Athens Digital Arts Festival 2025: Εξερευνώντας την υπερπραγματικότητα

Πώς αντιλαμβανόμαστε, παρουσιάζουμε και κριτικάρουμε την υπερπραγματικότητα της τεχνολογίας στη σύγχρονη ψηφιακή τέχνη; Στην εποχή του ChatGPT και της τεχνητής νοημοσύνης, το Διεθνές Φεστιβάλ Ψηφιακών Τεχνών της Αθήνας, Athens Digital Arts Festival, επιλέγει τη θεματική «Simulacra» ως το πιο επίκαιρο θέμα του σύγχρονου κόσμου όσον αφορά την τεχνολογία. Μια συνθήκη που, σύμφωνα με τον φιλόσοφο Ζαν Μποντριγιάρ, έχει τέσσερα στάδια: πιστή αντιγραφή πρωτοτύπου, διαστρέβλωση της πραγματικότητας, προσποίηση της πραγματικότητας, που ισχυρίζεται ότι περιγράφει την πραγματικότητα χωρίς πρωτότυπο, και καθαρή προσομοίωση, όπου το αντίγραφο δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Για την 21η διοργάνωση, που θα πραγματοποιηθεί στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων από 3/4 έως 7/4, το ADAF προσκαλεί καλλιτέχνες ώστε να υπερβούν τα όρια της ψηφιακής δημιουργικότητας, εξερευνώντας την υπερπραγματικότητα, την εικονικότητα και το ανοίκειο. Προκειμένου να μάθουμε περισσότερα για το φεστιβάλ, όπου η τέχνη δεν αντικατοπτρίζει μόνο τον κόσμο όπως είναι αλλά και τον κόσμο όπως θα μπορούσε να είναι, μιλήσαμε με τον ιδρυτή και διευθυντή του 

Athens Digital Arts Festival 2025: Τι μας είπε ο Ηλίας Χατζηχριστοδούλου

― Τι σας οδήγησε ώστε να ξεκινήσετε το ADAF; 

Η ανάγκη να δημιουργηθεί ένας ζωντανός διάλογος μεταξύ τέχνης, τεχνολογίας και κοινού στην Ελλάδα. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η ψηφιακή τέχνη δεν είχε ακόμη βρει μια οργανωμένη πλατφόρμα στη χώρα μας. Θέλαμε να δώσουμε χώρο σε καλλιτέχνες που εξερευνούν νέα μέσα και να φέρουμε το κοινό σε επαφή με το μέλλον της δημιουργικότητας.  

Επίσης, ήταν ένα πείσμα των καιρών ότι μπορεί να δημιουργηθεί ένα γεγονός που να υπηρετεί καθετί πειραματικό, ανένταχτο, επαναστατικό. Εκφράσου ανοιχτά με κάθε οπτικοακουστικό μέσο. Αυτό ήταν και θα είναι το moto της διοργάνωσης. 

― Θεωρείτε το ελληνικό κοινό εκπαιδευμένο στην ψηφιακή τέχνη;

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε τεράστια εξέλιξη. Όταν ξεκινήσαμε, η εξοικείωση του κοινού ήταν περιορισμένη, αλλά σήμερα υπάρχει μια συνεχώς αυξανόμενη κοινότητα που ενδιαφέρεται για την τέχνη νέων μέσων, τις ψηφιακές εγκαταστάσεις, τα NFTs, την τεχνητή νοημοσύνη και την εμβυθιστική εμπειρία. Αναμένει το επόμενο ADAF για να ζήσει την εμπειρία των τεχνολογιών στην τέχνη, να κοινωνικοποιεί, να έρθει κοντά με δημιουργούς από κάθε μέρος του κόσμου. Κι εμείς όμως έχουμε ανάγκη αυτό το κοινό, τον παλμό του, που τις περισσότερες φορές ενεργοποιεί, εξελίσσει θα έλεγα, τα έργα και έχει έναν ανοιχτό και δημιουργικό διάλογο με τη διοργάνωση. Επίσης κάθε χρόνο λατρεύω, όπως και οι καλλιτέχνες, να βλέπω τις αντιδράσεις του κοινού σε κάθε νέα, συναρπαστική εμπειρία.  

― Τέχνη και τεχνολογία. Τόσο κοντά ,η μία περιέχει την άλλη, για κάποιους όμως τόσο μακριά. Θέλετε να μοιραστείτε τις σκέψεις σας;

Για μένα πάντα ήταν αλληλένδετες. Η τέχνη χρησιμοποιεί την τεχνολογία ως εργαλείο για να επαναπροσδιορίσει το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Από τη φωτογραφία και τον κινηματογράφο μέχρι την εικονική πραγματικότητα και την τεχνητή νοημοσύνη, η τεχνολογία δίνει νέα μέσα αφήγησης και εμπειρίας. Είναι η νέα γλώσσα επικοινωνίας μας. Όλοι έχουμε έναν κώδικα επικοινωνίας και η τεχνολογία έρχεται να τον ξεκλειδώσει. Την τελευταία εικοσαετία υπηρετούμε τον κώδικα αυτό μέσα από τη διοργάνωση του Φεστιβάλ Ψηφιακών Τεχνών της Αθήνας και το τρίπτυχο Τέχνη - Τεχνολογία - Επιστήμη. 

― Ποιο είναι το κεντρικό θέμα του 21ου Athens Digital Arts Festival και πώς αυτό σχετίζεται με την τεχνολογία της εποχής μας;

Το θέμα μας για φέτος είναι το Simulacra – η ιδέα των προσομοιώσεων, των αντιγράφων χωρίς πρωτότυπο, της εικονικής πραγματικότητας που συχνά γίνεται πιο αληθινή από την ίδια την πραγματικότητα. Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, των deepfakes και του metaverse, το όριο μεταξύ αληθινού και ψεύτικου έχει γίνει πιο ρευστό από ποτέ. Είναι αυτό που μας απασχολεί σήμερα κοιτώντας παράλληλα, με κριτική σκέψη, το αύριο. Και έχει πάντα ιδιαίτερο ενδιαφέρον το πώς εξελίσσεται και αναπτύσσεται η θεματολογία σε μια διοργάνωση με τόσες κατηγορίες και περιεχόμενο όπως: Installations, Animation, Video Art, Games, VR, AR, XR,  Web Art, Performances, Music, Workshops, Talks, Tributes, Festivals of the World και φυσικά το ADAF Kids, ένα γεγονός ειδικά για γονείς και παιδιά με όλα τα παραπάνω. 

― Τι ξεχωριστό θα δούμε φέτος;

Σκοπός μας είναι πάντα να παρουσιάζουμε έργα και εμπειρίες που θα ψυχαγωγούν και παράλληλα θα προβληματίζουν το κοινό σχετικά με καίρια θέματα της εποχής μας, όπως περιβαλλοντική συνείδηση, έμφυλα ζητήματα, συμπερίληψη κ.ά. Θα έχουμε διαδραστικά installations, VR και AR εμπειρίες, καθώς και performances που θολώνουν τα όρια μεταξύ πραγματικού και εικονικού.  Το πρόγραμμα του φετινού ADAF θα είναι το μεγαλύτερο από κάθε άλλη χρονιά και αυτό το οφείλουμε, για ακόμη μια χρονιά, στην υποστήριξη της Περιφέρειας Αττικής, μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Αττική» ΕΣΠΑ 2021-2027, και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και από εθνικούς πόρους, αλλά και τη συνδιοργάνωση με τον Δήμο Αθηναίων και τον ΟΠΑΝΔΑ, προσφέροντας ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα εργαστηρίων αλλά και εμπειριών, με μεγάλες εγκαταστάσεις ήχου και φωτός και στον δημόσιο χώρο της πόλης. Φέτος, έχουμε τη χαρά να παρουσιάζουμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και το πρόγραμμα Chromosphere, στο οποίο το ADAF είναι ο leader. Πρόκειται για έναν τεράστιο θόλο, ο οποίος ταξίδεψε σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης για να έρθει τον Απρίλιο στην Αθήνα, στο πλαίσιο της διοργάνωσης, και στον οποίο το κοινό θα έχει την ευκαιρία να δει 360 εμβυθιστικές προβολές, performances, ομιλίες και εργαστήρια. Επίσης, έχουμε πολύ δυνατό μουσικό πρόγραμμα! Το μόνο όνομα που μπορώ να αποκαλύψω τώρα είναι η Dasha Rush! Ναι, καλά άκουσες, έρχεται στην Αθήνα μία από τις πιο πρωτοποριακές καλλιτέχνιδες της παγκόσμιας ηλεκτρονικής σκηνής, για να παρουσιάσει το «Hypothetically Personal», ένα οπτικοακουστικό ταξίδι που διαλύει τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και ονείρου. 

― Πώς το θέμα «Simulacra» του φεστιβάλ επηρεάζει την αντίληψη της πραγματικότητας και της προσομοίωσης;

Αναρωτιόμαστε: αν όλα είναι προσομοιώσεις, υπάρχει τελικά πρωτότυπο; Στον ψηφιακό κόσμο, ζούμε σε layers προσομοιώσεων, όπου μια εικόνα ή εμπειρία μπορεί να είναι 100% τεχνητή, αλλά να μας φαίνεται πιο αληθινή από την πραγματικότητα. 

― Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι καλλιτέχνες στην εποχή της υπερπραγματικότητας και των ψηφιακών προσομοιώσεων;

Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να παραμείνουν αυθεντικοί σε έναν κόσμο όπου η εικόνα και η εμπειρία είναι εύκολα αναπαραγόμενες. Επίσης, το θέμα της ηθικής: όταν η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί τέχνη, ποιος είναι ο δημιουργός;  

― Ως άνθρωπο, σας φοβίζει το να μην ξέρετε αν αυτό που βλέπετε υπήρξε, υπάρχει ή κάποτε θα υπάρξει;

Δεν θα έλεγα ότι με φοβίζει, αλλά με συναρπάζει. Το ADAF πάντα διερευνούσε αυτά τα όρια. Ζούμε σε μια εποχή όπου η αλήθεια είναι ρευστή – κι αυτό είναι τρομακτικό αλλά και δημιουργικά γόνιμο. 

― Yπερπραγματικότητα, εικονικότητα, ανοίκειο. Ωστόσο τι το αληθινό υπάρχει εδώ, αν υπάρχει;

Αυτό που είναι αληθινό είναι η εμπειρία. Αν κάτι προκαλεί συναίσθημα, αν μας αλλάζει, τότε έχει αλήθεια, ανεξάρτητα από το αν είναι «κατασκευασμένο» ή όχι. Και η αξιομνημόνευτη εμπειρία του κοινού στη διοργάνωση είναι για εμάς το Α και το Ω. Μιλάμε για μια φυσική παρουσία του κοινού, που έρχεται για να απολαύσει τα καλύτερα έργα σύγχρονου πολιτισμού και τεχνολογιών, στη μεγαλύτερη διοργάνωση ψηφιακών τεχνών στην Ελλάδα. 

― Ποιες καινοτόμες τεχνολογίες και τεχνικές χρησιμοποιούνται στο φεστιβάλ για να δημιουργήσουν μια εμβυθιστική εμπειρία στο κοινό;

XR, VR, AI-generated περιβάλλοντα, interactive installations με motion tracking και spatial sound. Μεγάλα εμβυθιστικά δωμάτια και χώροι εμπειριών, που εξελίσσονται με αμείωτο ενδιαφέρον. Προσπαθούμε πάντα να δημιουργούμε πολυαισθητηριακές εμπειρίες για όλους. 

― Παρατηρούμε ότι υπάρχει ανάγκη αναδιαμόρφωσης, επανεφεύρεσης και ενδεχομένως ωραιοποίησης του κόσμου μας. Γιατί;

Γιατί βιώνουμε μια εποχή κορεσμού πληροφορίας και αισθήσεων. Αναζητούμε νέους τρόπους ώστε να επανανοηματοδοτήσουμε την ύπαρξή μας, είτε μέσω τέχνης είτε μέσω τεχνολογίας. 

― Ξέρουμε ότι αγαπάτε όσο τίποτε την τέχνη στον δημόσιο χώρο. Αυτό σας έκανε να αναλάβετε και τις ψηφιακές εφαρμογές στο Μετρό της Θεσσαλονίκης;

Ακριβώς. Η τέχνη πρέπει να είναι προσβάσιμη. Οι ψηφιακές εφαρμογές στο Μετρό της Θεσσαλονίκης είναι μια επέκταση αυτής της φιλοσοφίας, δημιουργήθηκε ένα μετρό μουσείο, που ζει μέσα στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Η εμπειρία ήταν μοναδική κι επειδή έχει να κάνει, όπως είπατε, με τον δημόσιο χώρο, το αγαπάμε πολύ. Κάθε εγκατάσταση στον δημόσιο χώρο της πόλης είναι μοναδική, και σ' αυτό το πεδίο θα έχουμε να δούμε και σημαντικά αποτελέσματα, γιατί το ADAF μετέχει και στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα CO-VISION, όπου, σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, θα παρουσιάσει κορυφαίες διαδραστικές εγκαταστάσεις μεγάλου μεγέθους, που στοχεύουν στην καινοτομία, την ενσωμάτωση των τεχνολογιών αιχμής στην καθημερινότητα, την εκπαίδευση αλλά και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών στα μεγάλα περιβαλλοντικά ζητήματα. 

― Περιοδικές εκθέσεις VS μόνιμες εγκαταστάσεις. Tι θα διαλέγατε και γιατί;

Η πιο δύσκολη ερώτηση. Και τα δύο έχουν τη δική τους αξία. Οι περιοδικές εκθέσεις δημιουργούν μια αίσθηση ανακάλυψης, ξαφνιάσματος, το DNA του οργανισμού μας, ενώ οι μόνιμες εγκαταστάσεις δίνουν μια διαχρονική ταυτότητα σε έναν χώρο –όπως το μετρό της Θεσσαλονίκης και ο νέος εμβυθιστικός χώρος στα σημεία πολιτισμού στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος»–, υλοποιώντας ένα νέο σημείο πολιτισμού, έναν νέο χώρο, που ήρθε για να μείνει και να προσφέρει νέες εμπειρίες θέασης του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας μας στο ευρύ κοινό. Πάντως, επειδή η επιλογή είναι ιδιαίτερα δύσκολη μεταξύ περιοδικών και μόνιμων εγκαταστάσεων, το ιδανικό είναι η ισορροπία μεταξύ τους. 

― Έχουμε δει ότι το ADAF έχει παρουσία και στο εξωτερικό. Σε ποια project συμμετέχετε;

Συνεργαζόμαστε με φεστιβάλ και ιδρύματα παγκοσμίως, από την Ευρώπη μέχρι την Ασία. Όπως προανέφερα, έχουμε τη χαρά να ηγούμαστε ενός ευρωπαϊκού προγράμματος, του Chromosphere, ενός περιφερόμενου θόλου που ταξιδεύει στην Ευρώπη για να προσφέρει στο κοινό μια καινοτόμα, 360° εμπειρία. Έχοντας ήδη περάσει από Πολωνία, Γαλλία, Ιταλία, ήρθε επιτέλους η στιγμή να το φέρουμε και στην Ελλάδα. Ξέρεις, κάθε φορά που το οργανώναμε σε άλλη χώρα, απλά ανυπομονούσα να έρθει στην Αθήνα και να ζήσει και το κοινό εδώ, οι φίλοι μας, αυτή την ξεχωριστή εμπειρία. Επίσης ανυπομονούμε να δούμε και την εξέλιξη της συμμετοχής μας και στο άλλο ευρωπαϊκό μας πρόγραμμα, το CO-VISION, που στοχεύει στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση μέσω της ψηφιακής τέχνης. Σε αυτό το πλαίσιο, στο ADAF 2025 θα παρουσιάσουμε μεγάλου μεγέθους εγκαταστάσεις και έργα τα οποία θα επεκταθούν και στον δημόσιο χώρο της πόλης, καθώς και θα οργανωθεί μια σειρά από εργαστήρια και ομιλίες. 

― Πώς οραματίζεστε το μέλλον του ADAF;

Ένα πολυδιάστατο hub ψηφιακής τέχνης, όπου φυσικός και ψηφιακός χώρος συνυπάρχουν. Θέλουμε να συνεχίσουμε να εξερευνούμε νέες τεχνολογίες και να τις ενσωματώνουμε στην καλλιτεχνική εμπειρία. Ένας χώρος όπου το κοινό μπορεί να συνομιλεί με τους δημιουργούς, να συνδιαμορφώνει και να αναθεωρεί εδραιωμένες αντιλήψεις, καθώς και να βιώνει ξεχωριστές εμπειρίες, λαμβάνοντας ταυτόχρονα σημαντικές γνώσεις μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης στην πράξη. Και σίγουρα να μπορεί να απολαύσει και το αρχείο του ADAF, ένα από τα μεγαλύτερα και πολυδιάστατα αρχεία σε διεθνές επίπεδο. Τo ADAF μέχρι σήμερα έχει δεχτεί περισσότερες από 39.000 προτάσεις στα ανοιχτά καλέσματα συμμετοχής, οπότε τώρα συνεχίζει, εξελίσσεται κρατώντας τον χαρακτήρα του και προσφέροντας κι άλλες δράσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, εκτός από το ADAF On Tour και το ADAF On Line.  

― Αν το ADAF ήταν ένα ψηφιακό installation, ποιο θα ήταν αυτό;

Ένα ζωντανό, διαδραστικό περιβάλλον που αναπροσαρμόζεται σε πραγματικό χρόνο ανάλογα με την αλληλεπίδραση των θεατών. Ίσως ένα ψηφιακό περιβάλλον όπου η πραγματικότητα αλλάζει με κάθε βήμα. Όπως και η ίδια η ζωή.