Η κρυφή Αρμονία και η Αρμονία των αντιθέτων

• Ο βίος και η Τέχνη εμπεριέχουν: Αρμονία, Ισορροπία, Ενότητα, Τάξη, Αντίθεση.
• Ηράκλειτος: Αρμονίη αφανής φανερής κρείττων. Η αφανής αρμονία είναι καλύτερη από τη φανερή.
• Γκυστάβ Φλωμπέρ: Κάθε τι στη ζωή είναι ισορροπημένο όταν υπάρχει Αρμονία ανάμεσα στον εαυτό μας και τον περιβάλλοντα κόσμο.
• Άγγελος Σικελιανός: «καθένας στην αρμονία σα σε ραβδί αγριλίδας ζυγιασμένος». Το διάβα του ελαιώνα, απόσπ.

Αρμονία στην ελληνική μυθολογία

Ησίοδος, Θεογονία, 934- 937.

Με τον Άρη, που όταν πολεμά, τρυπά τις χοντρές δερμάτινες ασπίδες, γέννησε η Κυθέρεια Αφροδίτη τους δεινούς Δείμο και Φόβο που όταν πολεμούν με τον εκπορθητή των πόλεων, πατέρα τους Άρη, διαλύουν και συγκλονίζουν τις πυκνές φάλαγγες των στρατιωτών, όσο κρατά ο ψυχρός πόλεμος. Κόρη του ίδιου ζευγαριού, ήταν η Αρμονία που παντρεύτηκε ο μεγαλόψυχος Κάδμος.

Στη γνωστή φράση, «ο έρωτας είναι πόλεμος» διακρίνουμε την ανίκητη έλξη και ταύτιση των δύο θεών, του Άρη και της Αφροδίτης. Καρπός του έρωτα τους η όμορφη Αρμονία. Το ζητούμενο της Αρμονίας ,σε κάθε ερωτικό ζευγάρι, είναι μια ομαλή σχέση ισορροπίας όπου κανείς εκ των δύο, δεν υπάρχει εις βάρος του άλλου. Το πάθος που χαρακτήριζε τους δύο θεούς απέκτησε μέτρο και ευγένεια με τη γέννηση της Αρμονίας.

Η Αρμονία με τον βασιλιά της Θήβας Κάδμο απέκτησε πολλά παιδιά, ανάμεσα τους και την Σεμέλη, τόσο όμορφη, που ο Δίας έσμιξε μαζί της για να γεννηθεί ένας ακόμα θεός, ο Διόνυσος. Η Αρμονία αποδεικνύει αυτό που λέγεται από την αρχαιότητα: «τα αντίθετα έλκονται» ή μήπως συμβαίνει το αντιδιαμετρικό «αν δεν ταιριάζαμε δεν θα συμπεθεριάζαμε». Απαντήσεις υπάρχουν πολλές, αφού ο μύθος, ο κάθε μύθος, αφήνει χώρο για τόσες εξηγήσεις όσοι είναι και οι άνθρωποι που τον διηγούνται, τον «πλάθουν», τον γράφουν, τον μεταφέρουν στη λογοτεχνία, στο θέατρο, στην τέχνη...

Η αρμονία στη μουσική επιτυγχάνεται δια της συνθέσεως αντιθέτων ήχων. Οξείς ήχοι συνδυάζονται με βαρείς, μακροί με βραχείς. Αρμονία, ρυθμός, μελωδία είναι τα 3 βασικά δομικά στοιχεία της μουσικής. Η συνήχηση των μουσικών φθόγγων λέγεται Αρμονία.

Αριστοτέλης, Περί κόσμου 5, 396b,7.

Ο Αριστοτέλης, αναφερόμενος στον Σκοτεινό, όπως γράφει, Ηράκλειτο, υποστηρίζει ότι δια της συνθέσεως των αντιθέτων στις ανθρώπινες σχέσεις, στην τέχνη, στη μουσική, στο λόγο, στη γραφή... επιτυγχάνεται Αρμονία. Αναφέρεται στη θεωρία του Ηράκλειτου γνωστή ως Αρμονία των αντιθέτων.

Η Αρμονία των Σφαιρών είναι η κίνηση του Σύμπαντος η οποία παράγει μουσική και προκαθορίζεται από τους αριθμούς. (Η άποψη αυτή αποδίδεται στον Πυθαγόρα).

Ο αστρονόμος, γνωστός και ως «Νομοθέτης του Ουρανού», Johannes Kepler, αλλά και σχεδόν όλοι οι στοχαστές από την αρχαιότητα έως σήμερα, αντιλαμβανόταν τον Κόσμο οργανωμένο σε μια τάξη σύμφωνα με τις αρμονικές μαθηματικές σχέσεις.

Η αρμονία και η τάξη του ουράνιου θόλου προκαλεί τον θαυμασμό από τότε που ο άνθρωπος έστρεψε το βλέμμα του στη μεγαλύτερη οθόνη του Σύμπαντος κόσμου, στον έναστρο ουρανό.

Μιλάμε για αρμονική ταλάντωση, αρμονική κίνηση, αρμονική συνάρτηση, αρμονική διαίρεση ευθείας, αρμονική συνύπαρξη.

Δυσαρμονία είναι το αντίθετο της Αρμονίας. Η αρχαία ελληνική θρησκεία- μυθολογία, εμπεριέχει την δυσαρμονία, την έλλειψη τάξεως και συμμετρίας στον κόσμο. Πλήθος τέρατα, μειξογενή πλάσματα, γίγαντες, κύκλωπες,.. βρίσκονται στον αντίποδα της συμπαντικής αρμονίας, στη σφαίρα της δυσαρμονίας, σε σχέση με την εξέλιξη του ανθρώπου.

Η Αρμονία στον Παρθενώνα

Ο Παρθενών είναι το κορυφαίο επίτευγμα της αρχαίας αρχιτεκτονικής, ένα από τα κορυφαία, λαμπρότερα και τελειότερα κατορθώματα του ανθρώπινου πνεύματος. Οι αναλογικές σχέσεις στο μνημείο συνθέτουν ένα σύνολο αρμονικό και ισορροπημένο. Αν θα ζητούσαμε ένα ορισμό της Αρμονίας θα μας τον έδινε η αρχιτεκτονική του Παρθενώνος: Αρμονία είναι η εύρυθμη διάταξη των μελών του Παρθενώνος προς το σύνολο.

Το μνημείο δονείται από ένα παλμό ζωής, μία έκφραση ενός ζωντανού οργανισμού, ένα ζωτικόν φαίνεσθαι. Η σκόπιμη ελάφρυνση της ύλης, οι οπτικές εκλεπτύνσεις συνθέτουν πλήθος μελετημένων μη κανονικών αρχιτεκτονικών μορφών και χαράξεων, ένα σύνολο λειτουργικών ακανονιστιών οι οποίες «κτίζουν» ένα έργο με ζωντανή πνευματικότητα και πολύ προχωρημένες καλλιτεχνικές προθέσεις.

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να κάνουμε στους αρμούς ώσεως του Παρθενώνα. Το σύνολο των αρχιτεκτονικών μελών και ανάγλυφων του μνημείου συνδέονται μεταξύ τους με τις τελειότερες και τεχνολογικά εξελιγμένες αρμόσεις που θα ήταν πολύ δύσκολο να επιτευχθούν ακόμα και στη σημερινή εποχή.

Η λέξη αρμονία έχει την ίδια ρίζα με τις λέξεις αρμός, αρμόζω. Αν οι αρμοί του μνημείου δεν είχαν τόσο τέλεια συναρμογή μεταξύ τους δεν θα είχαμε αυτό το λαμπρό μνημείο σύμβολο του παγκόσμιου πολιτισμού και αρμονίας. O Παρθενών στηρίζει όλη του τη μεγαλοπρέπεια και αρμονία πάνω στους αφανείς αρμούς του. Η Ηρακλείτεια σοφία: Δια της συνθέσεως των αντιθέτων επιτυγχάνεται αρμονικό αποτέλεσμα. Οι τέλειες αφανείς αρμόσεις επιτρέπουν , μέσω των οπτικών εκλεπτύνσεων, να έχει το μνημείο τις απαραίτητες ακανονιστίες που του χαρίζουν το ζωτικόν φαίνεσθαι.

Ο Παρθενών, σίγουρα, απετέλεσε αντικείμενο υψηλών σκέψεων για τους μεταγενέστερους Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Εξ` άλλου η αριστοτελική εντελέχεια των όγκων του πεντελικού μαρμάρου οδηγεί στον ίδιο τον Παρθενώνα. Η λανθάνουσα κίνηση που συμβάλλει στη ζωντανή πνευματική αρχιτεκτονική του μνημείου έχει σαν φιλοσοφικό υπόβαθρο την σύνθεση των αντιθέτων του Ηράκλειτου που γεννήθηκε περίπου 100 χρόνια πριν αρχίσει να κτίζεται ο Παρθενών.

* Αφιερώνεται στην αρχαιολόγο Ιωάννα- Μαρίνα Γαλάνη- Καζαμιάκη.