Αχιλλέας Παπακώστας: Κατασκευάζω μια ονειρική μεταφορά της ζωής μας

Τριάντα έργα εκφράζουν το εικαστικό σύμπαν του Αχιλλέα Παπακώστα και αποτελούν για εκείνον τον ιδανικό τρόπο σύνδεσής του με το κοινό του. Η νέα έκθεση του εικαστικού στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη, με τίτλο «Ιδανική συνθήκη», συνοψίζει τη δουλειά πέντε ετών. Διαφορετικά σε διαστάσεις, άλλα μικρότερης κλίμακας, άλλα μεγαλύτερης, στοχεύουν να μυήσουν τον θεατή στον τρόπο που εργάζεται ο καλλιτέχνης: από τα προσχέδια στο τελικό έργο. Ο Αχιλλέας Παπακώστας μάς μίλησε για τον ρόλο του χρώματος και του φωτός στα έργα αυτά, για τη σημασία της αφαίρεσης, αλλά και για τις θεματικές που τον απασχολούν. 

Η «Ιδανική συνθήκη» του Αχιλλέα Παπακώστα στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη

Γιατί επιλέξατε τον τίτλο «Ιδανική συνθήκη» για την τρέχουσα έκθεσή σας; Πώς ορίζετε την ιδανική συνθήκη; Είναι για σας η τέχνη ιδανική συνθήκη;
Όταν σκέφτομαι τον τίτλο «Ιδανική συνθήκη», στο πίσω μέρος του μυαλού μου βλέπω τη λέξη ισορροπία. Η ισορροπία είναι το προσδοκώμενο. Ισορροπία όσον αφορά τον προσωπικό ζωγραφικό μου κώδικα. Πού τελειώνει η περιγραφή, πού αρχίζει η αφαίρεση. Έχουν ενορχηστρωθεί οι ζωγραφικές αξίες; Πώς έχει οργανωθεί το έργο; Πώς έχω προετοιμάσει τις συνθήκες ώστε να ολοκληρωθεί το έργο; Ταυτόχρονα, θεματικά, κατασκευάζω μια ονειρική μεταφορά της ζωής μας, η οποία κινείται μεταξύ μιας τεχνητής και φυσικής κατάστασης. Ίσως να είναι αναγκαία μια τέτοια μεταφορά ώστε να ισορροπούμε μέσα σε υβριδικές συνθήκες για την ψυχική μας επιβίωση.

Πόσα έργα θα δούμε στην έκθεση και ποιο είναι το κοινό τους στοιχείο;
Θα εκτεθούν γύρω στα τριάντα έργα. Μπορεί να φαίνονται πολλά αλλά τα περισσότερα, γύρω στα είκοσι, είναι μικρών διαστάσεων. Αποφάσισα να δείξω τόσα, γιατί αυτή η δουλεία ξεκίνησε από έργα μικρής κλίμακας. Ήταν ο πιο άμεσος και γρήγορος τρόπος να βλέπω σε μορφή πειραματικού έργου τα προσχέδιά μου, το πώς μπορώ να διορθώνω και να μεταφράζω τις σκέψεις μου σε ζωγραφική εικόνα… Θέλησα να μοιραστώ αυτή τη διαδικασία. Είναι αντιπροσωπευτικά έργα δουλειάς των τελευταίων πέντε χρόνων που πραγματεύονται φανταστικούς χώρους - τοπία με ίχνη ανθρώπινης παρουσίας. Όλα μέσω μιας προσωπικής ζωγραφικής φόρμας, η οποία έχει πολλά στοιχεία αφαίρεσης, συμβόλων και σχημάτων.

Στο κείμενο παρουσίασης της έκθεσης διαβάζουμε: Στα έργα που παρουσιάζονται, το θέμα παύει να υφίσταται ως πρωταγωνιστής. Γίνεται ο μηχανισμός που οργανώνει τα ζωγραφικά μέσα: Ο Αχιλλέας Παπακώστας δεν ζωγραφίζει το θέμα, αλλά χρησιμοποιεί το θέμα για να ζωγραφίσει».

Έχει τύχει πολλές φορές το ίδιο σχέδιο, την ίδια ιδέα να την έχω μεταφράσει χρωματικά με διαφορετικό τρόπο. Τα έργα είναι εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους. Ο τρόπος είναι αυτός που διαφοροποιεί το έργο. Ένα θέμα-κίνητρο με κινητοποιεί, στη συνέχεια παίρνει ζωή μέσω της ζωγραφικής, η οποία πολλές φορές έχει αλλοιώσει την πρωταρχική ιδέα και εντέλει αυτονομείται. Για παράδειγμα η αλλαγή ενός ζωγραφικού στοιχείου αλλοιώνει π.χ. τη σύνθεση, δηλαδή την αφήγηση, την περιγραφή. Εκεί δίνω προτεραιότητα. Πιστεύω πάντα ότι τα ζωγραφικά μέσα αφηγούνται καλύτερα όταν δεν περιγράφουν.

Ποια είναι τα εικαστικά σας μέσα και τα υλικά που αποτυπώνουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα μηνύματα που θέλετε να περάσετε με την τέχνη σας;

Δουλεύω με λάδια σε λινό, με δικιά μου προετοιμασία. Μια επίπονη διαδικασία που σιγά σιγά χάνεται. Όσον αφορά τη ζωγραφική, η ανάγκη μου των τελευταίων χρόνων έχει επικεντρωθεί στο χρώμα. Οι χρωματικές σχέσεις, ο τρόπος παράθεσής τους, η οργάνωση των σχημάτων, η σύνθεση μέσω ρυθμών και αντιστίξεων αναδεικνύουν το θέμα αλλά και το τελικό αισθητικό αποτέλεσμα.

Πώς εμπνέεστε τους τίτλους των έργων σας (π.χ. Περιφρούρηση, Αναμονή, Καταμέτρηση, Συνάντηση); Πρώτα αποφασίζετε το θέμα και έπειτα το αποτυπώνετε ή ακολουθείτε την αντίθετη διαδικασία;

Συνήθως αποφασίζω τον τίτλο στο τέλος. Παλαιότερα δεν μου άρεσαν οι τίτλοι, πίστευα ότι περιόριζαν την ανάγνωση του έργου. Τελευταία η διαδικασία αυτή είναι σαν παιχνίδι. Το έργο μού αποκαλύπτεται σιγά σιγά. Όλα ξεκινάνε από τα προσχέδια, τα οποία διορθώνονται συνέχεια. Μέχρι να τελειώσει το έργο, να αποκαλυφθεί, έχει το ίδιο αλλάξει πολύ — και η εύρεση τίτλου συμμετέχει σ' αυτή την αποκάλυψη.

Μέσω των εικόνων σας, στόχος σας είναι να προσεγγίσετε τη σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους και με τον περιβάλλοντα χώρο τους και να κάνετε τον θεατή σας να σκεφτεί πάνω σε αυτή;

Η ζωγραφική ζει και μεταβάλλεται σύμφωνα με ζωή μας. Όταν προβληματίζομαι πάνω στις χρωματικές σχέσεις δεν είναι λίγες οι φορές που με μεταφέρουν στις ανθρώπινες σχέσεις. Ένα παράδειγμα: δύο χρώματα όταν έρχονται σε επαφή, αναδεικνύονται ή καταστρέφονται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους, ή όταν αναμειγνύονται χάνουν την ενέργεια τους, τι πιο ανθρώπινο! Απ´ την άλλη και η αφήγηση έχει τη δύναμη να προσδιορίζει ανάλογους προβληματισμούς, αλλά προτιμώ να μην αναλώνομαι σε τέτοιες περιγραφές. Προτιμώ να υπονοώ παρά να περιγράφω.

Τι ρόλο έχει το φως στα έργα σας. Και γιατί το ατελιέ σας είναι σκοτεινό;

Δυστυχώς αυτές είναι οι φυσικές συνθήκες του εργαστηρίου και το φως είναι περιορισμένο. Πάντα εδώ δούλευα. Δεν έχω αλλάξει ποτέ χώρο δουλειάς εκτός από τα χρόνια που ζούσα στο Παρίσι. Με δυσκολεύει. Ίσως είναι ο λόγος που αναζητώ το φως μέσα στα έργα, αλλά με τα χρόνια το συνήθισα. Το φως είναι ενέργεια. Ένα έργο σε τροφοδοτεί με ενέργεια μέσω του θέματος αλλά κυρίως μέσω του τρόπου κατασκευής. Ένα κύριο χαρακτηριστικό του τρόπου μου είναι η προσπάθεια προσδιορισμού του φωτός που έχει το κάθε χρώμα, η κάθε απόχρωση και η παράθεσή τους. Ένα έργο χωρίς ενέργεια είναι ανύπαρκτο.

Βλέπουμε πολύ χρώμα στα έργα σας. Ωστόσο, επικρατεί μια ήρεμη συνθήκη, καθώς αποφεύγετε τις αντιθετικές τονικότητες. Είναι χαρακτηριστικό του ζωγραφικού σας στιλ αυτό ή αντιπροσωπεύει αυτή τη σειρά έργων;

Το ύφος της δουλειάς διαμορφώνεται σιγά σιγά. Ωριμάζει όπως ωριμάζουμε και εμείς. Πληροί προσωπικές ανάγκες πολλές φορές με δικιά του πρωτοβουλία. Δεν μπορούμε να το ορίσουμε επακριβώς. Είναι όπως μιλάμε, ένα χαρακτηριστικό κόμπιασμα, το πώς ακουμπάμε, όπως περπατάμε, όπως γράφουμε. Ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας μας. Είμαι απέναντι και το παρακολουθώ σαν έναν ισχυρό οδηγό της δουλειάς μου. Το χρώμα τοποθετείται μέσω αυτής της προσωπικής γλώσσας και μετατρέπεται σε ένα χαρακτηριστικό της δουλειάς μου. Δομικό και αφηγηματικό ταυτόχρονα. Το τελικό αποτέλεσμα της ηρεμίας που μεταφέρεται είναι προσδοκώμενο. Με ικανοποιεί όταν το τελικό αποτέλεσμα μεταφέρει ηρεμία, μια αίσθηση της απελευθέρωσης και ανακουφιστικής γαλήνης.

Υπάρχουν χρωματικοί συνδυασμοί που σας εκφράζουν περισσότερο; Ή η επιλογή της χρωματικής παλέτας εξαρτάται κάθε φορά από το θέμα;

Όταν ξεκινώ ένα έργο το πρώτο που κάνω ασυναίσθητα είναι να ορίσω ένα χρώμα, ένα τόνο. Είναι η βάση του έργου. Απ´ αυτό το χρώμα ξεκινούν και όλοι οι υπόλοιποι συνειρμοί συνδυασμών χρωμάτων. Αυτή η επιλογή όμως συμβαίνει ν´ ανατρέπεται πολλές φορές για χάρη της συλλογικής ισορροπίας. Ένας ζωντανός οργανισμός είναι το έργο, ο οποίος σύμφωνα με τις ανάγκες του μεταβάλλεται. Υπάρχουν χρώματα που αντιπαθώ αλλά βλέπετε η ζωγραφική αποφασίζει. Θα χρησιμοποιήσω ό,τι χρειάζεται προκειμένου να δημιουργηθεί αναγκαία χρωματική σχέση, το αναγκαίο συναίσθημα.

Με ποιον τρόπο χρησιμοποιείτε την αφαίρεση στα έργα σας; Ποια είναι τα όριά σας; Τι θέλετε να επιτύχετε με αυτό;

Η αφαίρεση προσδιορίζεται με βάση τις ανάγκες του ζωγραφικού μου κώδικα. Τίθενται ζητήματα οργάνωσης, ρυθμών βάρους τονικοτήτων, αντιστίξεων και άλλων ζωγραφικών αξιών. Βέβαια όλα αυτά μας έχουν δοθεί από τη παράδοση, δεν ανακαλύπτω τον τροχό. Προσπαθώ να μαθαίνω και να προσαρμόζω στοιχεία στη δουλεία μου ώστε να αποδίδεται η εικόνα μου απλή, καθαρή και με σαφήνεια.

Στην Ελλάδα, στην ΑΣΚΤ, είχατε δάσκαλο τον Τέτση και την Παπασπύρου. Πώς ήταν αυτή η εμπειρία και πώς επέδρασε στο έργο σας; Στη συνέχεια των σπουδών σας στην Ecole des Beaux Arts στο Παρίσι, ποιοι ήταν οι δάσκαλοι που θα θέλατε να μνημονεύσετε και επηρέασαν τη μετέπειτα πορεία σας

Με τον Τέτση η σχολή ήταν πολύ διαφορετική απ´ ότι είναι σήμερα. Μάθαμε να δουλεύουμε και να πειθαρχούμε. Τότε ήρθαν οι πρώτες επιρροές, οι πρώτες παρέες με ζωγράφους και συναδέλφους. Αυτά μας διαμόρφωσαν. Στο Παρίσι ήρθα σε επαφή με σπουδαία έργα παγκόσμιας απήχησης. Διευρύνθηκε το φάσμα της τέχνης που προσέγγιζα και από την ευρωπαϊκή ζωγραφική πέρασα και σ´ άλλες μορφές όπως ή ασιατική ή η λαϊκή τέχνη. Έμαθα να δουλεύω μόνος μου. Με την φαντασία μου και με τις καθημερινές προσλαμβάνουσες να φτιάχνω προσωπικές εικόνες χωρίς να στηρίζομαι στην απεικόνιση της πραγματικότητας… Αυτές ήταν οι βάσεις που εξελίχθηκαν στα σημερινά έργα. Εν τέλει όλα συνδέονται με ένα νήμα πίστης δουλειάς και αναγκαιότητας. Δύσκολο να πεις, εαν πλέον τα ορίζουμε τα πράγματα ή αν μας ορίζουν.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας μετά την έκθεση στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη;

Κάθε έκθεση μάς δίνει την ευκαιρία να κατανοήσουμε τι έχουμε κάνει, να κάνουμε έναν απολογισμό, να γίνουμε οι αυστηρότεροι κριτές μας. Αναθεωρούμε και πετάμε τα περιττά. Προέχει μια επανεκκίνηση με στόχο την αποσαφήνιση του ρόλου μας. Οι εκθέσεις και οι παρουσιάσεις έπονται. Επιλέγω να δείχνω τη δουλεία μου όταν νιώθω ότι έχω να παρουσιάσω κάτι διαφορετικό, κάτι που συμπληρώνει ένα μέρος της προσωπικής μου διαδρομής.

INFO
Γκαλερί Ζουμπουλάκη, έως 6 Δεκεμβρίου

Δείτε περισσότερα για την έκθεση στο city guide της Athens Voice