Ο πλάτανος του Πλάτωνα στον Ιλισό

καθαρὰ καὶ διαφανῆ τὰ ὑδάτια φαίνεται, καὶ ἐπιτήδεια κόραις παίζειν παρ᾿ αὐτά. Πλάτων, Φαίδρος, 229b.
τοῦτο τὸ μυθολόγημα πείθῃ ἀληθὲς εἶναι; Πλάτων, Φαίδρος, 229c.

Ο Ιλισός με την υψηλοτάτην πλάτανον. Πλάτων, Φαίδρος, 229a.

Μία παράστασή του θεού ποταμού Ιλισού υπάρχει στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα. Σήμερα εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο.

-Ο ποταμός Ἰλισός μνημονεύεται στον Διάλογο «Φαῖδρος» του Πλάτωνα. Εκεί περιγράφεται η σκηνή όπου ο Σωκράτης και ο Φαῖδρος συζητούν εκτός πόλεως, στη δεξιά όγχη του ποταμού.

Ο Φαῖδρος καλεί τον Σωκράτη να βγουν περίπατο «παρ’ Ἰλισόν», και ο Σωκράτης περιγράφει τον τόπο, τα δέντρα και τη δροσιά του ποταμού.

Φαῖδρος: ἄγε δή, ἔφη, ἴωμεν παρ’ Ἰλισόν, ἐκεῖσε δὴ κατὰ τὴν ἱερὰν τοῦ Ἰλισοῦ πηγήν

Σωκράτης: καλὸς δὴ τόπος, ὦ φίλε Φαῖδρε

Παραθέτω τμήμα του αρχαίου κειμένου με τον διάλογο Σωκράτη, Φαίδρου . Το κείμενο είναι σχεδόν απόλυτα κατανοητό και σήμερα . Διατηρεί τη δροσιά των καθαρών νερών του Ιλισού.

229.a, Σωκράτης. Δεῦρ᾿ ἐκτραπόμενοι κατὰ τὸν Ἰλισὸν ἴωμεν, εἶτα ὅπου ἂν δόξῃ ἐν ἡσυχίᾳ καθιζησόμεθα. Φαίδρος, Εἰς καιρόν, ὡς ἔοικεν, ἀνυπόδητος ὢν ἔτυχον· σὺ μὲν γὰρ δὴ ἀεί. ῥᾷστον οὖν ἡμῖν κατὰ τὸ ὑδάτιον βρέχουσι τοὺς πόδας ἰέναι, καὶ οὐκ ἀηδές, ἄλλως τε καὶ τήνδε τὴν ὥραν τοῦ ἔτους τε καὶ τῆς ἡμέρας. Σωκράτης, Πρόαγε δή, καὶ σκόπει ἅμα ὅπου καθιζησόμεθα. Φαίδρος, Ὁρᾷς οὖν ἐκείνην τὴν ὑψηλοτάτην πλάτανον; Σωκράτης, Τί μήν; [b] Φαίδρος, Ἐκεῖ σκιά τ᾿ ἐστὶν καὶ πνεῦμα μέτριον, καὶ πόα καθίζεσθαι ἢ ἂν βουλώμεθα κατακλινῆναι. Σωκράτης, Προάγοις ἄν. Φαίδρος, Εἰπέ μοι, ὦ Σώκρατες, οὐκ ἐνθένδε μέντοι ποθὲν ἀπὸ τοῦ Ἰλισοῦ λέγεται ὁ Βορέας τὴν Ὠρείθυιαν ἁρπάσαι; Σωκράτης, Λέγεται γάρ. Φαίδρος, Ἆρ᾿ οὖν ἐνθένδε; χαρίεντα γοῦν καὶ καθαρὰ καὶ διαφανῆ τὰ ὑδάτια φαίνεται, καὶ ἐπιτήδεια κόραις παίζειν παρ᾿ αὐτά. [c] Σωκράτης, Οὔκ, ἀλλὰ κάτωθεν ὅσον δύ᾿ ἢ τρία στάδια, ᾗ πρὸς τὸ ἐν Ἄγρας διαβαίνομεν· καί πού τίς ἐστι βωμὸς αὐτόθι Βορέου. Φαίδρος, Οὐ πάνυ νενόηκα· ἀλλ᾿ εἰπὲ πρὸς Διός, ὦ Σώκρατες, σὺ τοῦτο τὸ μυθολόγημα πείθῃ ἀληθὲς εἶναι;

Ακολουθεί ελεύθερη απόδοση του αρχαίου κειμένου:

Σωκράτης: Φεύγουμε από δω και πάμε όπως ρέει ο Ιλισός. Θα καθίσουμε κάπου με ησυχία. Φαίδρος: Είμαι ξυπόλυτος αλλά το περπάτημα μας αυτό δεν απαιτεί παπούτσια. Εσύ βέβαια Σωκράτη ποτέ δε φοράς. Ευχάριστο θα είναι το περπάτημα στο νερό. Αυτήν την εποχή του χρόνου και αυτή την ώρα της ημέρας.

Σωκράτης: Προχώρα μπροστά και βρες κατάλληλο μέρος να καθίσουμε.

Φαίδρος: Βλέπεις αυτόν τον υψηλότατο πλάτανο; Εκεί έχει παχιά σκιά, φυσάει απαλό αεράκι και πλούσιο γρασίδι για να καθίσουμε ή αν θέλουμε να ξαπλώσουμε κιόλας.

Σωκράτης: Πάμε. Προχώρα πρώτος.

Φαίδρος: Πες μου Σωκράτη, εδώ λέγεται ότι ο Βορέας απήγαγε, άρπαξε την Ωρείθυια;

Σωκράτης: Ναι έτσι λέγεται.

Φαίδρος: Α εδώ όπου τα νερά του Ιλισού κελαρύζουν χαρούμενα πεντακάθαρα και διαφανή. Κατάλληλος τόπος για διασκέδαση και αναψυχή κοριτσιών.

Σωκράτης: Όχι. .Όμως κατηφορίζοντας, δυο – τρία στάδια, εκεί που περνάμε το γεφύρι για το ιερό της Άγρας εκεί κοντά βλέπουμε τον βωμό του Βορέα.

Φαίδρος: Πες μου Σωκράτη, μα τον Δία, πιστεύεις ότι είναι αληθής αυτός ο μύθος;

Σημειώσεις.

• Ναός Αγροτέρας Αρτέμιδος: Βρίσκεται κοντά στο Παναθηναϊκό στάδιο, στον λόφο του Αρδηττού και της Άγρας. Πάνω από την αριστερή όχθη του Ιλισού. Ιωνικός ναός του 5ου αιώνος. Κατεδαφίστηκε το 1778 και τα μεγάλης τέχνης αρχιτεκτονικά μέλη του χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του τείχους των Αθηνών γύρω από την Ακρόπολη. Σώζεται ένα τμήμα με λίγους δόμους.
• Ωρείθυια και Βορέας. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία η Ωρείθυια ήταν κόρη του βασιλιά των Αθηνών Ερεχθέα, την οποία ερωτεύτηκε και απήγαγε ο άνεμος - θεός Βορέας, από τις όχθες του ποταμού Ιλισού όπου έπαιζε με τις φίλες της. Την πήγε στα ανάκτορα του στη Θράκη.
• Στην υδρογραφία: Αριστερή όχθη ενός ποταμού είναι αυτή που βρίσκεται στα αριστερά σου όταν στέκεσαι με το βλέμμα στραμμένο προς τη ροή του νερού.