Γιάννης Μπουτέας και Γιάννης Αδαμάκος στον Πόρο: Μια συνάντηση σύγχρονης τέχνης

Ο πανέμορφος, γραφικός και καταπράσινος Πόρος, το μοναδικό «αρσενικό» νησί της χώρας, με τη διπλή γεωγραφική ταυτότητα (Καλαυρία και Σφαιρία), υπήρξε ανά τους αιώνες λιμάνι πνευματικής καταφυγής και δημιουργίας. Από την αρχαιότητα, όταν το ιερό του Ποσειδώνα λειτουργούσε ως θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της Αμφικτυονίας, έως τη νεότερη ιστορία, με το νησί να ορίζεται –μετά την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας (1827)– προσωρινή έδρα της Αντικυβερνητικής Επιτροπής που ασκούσε την εξουσία μέχρι την άφιξη του Καποδίστρια, ο Πόρος διατηρούσε πάντοτε έναν ρόλο που υπερέβαινε τη γεωγραφική του κλίμακα.

Τον 20ό αιώνα, η Βίλα Γαλήνη –εκείνο το βικτωριανό σπίτι, «κόκκινο Πομπηίας», όπως την περιγράφει ο Σεφέρης– χτισμένη τον 19ο αιώνα από τον Α. Μεταξά, μετατράπηκε σε τόπο συνάντησης και πνευματικού πικνίκ για λογοτέχνες και εικαστικούς. Όχι μόνο για τον Σεφέρη, ο οποίος εκεί «ένιωσε ύστερα από πολλά χρόνια το αίσθημα του στερεού σπιτιού, όχι της προσωρινής κατασκήνωσης…» αλλά και για τον Χένρι Μίλερ, τον Τσαρούχη, τον Μαρκ Σαγκάλ, τον Τζον Κράξτον, τον Λούσιαν Φρόιντ κ.ά.

Οι γραφές τους και οι πίνακές τους δεν αποτύπωσαν μόνο το τοπίο, που θυμίζει κινηματογραφικό σκηνικό, αλλά και την ατμόσφαιρα ενός τόπου που ακουμπά τη θάλασσα με σιωπηλή ποίηση. «Ο Πόρος έχει κάτι από τη Βενετία: κανάλι, επικοινωνία ανάμεσα στα σπίτια με βάρκες, χλιδή, νωχέλεια, αισθησιακός πειρασμός, τόπος για διακεκριμένους διεθνείς ερωμένους…» έγραφε ο Γ. Σεφέρης (Ημερολόγιο, 13/08/1946).

Γιάννης Μπουτέας & Γιάννης Αδαμάκος στον Πόρο

Η γκαλερί Citronne, η οποία στεγάζεται, από το 2006, σ’ ένα υπέροχο κτίριο του 18ου αιώνα στο λιμάνι, και το όνομά της παραπέμπει στο γνωστό λεμονοδάσος αλλά και στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Κ. Πολίτη, συνεχίζει αυτή την παράδοση, προτείνοντας έναν διάλογο ανάμεσα στο παρελθόν και τη σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση. Με την πολυετή συνεργασία της με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων και το Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου, το οποίο φιλοξενεί έργα μέσα στις εγκαταστάσεις του, καθώς και με τις εκθέσεις που πραγματοποιούνται στον ιδιαίτερο χώρο της, αποτελεί έναν σύγχρονο πυρήνα τέχνης, με έντονη σύνδεση με το τοπίο, την ιστορία και τις σύγχρονες διεθνείς τάσεις.

Από τις 13 Ιουνίου, δύο από τους σημαντικότερους Έλληνες εικαστικούς, με μακρά επιτυχημένη πορεία ο καθένας στον χώρο του, ο Γιάννης Μπουτέας και ο Γιάννης Αδαμάκος, ανοίγουν στο νησί έναν ποιητικό διάλογο για την ύλη, τη μνήμη και τον χρόνο. Δύο εικαστικές φωνές που, με διαφορετικά μέσα, συνομιλούν για την παρουσία του ανθρώπου στον χρόνο: όχι μέσα από την αναπαράσταση, αλλά μέσα από το ίχνος και το φως.

Οι «Διαστρωματώσεις - Μεταπλάσεις» του Γιάννη Μπουτέα –εικαστικές εγκαταστάσεις δομημένες πάνω σε ένα ανάπτυγμα barcode, όπου η έννοια της διαχρονίας αποκτά μορφή– συνδιαλέγονται με τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου του Πόρου, δημιουργώντας μια γόνιμη συνάντηση ανάμεσα στην ιστορική μνήμη και τη σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση.

Παράλληλα, ο «Ενδιάμεσος Χώρος» του Γιάννη Αδαμάκου, που ξεδιπλώνεται στον εσωτερικό χώρο και στον μαγευτικό κήπο της γκαλερί Citronne, αποτελείται από δύο ενότητες έργων και μας εισάγει σ’ έναν κόσμο όπου το χρώμα λειτουργεί ως φορέας συγκίνησης· ένα εικαστικό τοπίο που ταλαντώνεται ανάμεσα στο αφηρημένο και το συγκεκριμένο, στο φως και το σκοτάδι, στον αυθορμητισμό και τη γεωμετρία, καθώς επίσης στην καταστροφή και τη δημιουργία.

Και τις δύο εκθέσεις επιμελείται η Τατιάνα Σπινάρη Πολλάλη.

Γιάννης Μπουτέας, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες εικαστικούς

Ο Γιάννης Μπουτέας ξεκίνησε τη διαδρομή του μέσα από τις αντιξοότητες του Εμφυλίου. Από παιδί μάθαινε να παρατηρεί το τυχαίο, να παίζει με τα υλικά και να ενσωματώνει την έκπληξη στο έργο του. Ενστικτωδώς, οδηγήθηκε στις εικόνες που γεννιούνται μέσα από το φως. Όπως θυμάται, μαθητής ακόμη, περπατούσε χιλιόμετρα μέχρι έναν παλιό κινηματογράφο στην Καλαμάτα. Δεν μπορούσε να παρακολουθεί τις ταινίες, αλλά είχε ανακαλύψει ότι τα αποκόμματα των φιλμ που πετιούνταν στον δρόμο γίνονταν μαγικά παράθυρα. Τα κρατούσε στο φως του ήλιου και κοιτούσε τις εικόνες που φανερώνονταν. «Τότε ήταν παιχνίδι. Τώρα, κάνω νοητικά παιχνίδια», λέει.

Η εμμονή με το φως, το ίχνος και την ύλη διατρέχει όλο του το έργο. Από παιδί χάραζε σχήματα στην άμμο, όχι για να δημιουργήσει κάτι εντυπωσιακό, αλλά για να αποτυπώσει ένα ίχνος. «Δεν με ενδιέφερε η τεχνική. Με ενδιέφερε η έννοια του ίχνους», τονίζει. Το φως –ιδίως το φως των σωληνωτών λαμπτήρων– δεν είναι απλώς μέσο, αλλά ενέργεια, χώρος, οπτικοποίηση του άυλου.
Αν και σπούδασε χαρακτική, γρήγορα κατανόησε ότι αυτό που τον ενδιέφερε δεν ήταν η τεχνική αλλά το αποτύπωμα – η πράξη που αφήνει πίσω της ένα ίχνος. Στις εγκαταστάσεις του χρησιμοποιεί ασυνήθιστα και «φτωχά» υλικά – σχοινιά, λαμαρίνες, πλαστελίνη, πέτρες, καουτσούκ, καθρέφτες – συχνά από τον δρόμο. Τα υλικά αυτά δεν τα μεταχειρίζεται βιαστικά· τα αφήνει να «ωριμάσουν» στο εργαστήριο, να του «ψιθυρίσουν» τη στιγμή που θα τους δώσει νέα ζωή, μέσα από την αντιπαράθεσή τους με το φως, τη γεωμετρία και τη μνήμη. Οι κύλινδροι που χρησιμοποιεί παραπέμπουν στους παπύρους της αρχαιότητας, αλλά και στην τυπογραφία – στις πρώτες μορφές αποτύπωσης και μετάδοσης πληροφορίας.

Έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα σε σημαντικές Μπιενάλε, όπως της Βενετίας και του Σάο Πάολο, ενώ έργα του έχουν παρουσιαστεί σε διάλογο με αρχαιολογικούς χώρους, φωτίζοντας τη σχέση παρελθόντος και παρόντος.
Στη συζήτησή μας αποκάλυψε πως η αρχική του πρόθεση ήταν να δημιουργήσει, με καθρέφτες, το σύμβολο της δίεσης στον αρχαιολογικό χώρο του νησιού – μια παρέμβαση φωτός και σύγχρονης γραφής σ’ έναν ιστορικό τόπο. Ο χρόνος δεν επαρκούσε, κι έτσι το σχέδιο παραμένει ανοιχτό για το μέλλον.

«Το να κάνεις μια έκθεση σε Αρχαιολογικό Μουσείο είναι πρόκληση. Αντέδρασα δημιουργώντας ένα δικό μου, άχρονο μουσείο», λέει. Πρόκειται για τη δική του, ιδιότυπη συλλογή, φτιαγμένη από καθημερινά χρηστικά αντικείμενα –ένα θερμόμετρο, ένα ρόπτρο, μια βούρτσα, ένα τηλεχειριστήριο, μια πλαστική σύριγγα– αλλά και από γεωλογικά καρότα, κυλινδρικά δείγματα γης που χρησιμοποιούν οι αρχαιολόγοι. Τα τελευταία βρέθηκαν στην κατοχή του με τρόπο απρόσμενο: όταν πληροφορήθηκε τη λεηλασία κοντέινερ που περιείχαν τέτοιο υλικό, έσπευσε με τη σύζυγό του στο σημείο και συνέλεξαν ό,τι είχε απομείνει. Μια σιωπηλή πράξη διάσωσης του ίχνους και της μνήμης.

Η εγκατάστασή του αναπτύσσεται πάνω σ’ έναν «διάδρομο» γραμμωτού κώδικα (barcode) μήκους 2,5 μέτρων – ένα σύμβολο της ψηφιακής πραγματικότητας, που κυριαρχεί στην εποχή μας. Αντικείμενα του καθημερινού βίου και δείγματα της γης συνυπάρχουν σε ένα πεδίο αντιπαραθέσεων, μορφικών και εννοιολογικών, που ενεργοποιούν το ενδιαφέρον και την έκπληξη του θεατή.
Δίπλα σ’ αυτή την εγκατάσταση, μια δεύτερη, με σωλήνα φωτός που αγκαλιάζεται από μια τεράστια εικόνα ακρίδας. Ο Μπουτέας διηγείται την ιστορία της:

«Ένα βράδυ, στο σπίτι, μπήκε απ’ το παράθυρο μια ακρίδα και κόλλησε στο τζάμι. Τη φωτογράφισα. Τη θυμήθηκα ξανά όταν μου πρότειναν να συμμετάσχω στην έκθεση +ΘΛΙΨΙΣ, στην Μονή των Ουρσουλίνων, στην Τήνο. Δέχτηκα, με την προϋπόθεση ότι δεν θα έκανα έργο για εξωτερικό χώρο, επειδή τότε θα έπρεπε να πάω εκεί, ενώ εγώ ήθελα να το αποφύγω, λόγω ζέστης και ταλαιπωρίας. Μου έστειλαν φωτογραφίες από τους εσωτερικούς χώρους και, μόλις είδα τα μεγάλα τοξωτά παράθυρα με τα βιτρό, σκέφτηκα την ακρίδα. Τύπωσα τη φωτογραφία σε plexiglass 2x2,5 μέτρα και την έστειλα με οδηγίες τοποθέτησης. Το έργο είχε μεγάλη απήχηση».
Στην παρούσα έκθεση, η ίδια εικόνα τυλίγει φωτεινό σωλήνα, σαν έντομο που μαγνητίζεται από το φως. «Οι σφικτήρες στην άκρη δεσμεύουν το φως», σημειώνει. Μια εικόνα ποιητική και απόκοσμη, που φέρει μέσα της την προσωπική μνήμη, την παρατήρηση και το αινιγματικό στοιχείο της φύσης.

Γιάννης Αδαμάκος: ένας από τους πλέον αναγνωρίσιμους εκπροσώπους της στοχαστικής αφαίρεσης στη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική

Το έργο του Γιάννη Αδαμάκου έχει στο επίκεντρο το χρώμα και τις συναισθηματικές του εντάσεις. Μέσα από τις συνθέσεις του, αναζητά διαρκώς μια ισορροπία ανάμεσα στο αφηρημένο και το συγκεκριμένο, ανάμεσα –όπως λέει και ο ίδιος– στην «έκρηξη και την καταλαγή». Με οδηγό την αίσθηση του τυχαίου, ενσωματώνει ανεπιτήδευτα χρωματικές και σχεδιαστικές παρεμβάσεις, αποφεύγοντας κάθε μορφή επιτήδευσης: «Όταν τα έργα μου μοιάζουν επιτηδευμένα, επεμβαίνω, αλλάζοντάς τους την όψη», εξηγεί.

Η ζωγραφική του λειτουργεί με υπαινιγμούς που αφήνουν ανοιχτό χώρο ερμηνείας και προσωπικής εμπλοκής: «Στο ασαφές, ο καθένας προβάλλει τα δικά του συναισθήματα και βιώματα. Ο θεατής έχει χώρο να συμμετέχει και να ολοκληρώνει το έργο αυτός. Και αυτή η ζωγραφική δεν κουράζει ποτέ». Ο Αδαμάκος έχει, όπως παραδέχεται, εμμονή με το φως – το φως, το σκοτάδι και το μεταβατικό στάδιο ανάμεσά τους: τις σκιές. Στον Ενδιάμεσο Χώρο, ορίζεται ένας τόπος αφαίρεσης και σιωπής: το κενό, η απόσταση, το διάστημα, το σύμπαν. Ένας χώρος που, όπως σημειώνει, αντιστέκεται στον πληθωρικό οπτικοακουστικό μας πολιτισμό.

Τη ζωγραφική τη βλέπει ως μια τέχνη που ωριμάζει με τον χρόνο: «Η ζωγραφική είναι η τέχνη των γέρων, όπως λέει και ο Πικάσο. Η άσπρη επιφάνεια θέλει χρόνια για να κατανοηθεί και πολλή δουλειά για να μεταμορφωθεί». Σε έναν κόσμο που κινείται με ταχύτητα και ελαφρότητα, η ζωγραφική του λειτουργεί ως αντίβαρο στην εφήμερη εικόνα, με πίστη στο φως ως θεμελιώδη αξία: «Το φως είναι το αξίωμα της ζωγραφικής».
Ο τόπος στα έργα του δεν λειτουργεί μόνο ως φυσική αναφορά, αλλά ως ψυχική μνήμη – μια μνήμη που απογυμνώνει, απομακρύνει το περιττό και συγκρατεί το ουσιώδες. Έτσι, η ζωγραφική του Γιάννη Αδαμάκου αναδεικνύεται ως μια βαθιά υπαρξιακή πρακτική• ένας στοχασμός για την εικόνα, τη μνήμη και τη συναισθηματική ουσία της ύπαρξης.

Στην έκθεση Ο Ενδιάμεσος Χώρος, ο καλλιτέχνης μάς οδηγεί σ’ ένα ήρεμο, στοχαστικό σύμπαν, όπου η ζωγραφική υπακούει σε μια εσωτερική γεωμετρία. Κάθετοι και οριζόντιοι άξονες χαράζουν έναν νοητό κάνναβο – ένα πλέγμα σιωπής και ρυθμού, όπου η οριζόντια γραμμή αναπαύει, ενώ η κάθετη ανυψώνει. Στην ισορροπία αυτών των αντιθέτων, ο χώρος αποκτά σχεδόν διαλογιστική ποιότητα.
Πλάι σε αυτή τη γεωμετρία της ηρεμίας, αναπτύσσονται κολάζ από χαρτί – σπαράγματα παλαιότερων έργων, που, αντί να σβηστούν, αναγεννιούνται μέσα από την πράξη της καταστροφής. Όπως αφηγείται ο ίδιος, μια μέρα, ενώ ξεκαθάριζε σχέδια και φακέλους στο εργαστήριό του, άρχισε να σκίζει και να πετά στο πάτωμα ό,τι θεωρούσε περιττό, πριν το ρίξει στα σκουπίδια. Κοιτάζοντάς τα όμως καταγής, παρατήρησε πως αυτά τα κομμάτια άρχισαν να σχηματίζουν απρόβλεπτες και έντονες μορφές, σαν να είχαν αποκτήσει δική τους πνοή. Πρόκειται για έργα που ισορροπούν ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, στο τυχαίο και το σχεδιασμένο, στην καταστροφή και τη δημιουργία – εκεί όπου το τέλος γίνεται αρχή.

Ο Γιάννης Αδαμάκος έχει παρουσιάσει τη δουλειά του σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συμμετείχε επίσης στην Πρώτη Μπιενάλε της Αθήνας (Destroy Athens, 2007). Το 2008 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα η μονογραφία Γιάννης Αδαμάκος: Ζωγραφική 1977-2007.

Info

Γιάννης Αδαμάκος - Ο Ενδιάμεσος Χώρος: 14 Ιουνίου – 21 Σεπτεμβρίου 2025
Citronne Gallery – Πόρος

Γιάννης Μπουτέας - Διαστρωματώσεις – Μεταπλάσεις: 13 Ιουνίου – 21 Σεπτεμβρίου 2025.
Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου