Ο Σκορσέζε και το μεγαλειώδες σινεμά των Πάουελ και Πρεσμπέργκερ στο Cinobo

Πολύ πριν από τον Τζος και τον Μπένι Σάφντι, τον Τζόελ και τον Ίθαν Κοέν ή τον Ζαν-Μαρί Στρομπ και την Ντανιέλ Υγιέ, ο παγκόσμιος κινηματογράφος σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από το σκηνοθετικό δίδυμο Μάικλ Πάουελ και Έμερικ Πρεσμπέργκερ. Μέσω της εταιρίας παραγωγής τους «The Archers» (που είχε ως λογότυπο έναν στόχο μπλε, κόκκινου, άσπρου και μαύρου χρώματος με βέλη καρφωμένα στην επιφάνειά του, από την οποία πήραν και το παρατσούκλι τους), οι Βρετανοί κινηματογραφιστές γύρισαν μαζί 24 ταινίες, από το 1939 έως το 1972, μερικές από τις οποίες άλλαξαν για πάντα την ιστορία του σινεμά. Με τις περισσότερες ιστορίες τους να βασίζονται σε ιδέες του ουγγρικής καταγωγής Πρεσμπέργκερ, που αργότερα έπαιρναν τη μορφή σεναρίου και με τη συμβολή του Πάουελ, οι ταινίες τους έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης για αμέτρητους μεταγενέστερους σκηνοθέτες, όπως τον Μάρτιν Σκορσέζε, που δηλώνει φανατικός οπαδός τους και πρόσφατα ανέλαβε την αφήγηση του ντοκιμαντέρ του Ντέιβιντ Χίντον για τη ζωή και το έργο τους, «Made in England: The Films of Powell and Pressburger» (2025). Το εν λόγω ντοκιμαντέρ, μαζί με πέντε ακόμα κλασικούς τίτλους τους —«Η ζωή και ο θάνατος του συνταγματάρχη Μπλιμπ» (1943), «Ο δρόμος της καρδιάς της» (1945), «Ζήτημα ζωής και θανάτου» (1946), «Μαύρος Νάρκισσος» (1947) και «Τα Κόκκινα Παπούτσια» (1948) — είναι τώρα διαθέσιμα στην ελληνική πλατφόρμα streaming Cinobo.

Μάικλ Πάουελ-Έμερικ Πρεσμπέργκερ: Το αφιέρωμα του Cinobo στο θρυλικό σκηνοθετικό δίδυμο

Αν και η καριέρα του διδύμου Πάουελ-Πρεσμπέργκερ -που μπορεί κανείς να μελετήσει στο κινηματογραφικό αφιέρωμα του Cinobo- ξεκίνησε, κυριολεκτικά, την ίδια χρονιά που ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι δυνατότητες και οι ελευθερίες που τους δόθηκαν, ενώ δούλευαν για λογαριασμό της κινηματογραφικής βιομηχανίας της Μεγάλης Βρετανίας, ήταν, συγκριτικά με σήμερα, μεγάλες. Όπως λέει χαρακτηριστικά και ο Σκορσέζε στο ντοκιμαντέρ του Χίντον, την εποχή εκείνη μπορούσες «να κάνεις πειραματικό σινεμά ενώ δούλευες για το σύστημα». Κάνοντας το ντεμπούτο τους με το κατασκοπικό θρίλερ «The Spy in Black» (1939), με πρωταγωνιστή τον γεννημένο στη Γερμανία ηθοποιό του βωβού κινηματογράφου Κόνραντ Βάιντ, οι σκηνοθέτες κέρδισαν γρήγορα το ενδιαφέρον του κοινού και την προσοχή σημαντικών κριτικών κινηματογράφου της εποχής. Με τις περισσότερες ταινίες της πρώτης περιόδου τους να επικεντρώνουν, όπως είναι φυσικό, στο θέμα του πολέμου, η πέμπτη τους συνεργασία, «Η ζωή και ο θάνατος του συνταγματάρχη Μπλιμπ», παρουσιάζει ίσως το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όμως τότε κόντεψε να τους στερήσει την καριέρα τους. Με πρωταγωνιστές τους Ρότζερ Λίβσεϊ, Άντον Γουόλμπρουκ και μια νεαρή ακόμα Ντέμπορα Κερ, η ταινία βασίζεται στο βρετανικό κόμικ «Colonel Blimp» και την ομηρική «Οδύσσεια» και ακολουθεί τα γεγονότα στη ζωή (αλλά όχι τον θάνατο, αντιφάσκοντας έτσι με τον τίτλο) του συνταγματάρχη Μπλιμπ. Ενώ ο σκοπός της ταινίας, που διαθέτει αρκετά κωμικά στοιχεία, ήταν απλά να τονώσει το ηθικό των στρατιωτών και των οικογενειών τους, οι δημιουργοί θέλησαν να βάλουν στο επίκεντρο της ιστορίας την φιλία του Βρετανού ήρωα με έναν Γερμανό. Σήμερα, η ταινία θεωρείται μία από τις καλύτερες όλων των εποχών και το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου την ψήφισε το 1999 ως την 45η καλύτερη βρετανική ταινία που γυρίστηκε ποτέ.

Λίγα χρόνια μετά, αφότου αναγκάστηκε να γυρίσει μεταξύ άλλων και ορισμένες μικρού μήκους προπαγάνδες, όπως τον «Εθελοντή» (1944), για τις ανάγκες του πολέμου, το δίδυμο γύρισε άλλο ένα αριστούργημα του παγκόσμιου κινηματογράφου, την ασπρόμαυρη ταινία «Ο δρόμος της καρδιάς της» (I Know Where I'm Going!) με πρωταγωνίστρια την Γουέντι Χίλερ, η οποία διαθέτει πολλά φολκλόρ στοιχεία. «Παντρεύοντας» τον κυνισμό της δεκαετίας του 1940, με την μαγεία του άγριου σκωτσέζικου τοπίου των Χάιλαντς, η ταινία είναι κάθε άλλο παρά μια συνηθισμένη ρομαντική κομεντί. Εκτός της γενικότερης επιρροής που έχει ασκήσει, ανά τα χρόνια, επάνω σε σκηνοθέτες (όπως, για παράδειγμα, τον Λαρς Φον Τρίερ ή τον Μπιλ Φόρσαϊθ), η ταινία είναι και η προσωπική αγαπημένη της ηθοποιού Τίλντα Σουίντον. Ενώ υπάρχουν αρκετά κωμικά στοιχεία, δεν λείπουν και οι σκηνές όπου η ατμόσφαιρα θα μπορούσε κάλλιστα να ανήκει σε ταινία γοτθικού τρόμου.

Η αμέσως επόμενη συνεργασία των Πάουελ και Πρεσμπέργκερ, ήταν η ταινία «Ζήτημα ζωής και θανάτου», που στις Ηνωμένες Πολιτείες κυκλοφόρησε υπό τον τίτλο «Stairway to Heaven», χάρη στην αξέχαστη σκηνή της, όπου βλέπουμε τους πρωταγωνιστές επάνω σε μια μεγάλη σκάλα που ενώνει τη Γη με τον Παράδεισο. Με πρωταγωνιστές τον Ντέιβιντ Νίβεν και την Κιμ Χάντερ (αλλά και έναν πολύ νεαρό Ρίτσαρντ Ατένμπορο, στο ρόλο ενός πιλότου που μόλις έχει πεθάνει και προσπαθεί να σιγουρευτεί αν έχει πάει πράγματι στον Παράδεισο), η ως επί το πλείστον έγχρωμη ταινία αποτελεί ένα οπτικό ποίημα, γεμάτο από χριστιανικούς συμβολισμούς, χιούμορ και μια κριτική ματιά απέναντι στον πόλεμο και τα δεινά που φέρνει μαζί του. Αν και γυρίστηκε μετά τη λήξη του πολέμου, με σκοπό να αναδείξει τις καλές σχέσεις μεταξύ Αγγλίας και Η.Π.Α., είναι φανερό πως το σκηνοθετικό δίδυμο ήθελε έμμεσα να εκφράσει την κούραση και την απογοήτευση που ένιωθαν, τόσο οι ίδιοι, όσο και όλος ο κόσμος, παρά το γεγονός ότι η Αγγλία βρέθηκε με την πλευρά των νικητών.

Ο «Μαύρος Νάρκισσος» σηματοδοτεί την αρχή μιας νέας περιόδου για τους Πάουελ και Πρεσμπέργκερ, ίσως και την καλύτερη της καριέρας τους. Με πρωταγωνιστές την Ντέμπορα Κερ, αλλά και τον Ινδό ηθοποιό Σαμπού, η έγχρωμη ταινία είναι μια προσομοίωση της ζωής σε ένα μοναστήρι στα Ιμαλάια και καταλήγει σε ένα αδιανόητο οπτικοακουστικό κρεσέντο, το οποίο έχει επηρεάσει θρύλους του σινεμά, όπως τον Ρίντλεϊ Σκοτ και τον Γουές Άντερσον. Ο «Μαύρος Νάρκισσος» είναι μπροστά για την εποχή του, τόσο χάρη στην καλλιτεχνική ευφυΐα των δύο δημιουργών, όσο και χάρη στη θεματολογία του, που αγγίζει μέχρι και την αποικιοκρατία και τη θέση των γυναικών στην κοινωνία.

Martin Scorsese και Martin Powell στα γυρίσματα του «King of Comedy», 1981

Σχετικό Άρθρο

Κινηματογραφος 3.812 λεπτά στο σύμπαν του Ντέιβιντ Λιντς στη Στέγη

Νίκη - Μαρία Κοσκινά 27.01.2025, 19:00

Η έμπνευση της μεταπολεμικής αυτής περιόδου των δύο σκηνοθετών κορυφώθηκε, σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς του σινεμά, με την προσαρμογή του κλασικού πλην γκροτέσκου παραμυθιού του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, «Τα Κόκκινα Παπούτσια», για την μεγάλη οθόνη, που γυρίστηκε το 1948. Εδώ, ο Πάουελ και ο Πρεσμπέργκερ μιλούν για ανθρώπους που φτάνουν στα άκρα, βάζοντας την Τέχνη ψηλότερα ακόμα και από τη ζωή. Με έντονα χρώματα που φτάνουν ως και τα όρια του κιτς (γι’ αυτό, άλλωστε, πρόκειται και για μία από τις αγαπημένες ταινίες του Τζον Γουότερς), τα «Κόκκινα Παπούτσια» επηρέασαν διάφορα κινηματογραφικά είδη και προσωπικότητες του σινεμά, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, κερδίζοντας Όσκαρ και μία ισόβια θέση σε όλες τις λίστες με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Η επιτυχία συνεχίστηκε μέχρι και με «Τα Παραμύθια του Χόφμαν» (1951), ένα φιλμ λιγότερο γνωστό στο ευρύ κοινό, που όμως επηρέασε σε μεγάλο βαθμό σκηνοθέτες όπως τον Σκορσέζε, τον Τζορτζ Ρομέρο και τον Γκάι Μαντέν και έκανε τον Σέσιλ Ντε Μιλ να τους γράψει μία επιστολή για να τους εκφράσει τον θαυμασμό του.

Το «Made in England: The Films of Powell and Pressburger», με οδηγό τον Μάρτιν Σκορσέζε, που δεν κρύβει ούτε στιγμή τον απεριόριστο θαυμασμό που νιώθει απέναντι στο σινεμά των θρυλικών αυτών κινηματογραφιστών, είναι ίσως η καλύτερη εισαγωγή στο έργο τους για κάποιον που, μέχρι τώρα, αγνοούσε τη σημασία ή ακόμα και την ύπαρξή του. Από την άλλη, με το σπάνιο υλικό και τις πολύτιμες συνεντεύξεις που συγκεντρώνει και συνθέτει με τέτοια μαεστρία ο Ντέιβιντ Χίντον, το ντοκιμαντέρ είναι δύσκολο να αφήσει αδιάφορο ακόμα και έναν ειδήμονα. Αυτή η σύντομη «βουτιά» στο σύμπαν του Μάικλ Πάουελ και του Έμερικ Πρεσμπέργκερ, οι οποίοι συνέχισαν να συνεργάζονται σχεδόν μέχρι τον θάνατο του δεύτερου, περί τα τέλη της δεκαετίας του 1980 —αν και στο μεταξύ ο Πάουελ έκανε και δικά του πρότζεκτ, όπως το σοκαριστικό θρίλερ «O Ηδονοβλεψίας» (1960), που είναι επίσης διαθέσιμο για streaming στο Cinobo— θα αφήσει τον καθένα με περισσότερες γνώσεις επάνω στο σινεμά, αλλά και με μια απρόσμενη χαρά, παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες από αυτές τις ταινίες γυρίστηκαν μέσα σε μία από τις σκοτεινότερες περιόδους στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σε κάθε περίπτωση, το αφιέρωμα αυτό είναι ένας πολύ καλός λόγος για να ξεκινήσει κάποιος τη συνδρομή του στην streaming πλατφόρμα του Cinobo.