Κινηματογραφος

Τρεις ταινίες - σταθμοί με επεισοδιακά γυρίσματα

Οι προβολές των πολυσυζητημένων φιλμ στο φεστιβάλ Cinema ritrovato

Σταύρος Παπαδήμας
3’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Στο φετινό φεστιβάλ Cinema ritrovato στην Μπολόνια προβλήθηκαν ταινίες που διακρίθηκαν παρά, ή εξαιτίας, των προβλημάτων μεταξύ ηθοποιών και σκηνοθετών.

Το 2013, στο φεστιβάλ των Καννών, είχε ξεσπάσει διαμάχη γύρω από την ταινία «Η ζωή της Αντέλ» του γαλλο-τυνήσιου Αμπντελατίφ Κεσίς, η οποία απέσπασε τον Χρυσό Φοίνικα. Οι δύο νεαρές ηθοποιοί, η Αντέλ Εξαρχόπουλος και η Λεά Σεϊντού, αν και αναγνώριζαν τη δεξιοτεχνία του, κατηγόρησαν τον σκηνοθέτη για τυραννική συμπεριφορά και για την απαίτηση να του δείχνουν τυφλή εμπιστοσύνη. Η ταινία έγινε μεγάλη επιτυχία τόσο για τις καλλιτεχνικές της αρετές, όσο και εξαιτίας της φήμης περί επεισοδιακών γυρισμάτων και ερωτικών σκηνών. Το φαινόμενο δεν είναι σπάνιο: ο Άλφρεντ Χίτσκοκ βασάνιζε την Τίπι Χέντρεν στα «Πουλιά» και στη «Μάρνι»· ο Ανρί-Ζορζ Κλουζό πιάστηκε στα χέρια με την Μπριζίτ Μπαρντό στην «Αλήθεια» (το 1960)· η Σέλλεϊ Ντυβάλ έπαθε νευρική εξάντληση στα γυρίσματα της «Λάμψης» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ· η Μπγιόρκ έζησε ολόκληρη τη δημιουργία της ταινίας «Χορεύοντας στο σκοτάδι» σαν μια διαρκή ηθική παρενόχληση εκ μέρους του Λαρς φον Τρίερ. Το 1956, στον «Μόμπι Ντικ» ο Τζον Χιούστον, περιπετειώδης από τη φύση του, ανάγκασε σε περιπέτειες τον Γκρέγκορι Πεκ με αποτέλεσμα ο ηθοποιός να κινδυνέψει να πνιγεί. Προπάντων, η Μαρία Σνάιντερ φαίνεται ότι έπεσε θύμα βιασμού στα γυρίσματα της ταινίας του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι «Το τελευταίο ταγκό στο Παρίσι» (1972).

Φέτος, το φεστιβάλ Cinema ritrovato που γίνεται κάθε καλοκαίρι στην Μπολόνια και ταξιδεύει σε πολλά μέρη του κόσμου πρόβαλε μερικές ταινίες που αναμοχλεύουν τη συχνά δύσκολη σχέση μεταξύ ηθοποιών και σκηνοθετών. Η πρώτη ήταν η βωβή «Ανόητες σύζυγοι» του Εριχ φον Στρόχαϊμ - γυρισμένη το 1920: ο μεγάλος Αυστριακός σκηνοθέτης με το στρατιωτικό παρελθόν θεωρούνταν εξαιρετικά αυταρχικός και χειριστικός. Το δόγμα του ήταν «ο σκοπός -δηλαδή η σωστή σκηνοθεσία- αγιάζει τα μέσα»: έτσι, στα γυρίσματα χαστούκισε τη Μις Ντυπόν και οδήγησε στον νευρικό κλονισμό τη Μαλβίνα Πόλο, που υποδυόταν την κουτή κόρη του. Ο Στρόχαϊμ είχε τη φήμη ότι γύριζε αληθινές ερωτικές σκηνές είτε ήθελαν είτε δεν ήθελαν οι ηθοποιοί, ενώ σκηνοθετούσε κρατώντας μαστίγιο.

Η δεύτερη ταινία που προβλήθηκε στο Cinema ritrovato ήταν «Ο κομφορμιστής» του Μπερτολούτσι, ένα πραγματικό αριστούργημα βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Μοράβια, με πρωταγωνιστές τον Ζαν-Λουί Τρεντινιάν, την Ντομινίκ Σαντά και τη Στεφανία Σαντρέλι. Μόλις άρχισαν τα γυρίσματα πέθανε το παιδί του Τρεντινιάν σε ηλικία 9 μηνών με αποτέλεσμα ο ηθοποιός να συντριβεί - πράγμα που ο 29χρονος τότε Μπερτολούτσι εκμεταλλεύτηκε όσο καλύτερα μπορούσε. Έκανε τον πόνο του χαροκαμένου πατέρα στοιχείο της ταινίας του και πίεσε τον Τρεντινιάν μέχρι το σημείο θραύσης. Δέκα χρόνια αργότερα, ο Τρεντινιάν είπε σε συνέντευξή του ότι ο Μπερτολούτσι ήταν υπερβολικά σκληρός μαζί του και ότι είχε «χρησιμοποιήσει την οδύνη του». Αλλά βεβαίως εκείνος ο ρόλος είναι ο καλύτερος της καριέρας του.

Ο Μπερτολούτσι προχώρησε ακόμα πιο πέρα στο «Τελευταίο ταγκό». Άφησε τον Μάρλον Μπράντο να αυτοσχεδιάσει, να εκτεθεί υπερβολικά μιλώντας για τις τραυματικές του εμπειρίες μπροστά στον φακό -τις ταπεινώσεις που υπέστη από τον πατέρα του, τον αλκοολισμό της μητέρας του- και δεν πέταξε τίποτα από αυτά στο μοντάζ παρά τις διαμαρτυρίες του ηθοποιού. Στη συνέχεια, δεν προειδοποίησε τη Μαρία Σνάιντερ για τη σκηνή του σοδομισμού προκειμένου να φιλμάρει την αυθεντική της αντίδραση: το παραδέχτηκε ο ίδιος στην ολλανδική τηλεόραση το 2013.

O Λουκίνο Βισκόντι είχε πάντοτε γύρω του μιαν αυλή ώσπου γνώρισε τον αυστριακό ηθοποιό Χέλμουτ Μπέργκερ, ο οποίος ήταν 40 χρόνια μικρότερός του, και έχασε την απεριόριστη εξουσία του. Ο συσχετισμός δυνάμεων άλλαξε στο πλατό και έξω από αυτό: ενώ ήθελε επί χρόνια να μεταφέρει στον κινηματογράφο το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ, το σχέδιο ματαιώθηκε επειδή ο Μπέργκερ επέμενε να έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο - πράγμα αδύνατο σ’ αυτή την περίπτωση. Έτσι, ο Βισκόντι στράφηκε στο «Λυκόφως των θεών» στο οποίο ο νεαρός Αυστριακός βρίσκεται σε κάθε πλάνο. Τα γυρίσματα εξάντλησαν τον Βισκόντι, έπαθε εγκεφαλικό επεισόδιο και δεν συνήλθε ποτέ, αν και έκανε μια ακόμα σπουδαία ταινία, το «Η γοητεία της αμαρτίας» (ο πραγματικός τίτλος θα ήταν «Οικογενειακή συγκέντρωση σε εσωτερικό σπιτιού» ή κάπως έτσι) όπου ο Μπερτ Λανκάστερ υποδυόταν έναν αριστοκράτη σαν τον ίδιο.

Στο πλαίσιο του φεστιβάλ Cinema ritrovato συζητήθηκαν και συγκινητικές εμπειρίες από γυρίσματα: μερικοί από τους επιζώντες του συνεργείου του Πιέρ-Πάολο Παζολίνι στο «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα» (1975), θυμήθηκαν το πολύ δύσκολο σενάριο και την τρομερά δυσάρεστη ατμόσφαιρα που απέπνεε η ταινία, αλλά επίσης την αξιοπρέπεια, την καλή διάθεση και τον επαγγελματισμό του μεγάλου ιταλού σκηνοθέτη.