Ο Yo-Yo Ma μάγεψε το κοινό του Ηρωδείου με το The Bach Project

«The Bach Project»: 36 κονσέρτα σε 36 εμβληματικούς χώρους σε 6 ηπείρους. Ένα ταξίδι του Yo-Yo Ma στον κόσμο, συντροφιά με το τσέλο του και τις έξι σουίτες που συνέθεσε ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ για το όργανο αυτό. Η επιλογή δεν ήταν τυχαία. Οι έξι σουίτες του Μπαχ ήταν ανάμεσα στα πρώτα έργα που έμαθε να παίζει σε ηλικία μόλις 4 ετών! «Είναι σταθεροί μουσικοί συνοδοιπόροι μου» έχει πει. «Εδώ και εξήντα χρόνια μού δίνουν έμπνευση, ανακούφιση και χαρά σε περιόδους άγχους, γιορτής ή απώλειας. Πόση δύναμη έχει αυτή η μουσική που ακόμη και σήμερα, 300 χρόνια μετά τη σύνθεσή της, εξακολουθεί να προσφέρει παρηγοριά σε δύσκολους καιρούς;»

17ος σταθμός του «The Bach Project» ήταν η Ελλάδα και την περασμένη Κυριακή, λίγο μετά τις 9, σε ένα ασφυκτικά γεμάτο −από μέρες sold out− Ηρώδειο, ο σπουδαίος Αμερικανός, κινεζικής καταγωγής, τσελίστας ανέβηκε στη σκηνή, έστρεψε με δέος το βλέμμα του στον φωτισμένο Παρθενώνα, χαμογέλασε στο κοινό και αμέσως μετά κάθισε, στερέωσε μπροστά του το τσέλο και ξεκίνησε το μαραθώνιο κονσέρτο του, διάρκειας 2.30 ωρών!

Φαντάζομαι πολλοί εκείνο το βράδυ θα σκέφτηκαν −όπως κι εγώ άλλωστε− πόσο εύκολο θα ήταν να παρακολουθήσουν επί 2.30 ώρες χωρίς διάλειμμα, στις άβολες κερκίδες του Ηρωδείου, έναν και μόνο μουσικό −έστω κι αν είναι από τους κορυφαίους στο κόσμο− να παίζει ακούραστα Μπαχ...

Όμως, μόλις ο Yo-Yo Ma ακούμπησε το δοξάρι και τα δάχτυλά του στις τέσσερις χορδές του τσέλο και ακούστηκαν οι απαλές νότες από το γνώριμο πρελούδιο της πρώτης σουίτας, όλοι καταλάβαμε ότι αυτή η βραδιά θα ήταν ξεχωριστή. Μια αληθινή μυσταγωγία. Ερμηνεύοντας από μνήμης τις δυσκολότατες σουίτες του Μπαχ και αυτοσχεδιάζοντας με τον δικό του μοναδικό τρόπο, ο 63χρονος βιρτουόζος μάς ταξίδεψε με το παίξιμό του στον κόσμο του Μπαρόκ.

Το τέμπο του άλλοτε αργό και μελαγχολικό, άλλοτε γρήγορο και ανάλαφρο, έπαιρνε ξαφνικά φωτιά, οι δυναμικές άλλαζαν όπως και τα συναισθήματα. Και το κοινό, σε απόλυτη σιωπή, χωρίς άκαιρα χειροκροτήματα, παρακολουθούσε μαγεμένο τον καλλιτέχνη που «κάνει το θεϊκό, ανθρώπινο»... Μόνο ένα τζιτζίκι βάλθηκε για λίγο να κοντράρει το τσέλο του Yo-Yo Ma αλλά κι αυτό τελικά σώπασε, αφήνοντάς τον να ολοκληρώσει χαμογελώντας τη δεύτερη σουίτα του. Ήταν η στιγμή άλλωστε που απευθύνθηκε στον κόσμο, στα ελληνικά, για να μας θυμίσει ότι οι αρχές της αδελφότητας, της αλληλεγγύης και της δημοκρατίας ξεπήδησαν από αυτό τον τόπο και να μας αφιερώσει την 3η σουίτα που θα ακολουθούσε. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, ο Yo-Yo Ma σήκωσε το δοξάρι του −σημάδι ότι η 6η και τελευταία σουίτα είχε μόλις ολοκληρωθεί− και το κοινό ξέσπασε σε ενθουσιώδη χειροκροτήματα.

Έπειτα από ένα τέτοιο μαραθώνιο κανείς δεν θα τολμούσε φυσικά να ζητήσει μπιζ. Εκείνος όμως είχε ένα αποχαιρετιστήριο δώρο για εμάς. Έφερε στη σκηνή ένα πολυφωνικό συγκρότημα από την Ήπειρο και «παντρεύοντας» γοητευτικά τον δυτικό ήχο του τσέλο με την ελληνική παράδοση απέδειξε για μια ακόμα φορά ότι η μουσική δεν έχει όρια και στεγανά.

Το «The Bach Project» δεν είναι ποτέ μόνο μια συναυλία. Σε κάθε σταθμό της περιοδείας του ο Yo-Yo Ma οργανώνει αθόρυβες κοινωνικές δράσεις, παίζοντας εντελώς δωρεάν τσέλο στα πιο απίθανα μέρη. Έτσι, την προηγούμενη Παρασκευή έπαιξε Μπαχ σαν πλανόδιος μουσικός στην προβλήτα της Πύλης 8, στο λιμάνι του Πειραιά.

Την επόμενη ημέρα επισκέφτηκε τα γραφεία της Σχεδίας, ήπιε τον καφέ του στο καινούργιο στέκι της ομάδας στην Κολοκοτρώνη και μετά έπαιξε μουσική για τους περαστικούς. Λίγο αργότερα, στην Πνύκα, σε ένα μικρό συμπόσιο −μετά μουσικής πάντα− η Λυδία Κονιόρδου διάβασε τον «Επιτάφιο» του Περικλή και η Μάρθα Φριντζήλα τραγούδησε δύο παραδοσιακά τραγούδια. Έφτασε, τέλος, στην Πλατεία Κυψέλης και μαζί με άλλους έλληνες μουσικούς έπαιξε τσέλο σε μια pop-up συναυλία για ένα κοινό που ενδεχομένως δεν θα είχε την οικονομική δυνατότητα να τον απολαύσει στο Ηρώδειο.

Ο Μπαχ που χορεύεται

Mitten wir im Leben sind/Bach6Cellosuiten. Δύο μόλις μέρες μετά τη μυσταγωγία που μας πρόσφερε ο Yo-Yo Ma, οι 6 σουίτες για τσέλο σόλο του Μπαχ ακούστηκαν και πάλι στο Ηρώδειο, αυτή τη φορά όμως χορογραφημένες με τον αυστηρό, αφαιρετικό, αναγνωρίσιμο τρόπο της Ανν Τερέζα ντε Κεερσμάκερ. Η κορυφαία φλαμανδή δημιουργός έδωσε μια άλλη ερμηνεία στο έργο του Μπαχ αναλύοντας και φωτίζοντας την αρμονία κάθε κομματιού. Ο τίτλος που διάλεξε για τη χορογραφία της δίνει το στίγμα της δραματουργικής της προσέγγισης. Η φράση «Mitten wir im Leben sind» (Εν τω μέσω της ζωής βρισκόμαστε στον θάνατο) προέρχεται από έναν μεσαιωνικό ύμνο που μεταφράστηκε στα γερμανικά από τον Λούθηρο και έχει χαραχτεί στον τάφο της Πίνα Μπάους. Μιλά για την επίγνωση της θνητότητας των ανθρώπων, μια τραγική συναίσθηση του πεπερασμένου που μας καθορίζει αλλά και μας δίνει τη δυνατότητα να εμβαθύνουμε, να αγαπήσουμε, να φαντασιωθούμε το άπειρο.

Για δύο ολόκληρες ώρες, η ίδια η χορογράφος −ακμαιότατη στα 59 της χρόνια και με απίστευτη χάρη− και οι χορευτές της ομάδας της, Rosas, με τη συνοδεία του διεθνώς αναγνωρισμένου γάλλου τσελίστα Ζαν-Γκυγεν Κεράς −ο οποίος επίσης έπαιξε όλο το έργο από μνήμης− μας έδωσαν ένα εμπνευσμένο δείγμα «συμβίωσης» κίνησης, μουσικής και ψυχής. Μεγάλοι κύκλοι, σπιράλ, άλματα, διαγώνιες διαδρομές, βήματα γρήγορα, παύσεις, με το σώμα να ακινητοποιείται αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο στη μουσική και τη μουσική να σταματά για να δώσει χώρο στην κίνηση.

Στις τέσσερις πρώτες σουίτες κυριάρχησαν τα χορευτικά σόλο. Τέσσερις χορευτές, τρεις άνδρες και μια γυναίκα, ένας για κάθε κομμάτι, ντυμένοι με ρούχα καθημερινά, περιστρέφονταν γύρω από τον τσελίστα −ένας νοητός άξονας που άλλαζε θέση σε κάθε σουίτα− οπτικοποιώντας την αρχιτεκτονική της μουσικής του Μπαχ, με επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Η Ντε Κεερσμάκερ εμφανιζόταν για να «αριθμήσει» κάθε κομμάτι με τις κινήσεις των χεριών της, για να οριοθετήσει, σαν άλλος γεωμέτρης, το ζωγραφισμένο με κιμωλία δάπεδο της σκηνής, με χρωματιστές αυτοκόλλητες ταινίες και, φυσικά, για να ενωθεί σε σύντομα ντουέτα με τον χορευτή, «εισβάλλοντας» άλλοτε ανάλαφρα, άλλοτε ορμητικά στην allemande κάθε σουίτας. Στην πέμπτη σουίτα, ο Ζαν-Γκυγεν Κεράς, φωτισμένος από έναν προβολέα, έμεινε στη σκηνή μόνος, με τη σκιά του, σηματοδοτώντας την απουσία του θανάτου, μια εικόνα που ανατράπηκε αμέσως μετά με μια έκρηξη ζωτικότητας, όταν οι πέντε χορευτές βρέθηκαν ταυτόχρονα στη σκηνή δίνοντας ο καθένας με το προσωπικό του ύφος, πέντε παραλλαγές πάνω στο μουσικό θέμα της 6ης σουίτας.

Μια αινιγματική, σχεδόν ερμητική χορογραφία που με τις παρατεταμένες σιωπές της έμοιαζε πιο πολύ σαν διαλογισμός πάνω στον Μπαχ. Ίσως να μην άρεσε σε όλους, ήταν όμως εξόχως ενδιαφέρουσα και βαθιά συγκινητική...