνας Κούκα με τον στίχο της Τασούλας Θωμαΐδου αγαπήθηκε κεραυνοβόλα.

Και η ζωή τα φέρνει να συναντηθούμε. Τότε που με παίρνει τηλέφωνο ο Μάκης Χριστοδουλόπουλος, που συνεργαζόμαστε στη Λύρα και μου λέει «Έλα το βράδυ στο μαγαζί. Ήρθε ο Σπανός χθες και θα έρθει και σήμερα. Θέλει να μου κάνει δίσκο». Κεραυνός εν αιθρία! Ο Σπανός έχει πάει μόνος και την επομένη πάλι μόνος θα έρθει. Ευδιάθετος, χαριτωμένος. Δηλώνει θαυμαστής του Μάκη. Του αρέσουν τα αυθεντικά. Συμφωνούμε να βρεθούμε την επομένη  σπίτι του, στη Μοσχονησίων. Μας παίζει στο πιάνο θέματα. Ο Μάκης θέλει λόγια για να δοκιμάσει. Ο Γιάννης μας δίνει μια κασέτα με 10 μουσικές για τραγούδια που έχει επιλέξει για να προχωρήσουμε. Θα την κρατήσει ο Μάκης και θα μου την δώσει την επομένη. Δεν του αρέσουν. Δεν τα καταλαβαίνει χωρίς λόγια με το πιάνο. Σκέφτομαι να κάνω δοκιμαστικό με λαϊκά όργανα. Είμαστε ήδη στο στούντιο για το «Αν με χρειαστείς».

Ο ενθουσιασμός της πρώτης συνάντησης εξασθενεί. Εξηγώ στον Γιάννη την κατάσταση φορτωμένος ενοχές. Είναι γλυκός, χαλαρός, και με μια βαθιά κατανόηση με βοηθάει να το δω αλλιώς.

Θα ξαναβρεθούμε μετά από χρόνια και θα βοηθήσω με τον «Μικρό Ήρωα» στην έκδοση του «Πλησιάζοντας τον Καβάφη» με τον Μανώλη Μητσιά. Είναι η πρώτη φορά που θα αφιερωθεί και θα μελοποιήσει έναν ποιητή αποκλειστικά. Είναι το κύκνειο έργο του. Το εκδίδουν τα τότε Νέα και μας φεσώνουν.

Θα ξαναβρεθούμε στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο με την Αλέκα Κανελλίδου.

Τέλη του Σεπτέμβρη του 2018 με την εκτροπή του χείμαρρου στο Κιάτο οι λάσπες και τα νερά μπαίνουν ορμητικά στον κήπο και στο σπίτι του. Κινδυνεύει. Ο Γιάννης παίρνει την επί ετών συνεργάτιδά του Πένυ Ξενάκη και της λέει «Ξέρεις πού είμαι; Πάνω στο κρεβάτι και γύρω μου νερά και περιμένω να με σώσουν. Δεν έχω ρεύμα. Κρατάω ένα κερί και δεν έχω και μπαταρία στο κινητό». Και όλα αυτά της τα έλεγε γελώντας. Λίγο αργότερα την καλεί και πάλι, σχολιάζοντας τα παιδιά της ΕΜΑΚ που τον απεγκλώβισαν. Και πάλι γέλαγε σαν μωρό παρ’ όλο που είχε καταστραφεί όλο του το σπίτι. Και συμπληρώνει η Πένυ «Αυτός ήταν ο Γιάννης μου που δεν είχε άσπρη τρίχα στην ψυχή».

Την επόμενη χρονιά του κάνουμε από το Γυάλινο την πρόταση να ενταχθεί στο πετυχημένο σχήμα «Μίμης Πλέσσας - Γιώργος Κατσαρός». Το ντουέτο να γίνει τριπλέτα. Τον Σεπτέμβριο κατεβαίνουμε με τον Κατσαρό και τον επιχειρηματία στο Κιάτο και μας δείχνει τη ζημιά που έκανε η πλημμύρα στον παραμυθένιο κήπο του. Το σπίτι το έχει φτιάξει.

Η συνεργασία θα κλείσει με όνειρα και χαμόγελα. Ο Γιάννης όμως 30 Οκτωβρίου του 2019 θα φύγει μέσα στον ύπνο του για να εμφανιστεί στους ουρανούς.

*Ζαν Πωλ Σαρτρ.

Ευχαριστώ θερμά τον Γιώργο Παπαστεφάνου για τη γενναιοδωρία του και τον Θανάση Γιώγλου για την υπενθύμιση της Αλάνας.