Τάσος Σπετσιέρης: Η φωτογραφία δρόμου ως καθρέφτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς

Ο Τάσος Σπετσιέρης, συντηρητής έργων τέχνης και επίσημος φωτογράφος της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, είναι ένας από τους πιο ενδιαφέροντες δημιουργούς της σύγχρονης ελληνικής φωτογραφίας. Μέσα από τη φωτογραφία δρόμου, αναδεικνύει τις μικρές καθημερινές στιγμές που αποκαλύπτουν την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της κοινωνικής ζωής. Η δουλειά του συνδυάζει την παρατηρητικότητα του ανθρωπολόγου με την ευαισθησία του καλλιτέχνη, δημιουργώντας εικόνες που είναι ταυτόχρονα προσωπικές, συλλογικές και βαθιά ποιητικές.

Ανάμεσα στο φως και τον άνθρωπο: Η ματιά του Τάσου Σπετσιέρη στη σύγχρονη φωτογραφία δρόμου

— Αναφέρετε πως η φωτογραφία δρόμου αποτελεί μια μορφή οπτικής ανθρωπολογίας. Τι σημαίνει αυτό για εσάς στην πράξη;

Για μένα, η φωτογραφία δρόμου είναι μια μορφή οπτικής ανθρωπολογίας, γιατί λειτουργεί σαν ένας καθρέφτης της συλλογικής μας συμπεριφοράς, των τρόπων με τους οποίους συνυπάρχουμε και κινούμαστε μέσα στο κοινό μας περιβάλλον. Δεν είναι μια φευγαλέα αποτύπωση, είναι η παρατήρηση του ανθρώπου μέσα στο πλαίσιο των κοινωνικών και πολιτισμικών του συνθηκών.

Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι δεν αναζητώ το «ωραίο κάδρο» την όμορφη εικαστική εικόνα που το κοινό μάτι αποδέχεται εύκολα και ευχάριστα. Παρατηρώ πώς οι άνθρωποι συνδιαλέγονται με τον χώρο, πώς αφήνουν ίχνη, βλέμματα, μικρές χειρονομίες που μιλούν για κάτι βαθύτερο εμβαθύνοντας στη σημειολογία –και για το πώς ο καθένας μας προσπαθεί να βρει τη θέση του μέσα στον χώρο. Είναι μια διαδικασία παρατήρησης χωρίς επέμβαση, αλλά και συμμετοχής χωρίς κατοχή: βρίσκεσαι εκεί, μοιράζεσαι τη στιγμή, αλλά δεν την οικειοποιείσαι. Γι’ αυτό θεωρώ τη φωτογραφία δρόμου μια ανθρωπολογική πράξη με καλλιτεχνική πρόθεση.

— Ποια είναι η «έννοια της παρουσίας» στον δημόσιο χώρο και πώς την προσεγγίζετε μέσα από τη φωτογραφική σας δουλειά;

Η παρουσία για μένα δεν είναι πάντα αυτό που φαίνεται· συχνά βρίσκεται σ’ αυτό που απουσιάζει. Στη φωτογραφία δρόμου δεν επιδιώκω να περιγράψω, αλλά να υπονοήσω. Αφαιρώ στοιχεία, περιορίζω την πληροφορία, ώστε ο θεατής να σταθεί λίγο παραπάνω, να σκεφτεί, να νιώσει. Η «παρουσία» δεν είναι για μένα θέμα αναπαράστασης, αλλά υπόνοιας· ένα κάλεσμα προς τον θεατή να συμπληρώσει αυτό που λείπει.

— Η δουλειά σας φαίνεται να ακροβατεί ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό. Πώς ισορροπείτε αυτές τις δύο διαστάσεις στην εικόνα;

Η φωτογραφία δρόμου για μένα είναι ένα συνεχές παιχνίδι ανάμεσα στο «εγώ» και στο «εμείς». Από τη μία, κάθε άνθρωπος που συναντώ κουβαλά τη δική του ιστορία. Από την άλλη, όλοι αυτοί οι άνθρωποι αποτελούν μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου – της πόλης, της ευρύτερης ελληνικής κοινωνίας. Η ισορροπία προκύπτει όταν αυτές οι δύο διαστάσεις συνυπάρχουν μέσα στην ίδια εικόνα χωρίς να κυριαρχεί καμία. Δεν προσπαθώ να αναδείξω ούτε το πρόσωπο ούτε το πλήθος, αλλά τη σχέση που τα ενώνει.

Συχνά δουλεύω με τρόπο υπαινικτικό, αφήνοντας χώρο στον θεατή να ανακαλύψει αυτή την ένταση μόνος του. Οι φιγούρες μου μπορεί να φαίνονται απομονωμένες, αλλά μέσα τους κουβαλούν το βάρος και τον ρυθμό της πόλης· είναι ταυτόχρονα μέρος και αντίλαλος του συλλογικού. Έτσι, η φωτογραφία γίνεται ένας τόπος συνάντησης – όχι ανάμεσα σε πρόσωπα, αλλά ανάμεσα σε καταστάσεις ύπαρξης.

— Ποιο ρόλο παίζει το αστικό περιβάλλον στη φωτογραφική σας αφήγηση;

Το αστικό περιβάλλον δεν είναι απλώς το σκηνικό της φωτογραφίας μου· είναι ζωντανός οργανισμός, ένας καθρέφτης των ανθρώπων που το κατοικούν. Αν καθίσει κανείς σε ένα σημείο της πόλης για δύο ώρες, μπροστά στο ίδιο φόντο, θα δει τον χώρο να μεταμορφώνεται διαρκώς· η γωνία λήψης, το φως, οι εκφράσεις των προσώπων, οι εκφράσεις των ανθρώπων – όλα αυτά μπορούν να γεννήσουν πολλαπλές εκδοχές του ίδιου τόπου, καθεμιά με διαφορετικό νόημα, κι αυτό καλείται η φωτογραφία να κάνει. Έτσι, το αστικό περιβάλλον δεν είναι απλώς πλαίσιο· είναι ο χρόνος σε κίνηση, μια σκηνή όπου το τυχαίο και το ανθρώπινο συνθέτουν κάθε στιγμή μια νέα αφήγηση.

— Πώς αντιμετωπίζετε τη «ρευστότητα» του αστικού τοπίου; Τι σας ελκύει σε αυτήν;

Η ρευστότητα του αστικού τοπίου είναι για μένα το πιο συναρπαστικό του στοιχείο· τίποτα δεν μένει σταθερό, ούτε οι άνθρωποι ούτε οι χώροι. Δεν προσπαθώ να την «παγώσω», αλλά να την αφουγκραστώ· να δω πώς το τυχαίο, το απρόβλεπτο, το εφήμερο μπορούν να αποκτήσουν διάρκεια μέσα από μια εικόνα. Αυτό που με ελκύει είναι ακριβώς αυτή η μεταβατικότητα· η αίσθηση ότι κάθε φωτογραφία είναι μοναδική, γιατί δεν μπορεί να επαναληφθεί. Η ρευστότητα της πόλης με κρατά σε εγρήγορση· με ωθεί να είμαι παρών, να περιμένω, να παρατηρώ. Κάθε στιγμή είναι μια νέα εκδοχή της πραγματικότητας – και μέσα σ’ αυτή τη ροή προσπαθώ να βρω το σημείο εκείνο που ισορροπεί ανάμεσα στο τυχαίο και στο ουσιαστικό.

— Υπάρχει κάποιο στοιχείο ή μοτίβο που αναζητάτε συστηματικά στους ανθρώπους που φωτογραφίζετε στον δρόμο;

Τα πρόσωπα που φωτογραφίζω έχουν κάτι οικείο μ’ εμένα ή τουλάχιστον έτσι νομίζω. Ίσως γιατί μέσα από αυτά αναζητώ, χωρίς πλήρη συνείδηση, κομμάτια του εαυτού μου. Δεν το έχω ανακαλύψει ακόμη πλήρως, αλλά κάθε συνάντηση στον δρόμο μοιάζει με έναν καθρέφτη, μια μικρή αντανάκλαση εσωτερικών μου αναφορών. Σίγουρα πολλές φορές δίνω έμφαση στη φόρμα· με ενδιαφέρει η καθαρότητα της σύνθεσης, ο ρυθμός, η γεωμετρία της σκηνής. Όμως προσπαθώ να τα συνδυάζω με ένα περιεχόμενο που, σε κάποιο επίπεδο, με αγγίζει βαθύτερα – κάτι που με κάνει να υπονοήσω δικά μου βιώματα ή να σχολιάσω, συχνά ασυνείδητα, κοινωνικές ή πολιτικές καταστάσεις.

Όλα αυτά συμβαίνουν υποσυνείδητα, την ώρα της λήψης. Η ουσιαστική επιλογή έρχεται αργότερα, μέσα από σκέψη και απόσταση όταν βλέπω ξανά τις εικόνες και αναγνωρίζω εκείνες που συνδέονται μεταξύ τους, δημιουργώντας τις ενότητες που κατά καιρούς δουλεύω. Η φωτογραφία για μένα δεν είναι μια διαδικασία «εύρεσης», αλλά αναγνώρισης· μια αργή αποκάλυψη πραγμάτων που ήδη υπήρχαν μέσα μου.

— Μιλάτε για τη «δύναμη της στιγμιαίας ματιάς». Τι κάνει μια στιγμή ικανή να αξίζει την αποτύπωσή της;

Η «στιγμιαία ματιά» είναι μια πράξη συνείδησης, ένα είδος εσωτερικού συγχρονισμού με τον κόσμο. Δεν πρόκειται για το τυχαίο πάτημα του κουμπιού, αλλά για εκείνη τη στιγμή που το βλέμμα αποκτά βαρύτητα, όταν κάτι στον χώρο ή στον άνθρωπο απέναντί μου ενεργοποιεί μια αίσθηση αναγνώρισης σχεδόν ενστικτώδη. Είναι η στιγμή που το ορατό μεταμορφώνεται σε νόημα, πριν καν προλάβεις να το ερμηνεύσεις.

— Πόσο μεγάλο ρόλο παίζει το ένστικτο στη δουλειά σας; Πόσο ο σχεδιασμός;

Το ένστικτο είναι η αφετηρία, ο σχεδιασμός είναι ο τρόπος με τον οποίο της δίνω διάρκεια. Η φωτογραφία δρόμου για μένα είναι μια συνεχής άσκηση παρουσίας και εμπιστοσύνης στην αίσθηση της στιγμής. Δεν υπάρχει χρόνος για σκέψη, υπάρχει μόνο η εγρήγορση, το να είσαι έτοιμος να «δεις» πριν ακόμη δεις. Εκεί λειτουργεί το ένστικτο, ως μια βαθιά εσωτερική γνώση που προηγείται της λογικής.

Ωστόσο, αυτή η φαινομενική αυθορμησία δεν είναι τυχαία· προϋποθέτει μια μακρά διαδικασία εξάσκησης, παρατήρησης, κατανόησης του φωτός, της φόρμας της ανθρώπινης κίνησης. Ο σχεδιασμός δεν αφορά τη σκηνή, αφορά εμένα: τη στάση, τη διαδρομή, τη συγκέντρωση. Με ενδιαφέρει η φωτογραφία να παραμένει ζωντανή, αλλά όχι ασύντακτη. Να κουβαλά το απρόβλεπτο του δρόμου, μέσα σε ένα εσωτερικό σύστημα πειθαρχίας και ρυθμού.

— Υπάρχουν στιγμές που χάνονται, δεν προλαβαίνουν να αποτυπωθούν. Πώς αντιμετωπίζετε αυτή την απώλεια;

Δεν τη βλέπω ως αποτυχία, αλλά ως απαραίτητη υπενθύμιση ότι η φωτογραφία είναι μια τέχνη της έλλειψης: πάντα κάτι ξεφεύγει, και ίσως γι’ αυτό συνεχίζουμε να αναζητούμε. Όταν επιστρέφω στο εργαστήριό μου, έχω σχεδόν πάντα μια διαίσθηση για το τι συνέβη. Αν νιώσω πως εκείνη τη μέρα δεν προέκυψε κάποιο ουσιαστικό «κλικ», αφήνω τη μηχανή για λίγο. Δεν την πιέζω, ούτε πιέζω τον εαυτό μου. Επιτρέπω να μεσολαβήσουν μέρες ή και εβδομάδες πριν επιστρέψω στο υλικό. Αυτή η απόσταση μου επιτρέπει να δω ξανά τις εικόνες καθαρά, χωρίς τη βιασύνη ή τη συναισθηματική φόρτιση της στιγμής. Συχνά τότε ανακαλύπτω φωτογραφίες που αρχικά μου είχαν διαφύγει.

Σύντομα σκοπεύω να ταξιδέψω στο εξωτερικό για να εξερευνήσω άλλες οπτικές, άλλους ρυθμούς και πολιτισμικά περιβάλλοντα. Θέλω να δω πώς μεταφράζεται το βλέμμα μου έξω από το οικείο, πώς αλλάζει ο τρόπος που «διαβάζω» τον άνθρωπο και τον χώρο.

— Πώς φαντάζεστε την πορεία σας από εδώ και πέρα;

Δεν συνηθίζω να «φαντάζομαι» το μέλλον, προτιμώ να θέτω στόχους και να εργάζομαι με συνέπεια προς αυτούς. Ο στόχος μου δεν είναι απλώς η πραγματοποίηση μιας ατομικής έκθεσης – κάτι που σήμερα, δυστυχώς, έχει γίνει σχεδόν τυπική φιλοδοξία για πολλούς , περισσότερο από ματαιοδοξία και ανάγκη για αποδοχή παρά από ουσιαστική καλλιτεχνική ανάγκη. Στην εποχή μας, που όλοι θεωρούν τον εαυτό τους «φωτογράφο», θεωρώ σημαντικότερο από ποτέ ο δημιουργός να διαθέτει ήθος, παιδεία, σεβασμό και ταπεινότητα, κάτι το οποίο έχει χαθεί στις ημέρες μας. Η δική μου πορεία στοχεύει στη συνεχή εξέλιξη, στην ουσιαστική καλλιτεχνική έρευνα και στη δημιουργία χώρων και δράσεων που θα προάγουν τη φωτογραφία ως μορφή τέχνης, διαλόγου και πολιτιστικής παιδείας.

Η φωτογραφία για τον Τάσο Σπετσιέρη δεν είναι απλά καταγραφή στιγμών, αλλά μια συνεχής αναζήτηση της σχέσης ανθρώπου και χώρου, του ατομικού με το συλλογικό. Με ένστικτο, σεβασμό και προσεκτική παρατήρηση, καταφέρνει να αποτυπώσει την ρευστότητα και την ουσία της πόλης, ενώ ταυτόχρονα προσκαλεί τον θεατή να ανακαλύψει τη δική του αφήγηση μέσα στις εικόνες. Το έργο του μας υπενθυμίζει ότι η φωτογραφία δρόμου είναι όχι μόνο καλλιτεχνική έκφραση, αλλά και τρόπος να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας με ευαισθησία, ενσυναίσθηση και διαρκή περιέργεια.

Ο Τάσος Σπετσιέρης είναι συντηρητής έργων τέχνης με ειδίκευση στη ζωγραφική, επίσημος φωτογράφος της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, καλλιτεχνικός διευθυντής της Moments Collective και συνιδρυτής του Greece Photo Festival – Ελληνικό Διεθνές Φεστιβάλ Φωτογραφίας. Είναι, επίσης, τακτικό μέλος του Ομίλου για την UNESCO Τεχνών, Λόγου και Επιστημών Ελλάδος και της Ένωσης Καλλιτεχνών Παλαιού Φαλήρου.

Απόφοιτος της Focus School of Photography, ο Σπετσιέρης έχει αφιερωθεί στη φωτογραφία δρόμου, εξερευνώντας τον τρόπο με τον οποίο η εικόνα αφηγείται ή αποκρύπτει τις ιστορίες της. Ως εισηγητής στη Moments Collective, διδάσκει φωτογραφία δρόμου, ενθαρρύνοντας τους μαθητές του να προσεγγίσουν τη φωτογραφία όχι μόνο ως τεχνική, αλλά ως τρόπο παρατήρησης, ενσυναίσθησης και προσωπικής αφήγησης. Το έργο του έχει παρουσιαστεί σε φεστιβάλ και πολιτιστικούς οργανισμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ συνεργάζεται με δήμους και φορείς για τη διοργάνωση καλλιτεχνικών και κοινωνικών δράσεων.

Η Moments Collective (www.moments-collective.com) είναι μια σύγχρονη πλατφόρμα φωτογραφίας και εκπαίδευσης, που ενώνει δημιουργούς από όλο τον κόσμο μέσα από σεμινάρια, φωτογραφικές βόλτες, εκθέσεις και διεθνείς διοργανώσεις. Στόχος της είναι να αναδείξει τη φωτογραφία ως ζωντανό πεδίο πολιτισμού, διαλόγου και καλλιτεχνικής ταυτότητας — έναν τόπο όπου η εικόνα λειτουργεί ως γέφυρα έκφρασης και επικοινωνίας.

Περισσότερες Πληροφορίες: Σεμινάριο Φωτογραφίας Δρόμου με τον Τάσο Σπετσιέρη-Moments Collective / instagram/tassos_spetsieris / www.tassos-spetsieris.com