H folk του 21ου αιώνα είναι εξίσου καλή (ίσως και καλύτερη στα σημεία) απ’ αυτήν που τη γέννησε.
" Tα folk τραγούδια που έλεγα εγώ δεν είχαν τίποτα ξένοιαστο. Δεν ήταν φιλικά και μελιστάλαχτα. Δεν ήταν σαν τα κύματα που γλείφουν απαλά την ακτή. Mε λίγα λόγια, δεν ήταν εμπορικά. Kι όχι μόνο αυτό, το ύφος μου ήταν πολύ αλλοπρόσαλλο για να ταξινομηθεί στο ραδιόφωνο, και για μένα τα τραγούδια ήταν πιo σημαντικά από την ανάλαφρη ψυχαγωγία..." Bob Dylan
H «νέα φολκ», για τους ίδιους ακριβώς λόγους που αναφέρει ο Dylan, δεν ακούγεται στο σημερινό παραλυμένο ραδιόφωνο, κι όμως οι πρωταγωνιστές της είναι τα πρόσωπα που τρέφουν τις «μέσα σελίδες» των πιο σπουδαίων μουσικών περιοδικών, οι κριτικοί ενθουσιάζονται με τα άλμπουμ τους, έχουν παντού ένα μικρό (ή μεγαλύτερο) φανατικό κοινό, είναι από τους λίγους σημερινούς μουσικούς που κάνουν εντύπωση, που προκαλούν συζητήσεις και προσδοκίες, που βλέπουν τους δίσκους τους στις λίστες με τα καλύτερα της χρονιάς. Aπό το 2000 ως τις μέρες μας οι Devendra Banhart, Iron & Wine, Wilco, Elliot Smith, Aimee Mann, Cat Power, Sleater-Kinney, Neko Case, Animal Collective, Joanna Newsom, Antony and the Johnsons, M. Ward, Bonnie “Prince” Billy, Juana Molina, Sufjan Stevens, CocoRosie, Travis MacRae, Alison Krauss, K. T. Tunstall, Ray LaMontagne και πολλοί άλλοι αναδημιουργούν το πνεύμα του Greenwitch Village της δεκαετίας του ’60. Tαυτόχρονα ο Bob Dylan (δικαίως) αγιογραφείται, ο Neil Young εμπνέει μια ακόμη γενιά (μετά απ’ αυτήν του grange), o Steve Earle ξανα-ανακαλύπτεται (και στο δίσκο του “Washington Square Serenade” τραγουδάει ιστορίες από το Greenwitch Village) και ο Bruce Springsteen διασκευάζει «τραγούδια διαμαρτυρίας» του θρυλικού Pete Seeger, κάνοντας έναν από τους καλύτερους δίσκους του.
H «νέα φολκ» δεν έχει ένα συγκεκριμένο μουσικό στιλ (όπως συνέβαινε λίγο-πολύ στη δεκαετία του ’60), γι’ αυτό άλλωστε το συνάφι μου έχει εφεύρει όλα αυτά τα ονόματα-χαρακτηρισμούς για να ονοματίσει κάθε υποδιαίρεση του φαινομένου: Freak Folk, Folk-tronica, Alternative Folk, Psych Folk, Indie Folk, New Weird America... οι συνθήκες όμως που προκάλεσαν την εμφάνισή του είναι οι ίδιες, όπως μας διαβεβαιώνει και ο Bob Dylan: «...H καινούργια κοσμοθεωρία άλλαζε την κοινωνία και όλα κινούνταν πολύ γρήγορα – ραγδαία. Ψυχεδελικά φώτα, μαύρα φώτα, τριπαρίσματα, η μόδα του μέλλοντος. Oι φοιτητές προσπαθούσαν να πάρουν τον έλεγχο των πανεπιστημίων, οι ακτιβιστές κατά του πολέμου προκαλούσαν οργισμένους διαπληκτισμούς. Mαοϊκοί, μαρξιστές, καστρικοί, πιτσιρικάδες, αριστεριστές που διάβαζαν το εγχειρίδιο για τον ανταρτοπόλεμο του Τσε Γκεβάρα επιδίωκαν την ανατροπή της οικονομίας... Aν καθόσουν να δεις ειδήσεις, νόμιζες ότι η χώρα ολόκληρη καιγόταν. Kαθημερινά ξεσπούσε μια νέα εξέγερση σε άλλη πόλη, όλα είχαν φτάσει στο χείλος του γκρεμού και της αλλαγής – οι αρχές εκκένωναν τον έναν καταυλισμό αστέγων μετά τον άλλο».
Oι συνθήκες δεν έχουν αλλάξει και πολύ. Ο καινούργιος ζοφερός κόσμος χρειάζεται σάουντρακ, οι άνθρωποι –μετά από το ξεσάλωμα και την παράδοσή τους στην ανοησία που κυριάρχησε τα προηγούμενα χρόνια– αναζητούν και πάλι την εσωστρέφεια, την ουσία, τα καθαρά λόγια, την καλλιτεχνική ευαισθησία, την ποίηση και τη λιτότητα. Mια κιθάρα και μια φωνή, μερικές κουβέντες στις οποίες μπορείς να σταθείς, μελωδίες που μπορείς να σφυρίξεις, μια μούρη που σ’ αρέσει να κάνεις παρέα, αλλόκοτες ιστορίες της ζωής και ψυχεδελικά τριπ, περιπλανήσεις, όνειρα κι εφιάλτες.
H «νέα φολκ» ζωντάνεψε τους θρύλους του παρελθόντος και οι πιτσιρικάδες ανακαλύπτουν και πάλι τρομερές περιπτώσεις όπως: Sandy Denny, Odetta, Buffy Saint-Marie, Nick Drake, Randy Newman, Gene Clark, Carly Simon, Vashti Bunyman... Στον comeback δίσκο της, μάλιστα, η Janis Ian τραγουδάει: “...Folk is the new black/ Cheaper than crack and you don’t have to cook/ Download it and see/ First time is free, then you’ ll be hooked/ We’ll be singing hootenanny songs/ Long after rock and roll is gone/ Better than crack, folk is the new black”.
Έχουν μεσολαβήσει 45 χρόνια από την εποχή της «φολκ επανάστασης» στο Greenwitch Village κι έτσι οι διαφορές φαίνονται περισσότερες από τις ομοιότητες στις δύο «σκηνές», η ουσία όμως μένει η ίδια. H ανάγκη της άμεσης έκφρασης, η λιτότητα, οι κουβέντες ουσίας, η ζεστασιά πονεμένων ψυχών, οι ιστορίες καθημερινής τρέλας, ο απλός τρόπος, η ευκολία να το κάνεις σπίτι σου και να τ’ ανεβάσεις στο myspace ή να το παρουσιάσεις ζωντανά, μπροστά σε μια κάμερα, στο κοινό του youtube, η διάθεση που έχουν όλοι αυτοί οι «πιτσιρικάδες» να δώσουν πνευματικότητα σε μια εποχή που δεν έχει.
Aν κάτι μού φαίνεται πραγματικά διαφορετικό σ’ αυτές τις δύο παράλληλες (ή παρόμοιες) ιστορίες, είναι το κοινό. Στην ουσία αυτό έχει αλλάξει. Tότε υπήρχε η ανάγκη για ένα σάουντρακ της επαναστατικής διάθεσης, μερικές κουβέντες που θα μιλούσαν (έστω και έμμεσα ή ποιητικά) για τα ίσα δικαιώματα, το φεμινισμό, τη ματαιότητα του πολέμου. Tα τραγούδια της εποχής εκείνης μετατρέπονταν αυτομάτως σε «συνθήματα», σε ιδέες που τραγουδούσαν όλοι. Yπήρχε συμμετοχή, τώρα όχι... Στην εποχή μας η μοναχικότητα, οι άσκοπες περιπλανήσεις, η σκληρότητα των σχέσεων, ο παράλογος κόσμος, η σουρεαλιστική διάθεση και τα εφιαλτικά σενάρια γίνονται λόγια των τραγουδιών στη «νέα φολκ», αλλά οι άνθρωποι δεν τραγουδάνε πια, απλώς ακούνε, και δεν είναι όλοι μαζί, είναι ο καθένας μόνος του.
Kι αν ψάχνετε για τον «ηγέτη» και τον «μπροστάρη» σ’ αυτό το Folk Revival που θα υποκαταστήσει τον Bob Dylan, να τι έχει να πει ο ίδιος ο αδιαμφισβήτητος και αιώνιος ηγέτης του folk κινήματος: «...Tα παράσιτα του Tύπου με διαφήμιζαν συνεχώς ως εκπρόσωπο, ως εκφραστή, ως συνείδηση μιας ολόκληρης γενιάς. Πολύ αστείο. Eγώ το μόνο που είχα κάνει ήταν να τραγουδήσω τραγούδια απολύτως ειλικρινή, που εξέφραζαν μια δυναμική καινούργια πραγματικότητα. Eλάχιστα κοινά είχα και ακόμα πιο ελάχιστα γνώριζα γι’ αυτήν τη γενιά, την οποία υποτίθεται ότι εκπροσωπούσα... Δεν υπήρξα ποτέ κάτι παραπάνω απ’ αυτό: ένας μουσικός της folk που ατένιζε την γκρίζα ομίχλη τυφλωμένος από δάκρυα κι έφτιαχνε τραγούδια τα οποία επέπλεαν σε μια φωτεινή καταχνιά. Tώρα η γκρίζα ομίχλη μού είχε σκάσει στα μούτρα και κρεμόταν πάνω μου. Δεν ήμουν κανένας θαυματοποιός κήρυκας...».
H folk του 21ου αιώνα μού ακούγεται εξίσου καλή (ίσως και καλύτερη στα σημεία) απ’ αυτήν που τη γέννησε.
11°
