Κατερίνα Κοσκινά: «Ο Κυριάκος Μορταράκος άξιζε εδώ και χρόνια τη δική του αναδρομική»

Μία μεγάλη έκθεση του εικαστικού καλλιτέχνη και ομότιμου καθηγητή του ΑΠΘ, Κυριάκου Μορταράκου, σε επιμέλεια της Ιστορικού Τέχνης και Μουσειολόγου Κατερίνας Κοσκινά, εγκαινιάστηκε στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, στο Μεταξουργείο, στις 27 Νοεμβρίου 2025. Η έκθεση, με τίτλο «Αναδρομή», συμπεριλαμβάνει περισσότερα από 150 έργα από όλες τις περιόδους της δουλειάς του καλλιτέχνη —μεταξύ αυτών και οι ενότητες των Κύβων, των Κιβωτών, των Εργοστασίων, των Διαδρομών, των Τραπεζιών και βέβαια των Δωματίων. Παρακολουθεί την εξέλιξή του καλλιτέχνη μέσα στα χρόνια, χωρίς να ακολουθεί πάντα χρονολογική σειρά, ρίχνοντας το βάρος στο προσωπικό ύφος και τη συγκρότηση ενός ημερολογιακού χαρακτήρα συνολικού αφηγήματος.

Ο Κυριάκος Μορταράκος (Αθήνα, 1948), από το 1976 που αποφοίτησε από την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, άρχισε να παρουσιάζει το αινιγματικό, αλλά βιωματικό και σχετικό με τη μνήμη και τον χρόνο έργο του σε σημαντικές γκαλερί της Ελλάδας και του εξωτερικού, όπως τις Νέες Μορφές και τη Ζουμπουλάκη στην Αθήνα και την γκαλερί Ζυγός στην Ουάσιγκτον D.C., στις Η.Π.Α., ενώ παράλληλα ακολούθησε μια καριέρα ως καθηγητής στην Καλών Τεχνών του ΑΠΘ.

Η επιμελήτρια της έκθεσης, Κατερίνα Κοσκινά, μίλησε στην ATHENS VOICE για τη φιλοσοφία της αναδρομικής αυτής παρουσίασης του έργου του Κυριάκου Μορταράκου, τη σημασία τέτοιου είδους πρωτοβουλιών και τις δυσκολίες που κρύβει η επιμέλεια μιας μεγάλης έκθεσης, ούτως ώστε να διατηρεί συνοχή και να έχει και ο πιο ανενημέρωτος θεατής κάτι να κερδίσει βλέποντάς τη.

Κυριάκος Μορταράκος: Η επιμελήτρια της έκθεσης Κατερίνα Κοσκινά μιλάει στην AV  

— Φιλοξενούμενη και στα δύο κτίρια της Πινακοθήκης Δήμου Αθηναίων, η έκθεση του Κυριάκου Μορταράκου περιλαμβάνει πάνω από 150 έργα. Πώς προέκυψε η ιδέα για μια τόσο μεγάλη αναδρομική έκθεση;

Στην περίπτωση του, εντυπωσιακό είναι ότι δεν είχε ήδη γίνει, γιατί πιστεύω ότι ο Κυριάκος Μορταράκος είναι ένας σημαντικός καλλιτέχνης, από τους καλύτερους ζωγράφους της γενιάς του. Χαίρομαι πάντως που έγινε τώρα και την επιμελήθηκα εγώ. Εφόσον πρόκειται για αναδρομική έκθεση, ήταν αυτονόητο ότι θα έπρεπε να συμπεριληφθεί ένας μεγάλος όγκος δουλειάς. Ο Κυριάκος ήδη μετράει ενεργά περίπου πενήντα χρόνια δουλειάς.

Αν και δεν μπορώ να πω με σιγουριά γιατί δεν του είχε γίνει μέχρι τώρα μια αναδρομική, εικάζω ότι εν μέρει οφείλεται στον ίδιο, καθώς, ενώ είναι ένας άνθρωπος ενεργός στον χώρο της Tέχνης, είχε παράλληλα να φέρει σε πέρας και ένα εκπαιδευτικό έργο. Νομίζω πως, ως τακτικός καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από το 2005, δεν έβρισκε τον απαραίτητο χρόνο να ασχοληθεί με μια τόσο απαιτητική έκθεση. Από την άλλη, ίσως είναι και θέμα χαρακτήρα: Είναι άνθρωπος που δεν διεκδικεί κάτι το οποίο γνωρίζει ότι έχει.

— Πότε ήταν η πρώτη φορά που συνεργαστήκατε με τον καλλιτέχνη και πόσον καιρό πήρε από όταν κάνατε τις πρώτες συζητήσεις για τη συγκεκριμένη έκθεση, μέχρι να τη δείτε να παίρνει σάρκα και οστά;

Γνωριζόμαστε με τον Κυριάκο πολλά χρόνια. Έχω συνεργαστεί δύο-τρεις φορές με τη σύζυγό του και επίσης καλλιτέχνιδα, τη Σπυριδούλα Πολίτη. Είχαμε κοινούς φίλους, ειδικότερα την Άννυ Κωστοπούλου, μια γυναίκα που στήριξε για πολλές δεκαετίες με συνέπεια και γενναιοδωρία, προσωπικά και μέσω του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου, την τέχνη και τους καλλιτέχνες. Σε αυτήν χρωστάμε πολλά και ο Κυριάκος και εγώ και θέλαμε να της αφιερώσουμε την έκθεση, μια και δεν είναι πια μαζί μας. Τελικά, αποφασίσαμε να της αφιερώσουμε τον κατάλογο, αν καταφέρουμε ποτέ να τον εκδώσουμε. Για εμάς πάντως, η έκθεση είναι αφιερωμένη σε αυτήν.

Με τον Κυριάκο δεν έτυχε να συνεργαστούμε ως τώρα, παρότι είναι από τους καλλιτέχνες του οποίου τη δουλειά εκτιμώ πολύ. Είναι γεγονός ότι όταν έκλεισε ο κύκλος της διδασκαλίας του στη Θεσσαλονίκη, είχα εγώ βαριές υποχρεώσεις να διεκπεραιώσω. Πριν δυόμιση χρόνια, όταν συνεργαζόμουν με τον Δήμο Αθηναίων, ως Σύμβουλος του τότε Δημάρχου για θέματα Πολιτισμού, πρότεινα να γίνει η αναδρομική. Τότε, ασχολούμουν περισσότερο με ζητήματα στρατηγικού σχεδιασμού, πχ. προγράμματα παρεμβάσεων στην πόλη, όπως αυτό με τις τοιχογραφίες. Δεν επιμελήθηκα παρά δύο-τρεις εκθέσεις, πολύ μικρότερες από αυτήν, που είχαν κυρίως επετειακό ενδιαφέρον.

Κατέθεσα, λοιπόν, αυτήν την πρόταση, θεωρώντας ότι ένας καλλιτέχνης του διαμετρήματος του Κυριάκου Μορταράκου δεν νοείται να μην έχει ακόμη την αναδρομική έκθεση που του αξίζει. Καλλιτέχνες σαν τον Κυριάκο θα έπρεπε να δέχονται προτάσεις, είτε από την Εθνική Πινακοθήκη, είτε από το ΕΜΣΤ, για την παρουσίαση του έργου τους και όχι το αντίστροφο. Εφόσον δεν είχε συμβεί ακόμα κάτι τέτοιο, πήρα εγώ την πρωτοβουλία. Πριν λίγους μήνες, είδα την Πρόεδρο του ΟΠΑΝΔΑ, κυρία Ελένη Ζωντήρου και ρώτησα αν υπήρχε ακόμη ενδιαφέρον για την πραγματοποίησή της. Εκείνη δέχτηκε, οπότε ξεκίνησε η έρευνα, η αναζήτηση πόρων και σταδιακά η προετοιμασία της έκθεσης. Ο χρόνος ήταν περιορισμένος, η δουλειά πολλή και, αν και δεν βρήκαμε τους αναγκαίους πόρους, αποφασίσαμε να μην κάνουμε πίσω.

Έτσι, η ΑΜΚΕ ΠΟΛΙΤΕΣ, μια μικρή μη-κερδοσκοπική εταιρεία που σύστησα με έναν καλό φίλο και συνάδελφο, ανέλαβε την οργάνωση και την παραγωγή, πέραν της δικής μου επιμέλειας. Επειδή επρόκειτο για αναδρομική, χρειαζόμασταν και τους δύο χώρους της Πινακοθήκης, πράγμα δύσκολο, καθώς τα κτίρια διατίθενται αυτόνομα για εκθέσεις και σπανίως είναι διαθέσιμα ταυτόχρονα. Διαθεσιμότητα υπήρχε από τέλη Νοεμβρίου του 2025, μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου του 2026.

— Αυτός ήταν, άρα, και ο λόγος που η Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων ήταν ο καταλληλότερος χώρος για αυτή την έκθεση;

Τα Μουσεία σχεδιάζουν το πρόγραμμά τους για τα επόμενα τουλάχιστον τρία χρόνια. Οι ιδιωτικοί εκθεσιακοί χώροι είναι —εκτός εξαιρέσεων— πιο μικροί, έχουν τον δικό τους προγραμματισμό ή πρέπει να ενοικιαστούν. Από τους ελάχιστους χώρους που προσφέρεται για κάτι τέτοιο, είναι αυτός της Πινακοθήκης Δήμου Αθηναίων. Για εμάς, λοιπόν, ήταν πολύ σημαντική η αποδοχή συνεργασίας από τον Δήμο και η στήριξη του ΟΠΑΝΔΑ.

— Τα έργα που συμπεριλαμβάνονται είναι από διαφορετικές περιόδους. Ποιες είναι αυτές και σε ποιες γκαλερί πρωτο-παρουσιάστηκαν;

Ναι, εφόσον πρόκειται για αναδρομική. Σε ό,τι αφορά τις γκαλερί, ισχύει ό,τι είπα και για τη στάση του Κυριάκου γενικότερα ως καλλιτέχνη. Δεν είναι ένας άνθρωπος που «κυνηγάει». Έχει κάνει πολλές εκθέσεις, τόσο ατομικές όσο και ομαδικές, εντός και εκτός Ελλάδος και υπάρχει μεγάλη διασπορά έργων του σε συλλογές, δημόσιες, εταιρικές, όπως στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, αλλά και ιδιωτικές. Οι γκαλερί με τις οποίες έχει συστηματικά συνεργαστεί ήταν οι Νέες Μορφές, επί των ημερών της Τζούλιας Δημακοπούλου, και όταν πια έκλεισαν ξεκίνησε μια συνεργασία με την γκαλερί Ζουμπουλάκη. Αυτοί υπήρξαν οι σταθεροί συνεργάτες του.

Βεβαίως, αυτό δείχνει κάτι, αφού πρόκειται για δύο από τις παλαιότερες και σημαντικότερες γκαλερί στην Αθήνα. Η συνεργασία του, τόσο στην περίπτωση της Τζούλιας Δημακοπούλου, όσο και της Πέγκυς Ζουμπουλάκη, στηριζόταν σε αλληλοεκτίμηση και αγάπη. Άλλωστε, και οι δύο κυρίες ακολουθούσαν μια συγκεκριμένη πολιτική στήριξης της δουλειάς των καλλιτεχνών που επέλεγαν να δείχνουν και με τους οποίους συνεργάζονταν σταθερά.

Στην έκθεση συγκεντρώσαμε όσα περισσότερα έργα μπορέσαμε, με δεδομένη την περιορισμένη οικονομική μας δυνατότητα. Επιτρέψτε μου εδώ να αναφερθώ στην ομάδα των συνεργατών μου, μικρή μεν, αλλά που πίστεψε πραγματικά στην ιδέα. Η συμβολή της Σπυριδούλας Πολίτη, της Αγγελικής Παπαγιαννοπούλου και της Σοφίας Βλάχου, ήταν καθοριστική. Ασφαλώς, ακόμη πιο σημαντική ήταν η παρουσία του καλλιτέχνη.

Στα δύσκολα, ως γνωστόν, φαίνονται και οι φίλοι. Για εμάς, κάθε βοήθεια, μικρή η μεγάλη, σε είδος ή χρήμα, ήταν περισσότερο από αναγκαία. Γι’ αυτό θέλω να ευχαριστήσω τους χορηγούς μας και τους χορηγούς επικοινωνίας μας, τους δωρητές, τους φίλους και τους συλλέκτες του καλλιτέχνη, τη Φλωρίκα Π. Κυριακοπούλου, τον Κυριάκο Τσιφλάκο, τον Θέμη Σπέη και άλλους που συνέβαλλαν στην υλοποίηση της, προσφέροντας αφιλοκερδώς εργασία.

 Ποια είναι η λογική με την οποία παρουσιάζονται τα έργα; Υπάρχει μια χρονολογική εξέλιξη καθώς προχωράμε από το ένα κτίριο της Πινακοθήκης στο άλλο;

Ο Κυριάκος Μορταράκος ξεκίνησε τις σπουδές του στην Καλών Τεχνών μετά το σχολείο, διέκοψε όμως λόγω στρατού και επέστρεψε ξανά στα 22 του, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, εν μέσω χούντας. Στην έκθεση προσπαθούμε να καλύψουμε αντιπροσωπευτικά όλες τις περιόδους, ξεκινώντας από τα πρωτόλεια, την περίοδο σπουδών του στην ΑΣΚΤ, με καθηγητές τους Μόραλη, Ξυνόπουλο και Βασιλειάδη, και να αναδείξουμε αυτό που τις συνδέει μεταξύ τους.

Η πρώτη αίθουσα της έκθεσης, μπαίνοντας από την Πλατεία Αυδή, ήταν όπως κάθε αρχή και η πιο δύσκολη επιμελητικά. Φανταστείτε ότι το στήσιμο σε αυτήν μου πήρε τον ίδιο χρόνο που χρειάστηκα για όλη την υπόλοιπη έκθεση. Ήθελα από εκεί να φαίνεται ήδη η εξελικτική διαδρομή του καλλιτέχνη και να εισάγεται ο θεατής στη θεώρηση του καλλιτέχνη για τον κόσμο. Να φαίνεται η σημασία που παίζει για εκείνον η ζωγραφική, αφού καταστάλαξε, ωρίμασε και δημιούργησε μια βαθιά στοχαστική, σύνθετη προσωπική γραφή. Τελικά, δημιούργησα στον αριστερό τοίχο μία «πυραμίδα»: Υπάρχει, δηλαδή, μια ανοδική, χωρικά, διαδρομή, όπου, στη μέση του ψηλότερου τοίχου, δεσπόζει μια αυτοπροσωπογραφία του καλλιτέχνη, κατ’ αρχήν για να δηλώνεται η παρουσία του. Αφετέρου, γιατί αυτό το έργο, που δημιουργήθηκε αργότερα, συγκεντρώνει τα περισσότερα εκφραστικά στοιχεία που πρόκειται να χρησιμοποιήσει αργότερα, δημιουργώντας ένα πολύ προσωπικό μορφοπλαστικό αλφάβητο —έναν κώδικα.

Αυτός θα είναι εφεξής το «κλειδί» που θα επιτρέπει την αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στο έργο και τον θεατή, που δεν θα είναι απλά απόλαυσης ή παρατήρησης, αλλά αποκωδικοποίησης, όχι μιας εικόνας, αλλά του ψυχοδιανοητικού φορτίου του καλλιτέχνη, που παροτρύνει και οδηγεί τον θεατή σε δικές τους υπαρξιακές αναζητήσεις και ανάκληση μνήμης. Τότε, με μοχλό τη μνήμη και μια μεθοδολογία που αφαιρεί αντί να προσθέτει πληροφορίες, θεωρώ ότι επιτρέπει την προσέγγιση υπαρξιακών θεμάτων, αναδεικνύει την ιερότητα των απλών αντικειμένων που μας περιτριγυρίζουν και μας ορίζουν ως ανθρώπους, αλλά δεν βλέπουμε πια, θεωρώντας τα απλά εργαλεία ή καταναλωτικά αγαθά.

Ο χρόνος, ως κίνηση προς τα εμπρός ή προς τα πίσω, μέσω της μνήμης, παίζει μεγάλο ρόλο ως μονάδα μέτρησης του προσωπικού και συλλογικού χρόνου. Πολλά μη-ζωγραφικά στοιχεία, όπως τα γράμματα, οι διαγραφές, οι μουτζούρες και οι αριθμοί, αποκτούν ισότιμη αξία με τις ζωγραφικές απεικονίσεις και ποιότητες. Η δουλειά του αποκτά ένα σημειολογικό χαρακτήρα, με φιλοσοφικές και ψυχαναλυτικές προεκτάσεις. Σταδιακά, όλα αυτά γίνονται ένα προσωπικό ημερολόγιο, με ενδείξεις, ημερομηνίες και κειμενική γραφή, ανοικτό σε όλους. Αυτό ξεχωρίζω εγώ, ως κύριο χαρακτηριστικό της δουλειάς του. Ένα έργο που παρουσιάζεται ως ένα ενιαίο αφήγημα, βιωματικό, το οποίο όμως κανείς δεν μπορεί να αποκωδικοποιήσει απόλυτα, διότι δεν παρέχονται οι πληροφορίες, καθώς δεν αυτός ο στόχος.

Κρατώντας το απόλυτα απαραίτητο στην αναπαραστατική του ζωγραφική ή καταλύοντας τα πάντα, επιμένει στην ιερότητα της καθημερινότητας του ανθρώπου, ο οποίος, παρεμπιπτόντως, εμφανίζεται σπανίως ως φιγούρα. Η καθημερινότητα στην οποία συμβολικά παραπέμπει, μέσω των απαραίτητων χώρων ή επίπλων για τη διαβίωσή μας, δεν είναι μόνον αυτό που βλέπουμε, αλλά και αυτό που είμαστε, αφού δρούμε και κινούμαστε από τον εγκέφαλο και το συναίσθημά μας. Ο Μορταράκος φτάνει στο σημείο, κυρίως στην ενότητα «Δωμάτια», να γράφει αντί να ζωγραφίζει. Με αυτόν τον τρόπο προσεγγίζει τον μικρόκοσμο του καθενός μας, που αλληγορικά προσιδιάζει με κύβους, κιβωτούς που διασώζουν και εμπεριέχουν, χώρους περίκλειστους ή με λίγες πιθανότητες διαφυγής, όπως τα δωμάτια. Γι’ αυτό και στο πορτραίτο που αναφέραμε προηγουμένως, που βρίσκεται στην κορυφή της «πυραμίδας», υπάρχει η μορφή του καλλιτέχνη, η υπογραφή του, το ΑΦΜ του (ένας αριθμός που δεν αλλάζει), και στο κεφάλι του, υπάρχει ένα δωμάτιο μόνο με τα απολύτως απαραίτητα, ένα κείμενο και μια ημερομηνία. Θεώρησα, λοιπόν, ότι αυτό το έργο είναι ουσιαστικά το «κλειδί», γιατί όλη η έκθεση διαβάζεται με «κλειδιά».

— Ποιος είναι ο ρόλος των δωματίων στο έργο του Κυριάκου Μορταράκου και πως απεικονίζονται;

Απεικονίζονται παραστατικά ή γραπτά. Τα δωμάτια στους καμβάδες του Κυριάκου Μορταράκου εμφανίζονται μόνο με τα απαραίτητα στοιχεία τους. Επιλέγει συνήθως απλοϊκά δωμάτια, όπως μια κρεβατοκάμαρα με τα βασικά της έπιπλα, όπως το κρεβάτι και τα γύρω από αυτό ή πάνω σε αυτό. Το στρώμα, που τοποθετείται καμιά φορά όρθιο, μοιάζει και με ταφόπλακα. Στο κρεβάτι, άλλωστε, —όπου γεννιόμαστε, πεθαίνουμε, χαιρόμαστε, ερωτευόμαστε— είναι το ανθρώπινο μέτρο. Έπειτα, σε συνδυασμό με μια καρέκλα, ένα τραπέζι, ένα ντουλάπι, μπορούμε να τα αποκαλέσουμε όλα μαζί «σπίτι». Όλα αυτά χωράνε μέσα σε έναν κύβο, είτε κυριολεκτικά, είτε με την έννοια της «κιβωτού» όπως την εννοεί ο Κυριάκος. Αυτό δίνει στον θεατή το έναυσμα να σκεφτεί και δημιουργεί μια διαλεκτική σχέση μεταξύ αυτού και του καλλιτέχνη, που μπορεί να μείνει αφηγηματική ή να γίνει αποκαλυπτική.

Είναι, οπωσδήποτε, μια δουλειά που καλεί τον θεατή να κάνει μια ενδοσκόπηση και να χρησιμοποιήσει τη φαντασία και τη μνήμη του, ή ακόμα και τη λογική και την ευφυία του. Μέσα από μια ημερομηνία, για παράδειγμα (η σημασία της οποίας δεν εξηγείται πουθενά), ή μέσω μιας μυστηριώδους μισοσβησμένης ή δυσανάγνωστης φράσης, που ούτως ή άλλως ο θεατής δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τι συναισθηματικό βάρος μπορεί αυτή να έχει για τον καλλιτέχνη. Αυτά, όμως, τα ερεθίσματα τον οδηγούν στη δική του μνήμη και βίωμα. Το θέμα δεν είναι η περιέργεια που τυχόν δημιουργείται στον θεατή να μάθει σε τι αναφέρεται ο καλλιτέχνης, αλλά η πρόσκληση του να τον κάνει συμμέτοχο, καλώντας τον να συμπληρώσει, να υποθέσει, να φανταστεί ή να απορρίψει κάτι που βλέπει, ενεργοποιώντας τη μνήμη του και το δικό του ψυχοδιανοητικό φορτίο.

— Ο Βαν Γκογκ επιστρέφει συχνά ως αναφορά στο έργο του Κυριάκου Μορταράκου. Ποια είναι η σχέση μεταξύ των δύο καλλιτεχνών;

Ο Βαν Γκογκ, κατ’ αρχήν, είναι ένας καλλιτέχνης που πέρασε από διάφορα κύματα και «πατρίδες». Εξέφρασε τις φοβίες του με το χρώμα και τη γραφή του. Υπέφερε πολύ και οδηγήθηκε στην αυτοκτονία. Ωστόσο, εμείς τον γνωρίζουμε περισσότερο από το έργο της γαλλικής του περιόδου. Δεν είναι ένας καλλιτέχνης ο οποίος αναγνωρίστηκε ιδιαιτέρως όσο ζούσε, αν και έφτασαν να είναι σήμερα τα έργα του μερικά από τα ακριβότερα στον κόσμο. Και αυτός χρησιμοποίησε πολύ το κείμενο. Όχι, όπως ο Μορταράκος, μέσα στους καμβάδες του. Η αλληλογραφία του, όμως, με τον αδερφό του είναι μια παράλληλη, καθημερινή, σχεδόν επαγγελματική ενασχόληση, έξω όμως από το τελάρο, η οποία βοηθάει πολύ στην ανάγνωση των έργων του. Όμως, ξέρουμε και κάτι για αυτόν που αφορούσε την ιδιωτική του ζωή: το δωμάτιό του.

Τι είναι αυτό το δωμάτιο; Όπως και στο έργο του Κυριάκου που αναφέρεται συγκεκριμένα στον πασίγνωστο πίνακα του Βαν Γκογκ, «Υπνοδωμάτιο στην Αρλ» (1888), είναι ένα δωμάτιο που περιέχει μόνο τα απολύτως απαραίτητα: Το κρεβάτι, το κομοδίνο, ένα τραπέζι, μια καρέκλα και ένα ντουλάπι. Στα δωμάτια του Κυριάκου υπάρχει πάντα αυτή η λιτότητα, ενώ συνήθως τα παράθυρα είναι κλειστά. Παράθυρο μπορεί, όμως, να είναι και ένα έργο τέχνης. Συχνά, παίζει με το «τότε» και το «τώρα» («Εδώ είναι ένα παράθυρο») και σιγά-σιγά, σε κάποια έργα εξαλείφονται τα πάντα και μένει μόνο η γραφή («Εδώ ήταν...»). Δεν υπάρχει πια κανένα ανεκδοτολογικό στοιχείο: Ούτε καν κρεβάτι, ούτε καν καρέκλα. Επαναλαμβάνει, λοιπόν, τη φωτογραφία, την αναπαράσταση του δωματίου του Βαν Γκογκ, όμως, όπου υπήρχε ζωγραφική (ένα σκίτσο) δεν διατηρεί το ίδιο, αλλά το αντικαθιστά με μια γραπτή αναφορά («Εδώ ήταν το έργο του —»). Έτσι, στους καμβάδες του Κυριάκου, το ιδιωτικό σύμπαν που απεικονίζεται μέσω της αναφοράς στο δωμάτιο του Βαν Γκογκ είναι, ακριβώς όπως και οι ημερομηνίες ή οι κειμενικές αναφορές, συνδεδεμένο με το σύνολο του έργου του, χάρη σε αυτόν τον ιδιαίτερο μορφοπλαστικό κώδικα που έχει αναπτύξει όλα αυτά τα χρόνια, στην καλλιτεχνική του διαδρομή.

→ Κυριάκος Μορταράκος - Αναδρομή | Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, Μεταξουργείο, Λεωνιδίου και Μυλλέρου Μεταξουργείο, Τ.Κ, 104 36 | Τ. 2105202420 - 2103243023 | Τρίτη έως Σάββατο 11:00-19:00, Κυριακή 10:00-16:00, Δευτέρα κλειστά | Διάρκεια έκθεσης 27 Νοεμβρίου 2025 – 25 Ιανουαρίου 2026

Η ATHENS VOICE είναι χορηγός επικοινωνίας