Είναι επαγγελματίας φωτορεπόρτερ εδώ και 17 χρόνια. Αν και η ιδιότητά του είναι πιο σύνθετη: ο γεννημένος στην Ιερουσαλήμ, Ιορδανός, βραβευμένος δυο φορές με το Πούλιτζερ της κατηγορίας Photojournalism, στα 37 του χρόνια, πέρα από το να καταγράφει με τις εικόνες του τη ζωή και τον θάνατο στις εύφλεκτες ζώνες του πλανήτη, έχει έναν μοναδικό τρόπο να «διηγείται». Από την ιστορία της μεγάλης εικόνας στην ιστορία πολλών μικρών. Ανθρώπων και ψυχών για την ακρίβεια, μιας και η τακτική του ποτέ δεν ήταν «ήρθαμε, σουτάραμε, αναχωρούμε για την επόμενη αποστολή». Απεναντίας ο Muhammed Muheisen επιστρέφει τακτικά σε εκείνα τα μέρη όπου είδε τον πόλεμο να διαλύει τις ζωές του απλού κόσμου. Μετατρέποντάς τον σε κουφάρι θανάτου ή προσδίδοντάς του την ιδιότητα του πρόσφυγα ή του μετανάστη. Του κυνηγημένου, του παράνομου, του λαθραίου ή του καθ' όλα νόμιμου, που περνώντας από χίλια κύματα μέχρι να φτάσει στην Ευρώπη προσπαθεί να χτίσει μια νέα ζωή.
Η φωτογραφία του, ειδικά σήμερα, που αποτελεί μόνιμη δύναμη του National Geographic είναι απόλυτα ανθρωποκεντρική, ατομικά εστιασμένη. Σε ψυχές - οικογένειες που η ζωή τους συνήθως ξεκινά μετά την αναχώρηση προς άγρα θεάματος των τηλεοπτικών συνεργείων. Πολεμικός ανταποκριτής κάποτε, μιας και αυτό έκανε στο ξεκίνημα της πορείας του: από το 2001, που ξεκίνησε, κάλυψε την ισραηλοπαλαιστινιακή σύρραξη, όπως και την κηδεία του Αραφάτ, τον πόλεμο στο Ιράκ, τη σύλληψη του Σαντάμ Χουσεΐν, την επανάσταση στην Υεμένη αλλά και το ξεκίνημα του εμφύλιου πολέμου στη Συρία. Σαουδική Αραβία, Κίνα, Πακιστάν, Αφγανιστάν, Αιγυπτιακή «άνοιξη», νέταρε στη δυστυχία, το αίμα, τον κίνδυνο, την απόγνωση, την αποκτήνωση της μάχης και τον θάνατο.
Το πρώτο Πούλιτζερ το πήρε στο Ιράκ, το δεύτερο στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας. Μετά, μάλλον κάτι άστραψε μέσα του και αποφάσισε να επικεντρώσει αποκλειστικά στην προσφυγική κρίση. Αυτή είναι που τον έφερε πριν έξι μήνες στην Ελλάδα. Αλλά και μια έκθεση φωτογραφίας στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. «Light on the Move». Από τις 26 έως και τις 31 Οκτωβρίου, σε συνεργασία με το ελληνικό παράρτημα του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ο Muhammed, ψυχή και ο ίδιος του Everyday Refugees Foundation, πουσάρει τη φωτογραφία πιο πέρα από την ντοκουμενταρίστικη καταγραφή της Ιστορίας, όπως διοχετεύεται στα μεγάλα μίντια, επικεντρώνοντας σε πιο «πρακτικά» θέματα: βοήθεια, παρηγοριά, κατανόηση, αλληλεγγύη. Για τους ανθρώπους. Από όπου κι αν προέρχονται.
Μια μέρα πριν τα εγκαίνια, καθώς δίπλα μας το συνεργείο της έκθεσης τοποθετούσε τα κάδρα στους τείχους, μιλήσαμε για μερικές από τις «τεχνικές» του. Ή και τι σημαίνει να παρατηρείς τον πόνο των άλλων, αλλά και αντίστροφα, τι πάει να πει να αφήνεις τον πόνο των άλλων να μπαίνει μέσα σου, κι εσύ να τον υποδέχεσαι και να τον αντιμετωπίζεις με την ίδια ανθρωπιά που θα ήθελες και οι άλλοι να αντιμετωπίζουν τον δικό σου πόνο.
Τι ήταν αυτό που σε έκανε να αλλάξεις «πίστα»;
Είχε να κάνει, πέρα από την προσωπική μου επιλογή, και με την ίδια τη φύση του επαγγέλματος όπως πλέον την καθορίζουν ειδικά τα σόσιαλ μίντια. Σε παλαιότερους πολέμους έβλεπες διεθνή μίντια, κονβόι, να καλύπτουν τα γεγονότα. Όσο η τεχνολογία προόδευε τόσο αναπόφευκτα και οι ντόπιοι φωτογράφοι, που γνώριζαν καλύτερα και τον τόπο αλλά και τις διαδρομές που είχαν να κάνουν με την κουλτούρα του κάθε μέρους, μπορούσαν και μπορούν να ντοκουμεντάρουν γρηγορότερα. Παλιά, για να δείξεις έναν πόλεμο, έπρεπε να είσαι στο συμβάν. Όμως από το σημείο, που πέρα από το να κάνουμε τη δουλειά μας, αρχίσαμε να εκπαιδεύουμε και τους ντόπιους, χρόνο με τον χρόνο μειώθηκαν οι διεθνείς αποστολές, προς όφελος και τιμή των γηγενών φωτογράφων, ανεξάρτητων εννοείται, που είναι απόλυτα ικανοί να «διηγηθούν». Αναμφίβολα, αν με ρωτάς, ο ντόπιος λόγω πηγών, γνώσης και προσβάσεων μπορεί να το κάνει ευκολότερα και το ίδιο καλά.
Θυμάσαι την πρώτη σου φορά που τρόμαξες πολύ;
Στο Ιράκ. Εκεί που ήταν και η πρώτη μου αποστολή. Στην καρδιά του κτήνους και με φοβερό μεν εξοπλισμό, αλλά εντελώς απροετοίμαστος σε πνευματικό επίπεδο, για να μη με καταπιεί αυτή η κόλαση. Ήμουν ανέτοιμος ψυχικά.
Μετά; Έμαθες να διαχειρίζεσαι τον φόβο σου;
Αν ζήσεις, νιώθεις τυχερός για άλλη μια μέρα που είσαι γερός και αναπνέεις. Που επιβίωσες και πάλι. Αλλά πρέπει να σκέφτεσαι και τους άλλους, να σκέφτεσαι και σε μια άλλη κλίμακα, εκτός από τον δικό σου φόβο. Γιατί πριν από σένα και μετά από σένα που θα φύγεις, αν τα καταφέρεις, μετά την καταγραφή της ιστορίας, οι άνθρωποι θα μείνουν. Και πίστεψέ με, η κόλαση που αντιμετώπισαν και θα αντιμετωπίσουν θα είναι πιο «διαρκής» από τη δική σου.
Δηλαδή δεν μετριάστηκε ο φόβος σου με την πάροδο του χρόνου και την εμπειρία;
Τώρα, να μην το πω εύκολα, είναι διαφορετικά τα πράγματα. Καλύπτω πολέμους, αλλά από τη ματιά των θυμάτων και των συντριμμιών που αφήνουν οι μάχες. Δεν με ενδιαφέρει πλέον η «πράξη» σαν γεγονός, αλλά οι επιπλοκές και τα αποτελέσματα που αφήνει. Ακολουθώ το δράμα και τους «μικρούς» πρωταγωνιστές, στα σύνορα ή στα βουνά, στα στρατόπεδα ή στο ταξίδι για την ελευθερία. Όμως αυτό που μου έμαθε η παλιά πιο επικίνδυνη εμπειρία αλλά και η νέα είναι πως κάθε πλευρά έχει και τη δική της κηδεία, κηδείες αριστερά, κηδείες και δεξιά. Γι' αυτό και αποφάσισα να κάνω φόκους στους ανθρώπους. Να τους δώσω φωνή και υπόβαθρο, πρόσωπο και ονοματεπώνυμο, πέρα από τα στοιχεία των αριθμών γενικής καταμέτρησης θυμάτων. Στο τέλος της ημέρας όλοι είναι άνθρωποι. Έχουν παρελθόν, τραύμα, ελπίδα, φόβο, όνειρα, εφιάλτες, έχουν ιστορία. Η τελευταία πάντως εμπειρία φόβου και πόνου ήταν το 2015 στο Αφγανιστάν. Έχασα εκεί τον καλύτερό μου φίλο...
Ας μιλήσουμε για την ιδέα του Everyday Refugees Foundation.
Αν βγεις από τις ταμπέλες «πρόσφυγας», «μετανάστης», «παράνομος», «νόμιμος», αν βγεις δηλαδή από την ταυτότητα που παίρνουν ή τους βάζουν λόγω του «ταξιδιού», είναι σκέτα άνθρωποι. Ένα 21 μηνών κοριτσάκι από μια μάνα που το κρατά και ονειρεύεται να το μεγαλώσει γερό και να το στείλει σχολείο. Ένα αγόρι που στο μέλλον το δικό του όνειρο είναι να σπουδάσει γιατρός. Είναι ψυχές απίστευτα τραυματισμένες, το χωριό τους ανατινάχτηκε, αλλά και απίστευτα δυνατές. Έρχονται στην Ευρώπη για να χτίσουν μια νέα ζωή...
Οι Ευρωπαίοι, μερικές φορές, μισούνε την Ευρώπη, ενώ η πλειοψηφία των κατατρεγμένων εδώ ψάχνουν μια νέα γη ελευθερίας και προκοπής. Τους ρώτησες ποτέ γιατί;
Ναι, έκανα πολλές φορές την ερώτηση και πήρα σχεδόν πάντα την ίδια απάντηση: ασφαλέστερο μέρος. Αυτό είναι η Ευρώπη για εκείνους. Το αίσιο τέλος μιας οδυνηρής πορείας για επιβίωση.
Ας μπούμε στον κανόνα της δουλειάς σου, ή τον προσωπικό σου κώδικα προσέγγισης, προκειμένου να ντοκουμεντάρεις.
Το πρώτο που έχεις να κάνεις είναι να δείξεις σεβασμό. Ποτέ δεν εισβάλλεις απρόσκλητος ή με θράσος. Μετά πρέπει να περάσεις χρόνο μαζί τους, να γίνεις μέρος της καθημερινότητάς τους, να σε βλέπουν, να νιώθουν οικεία με την πάροδο του χρόνου. Μέχρι να σου γνέψουν με τον τρόπο τους πως σε αποδέχονται, προσπάθησε να κινείσαι κατά το δυνατόν σαν αόρατος. Γίνε δηλαδή μέρος της ζωής τους. Και να θυμάσαι πως όλες οι στιγμές δεν είναι ίδιες, αλλά και πως το τελευταίο πράγμα που θέλουν αυτοί οι άνθρωποι είναι κάποιον που θα «διαλαλεί» την ιστορία τους.
Αυτός είναι ο τρόπος σου, επομένως...
Είναι ο μόνος τρόπος, θεωρώ. Βρέθηκα με παραγγελία από το National Geo στο Πακιστάν για να «διηγηθώ» τη ζωή μιας γυναίκας κρυμμένης πίσω από μπούργκα. Λοιπόν, είχα βρεθεί εκεί στο ίδιο μέρος πιο παλιά, οπότε κάποιοι με θυμόντουσαν. Στη νέα αποστολή, τα χρειάστηκα, λέω «θα με καθαρίσουν». Όμως ο ίδιος ο σύζυγος της γυναίκας, όταν του το πρότεινα, αντί να με σκοτώσει, είπε «σε θυμάμαι από παλιά, αλλά και σε ξαναβλέπω κάθε μέρα. Μπορείς να το κάνεις...»
Άλλος κανόνας;
Μόνο για μένα μπορώ να μιλήσω. Λοιπόν, δεν πας μόνο μια φορά. Επιστρέφω. Χτίζω μια σχέση. Φωτογράφισα το μακρύ ταξίδι κάποιων στη νέα τους γη, ταξίδεψα μαζί τους για το θέμα. Ποτέ δεν τους ξέχασα, ξαναπήγα στη Γερμανία που βρήκαν άσυλο για να δω πώς πάει η νέα τους ζωή. Έξι μήνες στην Ολλανδία έψαχνα να βρω πρόσβαση για να διαπιστώσω αν όντως οι πρόσφυγες έμεναν σε κανονική φυλακή. Κι έμεινα άλλον έναν χρόνο για να ντοκουμεντάρω σωστά. Δεν σταματώ, είναι μια ιστορία μακράς αφήγησης αυτές οι ζωές, δεν τελειώνουν με ένα «φιλμάρισμα», είναι μια ατελείωτη ιστορία που με ενδιαφέρει...
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι όχι μόνο να μην ταυτιστείς με το «θέμα» σου, αλλά και μετά να αποφορτιστείς από το φορτίο του πόνου ή του ονείρου τους;
Με τίποτα! Γίνονται μέρος της ζωής μου, το πήρα απόφαση. Γι' αυτό και επιστρέφω σ' αυτούς.
Στην Ελλάδα; Πήγες στη Μόρια;
Δυστυχώς μόνο για μία μέρα και σε κακές συνθήκες φωτός, οπότε μου ήταν πολύ δύσκολο και να φωτογραφίσω αλλά και να σπάσω τον πάγο. Όμως έχω φωτογραφίσει πολλούς πρόσφυγες σε άλλα ελληνικά καμπ. Και θα μείνω μερικές εβδομάδες ακόμα, για να ολοκληρώσω κάποια πορτρέτα τους, οικογενειακά και αναμνηστικά, που μετά την εκτύπωση, θα τους τα χαρίσω. Σκέφτηκα πως, αφού εδώ κάνουν μια νέα ζωή βρίσκοντας σπίτι και δουλειά, γιατί να μην είναι αυτοί συμβολικά κάποιοι, χμ, διακοσμητικοί πίνακες(;), εικόνες ελπίδας τέλος πάντων που να συμβολίζουν το ξεκίνημα, αλλά και να γλυκάνουν τα άδεια δωμάτια. Όλα όσα είχαν τα άφησαν πίσω...
Ως πότε θα φωτογραφίζεις με αυτό το τέμπο;
Όσο υπάρχει ασφάλεια, όσο η καλοσύνη δεν χάθηκε και θα είναι το ζητούμενο, αλλά και όσο τα μάτια μου θα είναι γερά. Είμαι παθιασμένος να βοηθώ, όχι μεγαλεπήβολα πράγματα ή κουβέντες του αέρα, αλλά με το μικρό που μπορώ να προσφέρω...
«Δεν ξέρω ποια γρανάζια κινούνται μέσα μας όταν κοιτάμε φωτογραφίες, ειδικά φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως ο Cartier-Bresson, αλλά δεν είναι μόνο η όραση που δουλεύει, ούτε μονάχα η φαντασία»
15°
