Η Μαρίνα Γκενάντιεβα και τα Αέρινα Περάσματα στην γκαλερί Ζουμπουλάκη

Τι εντάσεις και απειλές μπορεί να κρύβει ένα ειδυλλιακό τοπίο της υπαίθρου; Πόσο φορτισμένη και «αιματηρή» δύναται να αποδειχθεί μια ροή από παπαρούνες ή μια «αγκαλιά» λουλούδια; Φυτρώνουν άνθη σε… κρατήρες;

Εστιάζοντας τη ματιά της στον μη-τόπο της Νεκρής Ζώνης στην Κύπρο, στην έκθεσή της με τίτλο «Αέρινα Περάσματα» στην γκαλερί Ζουμπουλάκη η Μαρίνα Γκενάντιεβα διαπραγματεύεται τα όρια και τη διέλευσή τους, ποντάροντας στη δυναμική του διφορούμενου και της αμφισημίας. Γιατί εδώ, σ’ αυτήν την εσχατιά της Ευρώπης με την ταραγμένη ιστορία, η απαγόρευση της διέλευσης των ανθρώπων οδήγησε ακούσια στο να διαμορφωθεί μια «παράδοξη Εδέμ», που υποδέχεται σπάνια είδη ενδημικών και απειλούμενων φυτών και ζώων.

Με τον επτά μηνών Ιάσονα στην αγκαλιά της να χρωματίζει με φως την κουβέντα μας, η 35χρονη απόφοιτος του προπτυχιακού και μεταπτυχιακού τμήματος Εικαστικών Τεχνών της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών μου μίλησε για την πρώτη της ατομική έκθεση στην Ελλάδα, που επιμελείται ο Τάκης Κουμπής. Για την αφετηρία της ενασχόλησής της με την τέχνη καθώς και τα ζητήματα που πραγματεύεται, για την τρέχουσα εικαστική έρευνά της και την εξέλιξή της, για την φύση και τη σημασία του λόγου (των τίτλων) στις δημιουργίες της.

Η Μαρίνα Γκενάντιεβα για την έκθεση «Αέρινα Περάσματα» στην γκαλερί Ζουμπουλάκη και την τέχνη

Ζωγράφιζα από πάρα πολύ μικρή, έκανα κατασκευές, χειροτεχνίες. Η γιαγιά μου ήταν μοδίστρα και μου έμαθε να ράβω και να κεντάω, ενώ και ο πατέρας μου ήταν πολύ καλός στο σχέδιο και μου είχε διδάξει καλλιγραφία –εξ ου και η γραφή στα σχέδια της έκθεσης. Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου ένιωθα ότι η ζωγραφική και το να φτιάχνω πράγματα με τα χέρια μου ήταν ο δρόμος που ήθελα να ακολουθήσω. Κάτι που έγινε πιο ξεκάθαρρο στο λύκειο χάρη στην ενθάρρυνση και την προσέγγιση του καθηγητή εικαστικών.

Το 2019 επισκέφτηκα την Κύπρο για πρώτη φορά εξαιτίας μιας συμμετοχής μου σε ένα πολιτιστικό φεστιβάλ. Έκτοτε, ζω μεταξύ Αθήνας και Κύπρου. Η πρώτη μου επαφή με την Νεκρή Ζώνη ήταν η Πράσινη Γραμμή στη Λευκωσία, η οποία μοιράζει κυριολεκτικά την πρωτεύουσα στη μέση. Εκεί θα δεις στρατιώτες, φυλάκια, οδοφράγματα, γαιόσακους και άλλα πολεμικά αποτυπώματα.

Βγαίνοντας από τη Λευκωσία, προσπάθησα να προσεγγίσω κάποιες περιοχές της Νεκρής Ζώνης που μου κινούσαν το ενδιαφέρον. Εκεί, κάθε τι που θυμίζει τον σύγχρονο πολιτισμό απουσιάζει, αλλά τα ζώα και τα φυτά κατοικούν ανεξαρτήτως ανθρώπινων συμβάσεων και ιστορίας. Αν και εξακολουθεί να υπάρχει έντονος κοινωνικός και γεωπολιτικός αναβρασµός στο νησί, οι δύο αντιµαχόµενες πλευρές δεν µπορούν να αναπτυχθούν σε αυτή τη ζώνη.

Το 2020 τον καιρό του πρώτου εγκλεισμού εγκαταστάθηκα στο Μάμμαρι, ένα από τα ελάχιστα χωριά που βρίσκονται μέσα στη Νεκρή Ζώνη. Κάθε μέρα που έβγαινα έξω, αισθανόμουν σαν οι κανόνες, οι απαγορεύσεις και ο φόβος που έπληττε εκείνη την περίοδο όλο τον υπόλοιπο πλανήτη να απουσίαζαν  από εκεί. Ακούγεται παράδοξο, όμως, ένιωθα ότι ήταν και για μένα ένα καταφύγιο, όπως για τα ζώα και τα πουλιά.

Διέσχιζα χιλιόμετρα με το ποδήλατο κατά μήκος της ή περπατούσα και παρατηρούσα τα φυτά. Κοιτούσα τα πουλιά που περνούσαν ελεύθερα και μου ήταν δύσκολο να κατανοήσω πού ακριβώς βρίσκονταν τα όρια αφού είχα διαπιστώσει ότι δεν υφίσταται υπαρκτή ένδειξη ορίου γραµµής και κατά συνέπεια συνόρου στο έδαφος, αλλά η υποβολή ενός αόρατου ορίου. Με αυτόν τον βιωματικό τρόπο ξεκίνησε όλη αυτή η έρευνα, που τη συνέχισα στο μεταπτυχιακό της ΑΣΚΤ (2020-2022) και στην πορεία κατάλαβα ότι πρόκειται για ένα μεγάλο θεωρητικό ζήτημα.

Η δια ζώσης έρευνα στο πεδίο σε συνδυασμό με τη μελέτη επιστημονικού υλικού, φιλοσοφικών, ιστορικών και λογοτεχνικών συγγραμμάτων, οι προβληματισμοί και τα ερωτήματα που προέκυψαν στο πλαίσιο των σπουδών, μου έδωσαν τις βάσεις για την δημιουργία των έργων που παρουσιάζω και  αντικατοπτρίζονται μέσω της εικαστικής μου προσέγγισης.

Η ενότητα που παρουσιάζω στην έκθεση αφορά την έρευνά μου στην περιοχή της Νεκρής Ζώνης, την  ιστορίας της, την οικολογικής της σημασία και τις συνθήκες που την περιβάλλουν. Προσεγγίζω τις έννοιες του ουδέτερου, του ορίου/συνόρου και της διάστασης του χρόνου, όπου εκεί δεν είναι υποθετικές ή φανταστικές αλλά πραγματικές. Ιστορικά είναι μία ζώνη σύγκρουσης (γραμμή κατάπαυσης του πυρός) αλλά και ένα οικοσύστημα όπου η φυσική συνθήκη υπερβαίνει και υπερτίθεται της κοινωνικής, πολιτικής και νομικής συνθήκης.

Η ναρκοθέτηση του τόπου και κατ’ επέκταση η επέμβαση στη φύση, αποτελεί τη θεμελιώδη συνθήκη  ενός περιβάλλοντος που επικαλείται και προετοιμάζει το χάος. Η παραβίαση της περιοχής ή των «ορίων» (από οποιονδήποτε που δεν έχει την εξουσιοδότηση), εκεί όπου οι ισορροπίες είναι τόσο εύθραυστες, μπορεί να προκαλέσει θερμό επεισόδιο. Η έννοια του χάους εδώ ερμηνεύεται ως εξής: ενώ υπάρχει η αίσθηση της ηρεμίας και της γαλήνης ανά πάσα στιγμή μπορεί να προκληθεί ένοπλη σύρραξη.

Η πρόθεσή μου είναι μέσα από μια ποικιλία μέσων και τεχνικών να αποδώσω με τρυφερότητα και σχολαστική αποτύπωση την άγρια φύση του παράδοξου αυτού χώρου όπου πρωταγωνιστές είναι τα όντα που δεν έχουν φωνή. Η Νεκρή Ζώνη δεν αναπαρίσταται μέσα στον χώρο της γκαλερί αλλά τα έργα λειτουργούν ως εικόνες που βοηθούν κάποιον να φανταστεί αυτή την συνθήκη.

Αυτή η προσέγγιση του θέματος θεωρώ ότι είναι πρωτότυπη και έχει κάποια πράγματα πρωτόγνωρα. Ο χώρος αυτός είναι πολυδιάστατος, όπως και η έννοια της ουδετερότητας. Η φύση αναπτύσσεται και  ζωντανεύει στην Νεκρή Ζώνη, κόντρα στην εποχή της ανθρωπόκαινου όπου, στον υπόλοιπο πλανήτη, καταστρέφεται. Λειτουργεί ως ένα μέσο αποτύπωσης της απουσίας του ανθρώπου, ως χώρος συνύπαρξης άλλων όντων αλλά και ως η προσωρινή επέκταση της ειρήνης –το τέλος του πολέμου.

Οι Οβίδες και οι Νάρκες (γλυπτά από πηλό stoneware με σμάλτο) αναδύονται από το έδαφος στα πόδια του επισκέπτη. Γίνονται ακίνδυνες εικόνες που εμπεριέχουν ωστόσο τη δύναμη του κινδύνου. Ο παρατηρητής είναι στον χώρο της γκαλερί αλλά συγχρόνως βρίσκεται μέσω της ενόρασης σε μια ναρκοθετημένη περιοχή όπου οι σοροί των λουλουδιών στο δάπεδο, υποβάλλουν τον παρελθοντικό χρόνο του θανάτου ενώ οι ριπές από παπαρούνες στον τοίχο, τον θέτουν ενώπιον του παρόντος που δηλώνεται με αιμοσταξίες-πληγές. Ενός παρόντος που διατηρεί ολοζώντανα τα στίγματα της αιματηρής δράσης.

Η Νεκρή Ζώνη στο έργο είναι μια ζωντανή συνθήκη που αναδύεται μέσα από μια ζώσα εικόνα. Πρόκειται για το παράδοξο του νεκρού μη-τόπου που εκφέρεται ως ζωντανός εικονικός χώρος.

Το θεωρητικό ζήτημα που εμπλέκει το θέμα της φύσης με αυτό της εικόνας στο έργο μου σχετίζεται με την οπτική χάραξη της Πράσινης Γραμμής που προηγείται της γεωπολιτικής κατάστασης και το διαχωρισμού των δύο κοινοτήτων. Όπως ο Δαρβίνος προσπάθησε να ερμηνεύσει το δικό του διάγραμμα, έτσι και στην παρούσα περίπτωση πρόκειται για μια προσπάθεια να συνενώσω τις εικόνες της φύσης με τις εικόνες της οπτικής τέχνης ώστε να προκύψει μια ερμηνεία με πολλές προεκτάσεις.

Οι τίτλοι παίζουν ένα ρόλο ενίσχυσης στην κατανόηση σε συνδυασμό με την έννοια του συμβόλου που αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην πρακτική μου.

Τα έργα «Σοροί» παριστάνουν παπαρούνες που βρίσκονται σε μαρασμό και έχουν απομείνει μόνο τα κοτσάνια και οι κάψες τους, από τις οποίες προέρχονται οι σπόροι για την επερχόμενη αναδημιουργία  τους. Η κάθε «Σορός» (από συνθετική οργάντζα και κλωστή, με χειροποίητο κέντημα και ραφή στο χέρι και στη μηχανή), βάσει των χρωμάτων της, βρίσκεται σε διαφορετικό στάδιο φθοράς. Δεν είναι σωροί από λουλούδια, είναι σοροί νεκρών λουλουδιών. Ένα φυτό κομμένο ή/και πεσμένο στο έδαφος προκαλεί θλίψη αλλά ταυτόχρονα αποτελεί θυσιαστική πράξη για αναγέννηση και ελπίδα.

Το σύμβολο-λουλούδι αποκτά σωματικότητα αλλά δεν υποκαθιστά τα νεκρά σώματα ή τα σώματα των αγνοουμένων. Ενεργεί ως συμβολικό υποκατάστατο ενός στρατιώτη που κείτεται νεκρός στο πεδίο της μάχης. Το διφορούμενο που υπάρχει εδώ υφίσταται από το μέγεθος του  έργου που παραπέμπει σε αυτό του ανθρώπινου σώματος και από τα χρώματα των φυτών που θυμίζουν το ύφασμα της παραλλαγής (καμουφλάζ) των στρατιωτικών στολών. Είναι μια αθάνατη σορός, μη αποσυντεθειμένη, φέρει μια πένθιμη ανάμνηση που πάνω της αποτυπώνεται μια ιστορική στιγμή, χωρίς τα κλασικά χαρακτηριστικά ενός έργου τέχνης που αναπαριστά ένα μεγάλο ιστορικά γεγονός.

Οι Κρατήρες-«αγγεία του χρόνου» (εφυαλωμένα κεραμικά, ζωγραφισμένα στο χέρι, καθρέφτης, σίδερο) εξιστορούν μια χρονική επανάληψη καταστροφής της φύσης από εκρήξεις αλλά και τη συνύπαρξη της φύσης με τους αόρατους κινδύνους που την περιβάλλουν. Οι εκρήξεις δημιούργησαν κρατήρες, μια παραμόρφωση του εδάφους από ανθρώπινη παρέμβαση, όπου στην συγκεκριμένη τοποθεσία εξακολουθεί να φυτρώνει ένα ενδημικό λουλούδι, η Tulipa cypria.

Τον τελευταίο καιρό έχω ξεκινήσει να δουλεύω δύο νέες ενότητες που αφορούν την ίδια θεματική αλλά με διαφορετικά μέσα. Η μία αφορά ζωγραφικά έργα σε μεγάλες διαστάσεις που αποτυπώνουν χάρτες της Νεκρής Ζώνης. Περιλαμβάνει χάρτες με μεταναστευτικά πουλιά, ζώα και φυτά, πραγματικά και φανταστικά, ενώ αναφέρεται και σε σημεία μεταναστευτικών ροών.

Μέσω της έρευνάς μου διαπίστωσα ότι υπάρχουν διάφορα είδη ορίων. Τα φυσικά όρια, τα όρια τα οποία δημιουργεί ο άνθρωπος μέσω του συστήματος αλλά και άλλα αόρατα όρια, ψυχολογικά, νοητά και ηθικά. Η προσέγγισή μου δεν είναι ότι θέλω να ξεπεράσω τα όρια, αλλά στο να κατανοήσω και να απολαύσω την διέλευση τους. Σε κάθε αντιμετώπιση ορίου υπάρχει και κάποιο συναίσθημα το οποίο αναλόγως της περίστασης μπορεί να είναι ευφορικό ή δυσφορικό. Έχω αντιληφθεί ότι το σημαντικότερο όριο είναι το πεπερασμένο της ζωής. Σκοπός μου είναι να ερευνώ συνεχώς και να μαθαίνω.

Με ενδιαφέρει πολύ η διάδραση και η ενεργητικότητα της εικόνας. Οι εικόνες δεν είναι στατικές αλλά ενεργούν, προκαλούν τον παρατηρητή να αντιδράσει και, όπως έλεγε ο Ντα Βίντσι, επιχειρούν  να τον «αιχμαλωτίσουν».

Η κουρτίνα “Αέρινα Περάσµατα” (από 1.500.000 γυάλινες χάντρες περασµένες στο χέρι, κλωστή, σίδερο) βασίζεται στον τρόπο που κατανοώ την έννοια του αόρατου ορίου. Το έργο λειτουργεί ως εικόνα που συγκροτείται από γυάλινες χάντρες και ταυτόχρονα ως διαχωριστικό µέσο. Βλέπουµε ένα τοπίο της Νεκρής Ζώνης, αµετάβλητο εδώ και δεκαετίες, και πιο πίσω την οροσειρά του Πενταδάχτυλου, όπου η περατότητα του µατιού ξεπερνά τα όριά της. Ο αέρας που διαπερνά την κουρτίνα, κινεί και µεταβάλλει τις χάντρες, αποσυνθέτει και επανασυγκροτεί το έργο. Η κουρτίνα λειτουργεί ως σκηνικό που προσκαλεί τον παρατηρητή να συµµετάσχει στην εµπειρία του τοπίου. Όσο περισσότερο πλησιάζει τόσο η εικόνα µοιάζει να διασπάται και να διαχέεται. Οι χάντρες τότε θυµίζουν τα αιωρούµενα σωµατίδια που εµφανίζονται συχνά µέσα στην αχλή της ατµόσφαιρας του τοπίου.

Οι αφηγήσεις μου αφορούν κοινωνικούς προβληµατισµούς, προσωπικά βιώµατα, συµβάντα, σύγχρονα περιβάλλοντα και καταστάσεις. Δηµιουργώ έργα µε θέµατα που εστιάζουν στον έντονο κοινωνικό και γεωπολιτικό αναβρασµό. Η καλλιτεχνική μου προσέγγιση βασίζεται στις παρατηρήσεις των νόμων που διέπουν τη φύση. Χρησιμοποιώ διάφορα αφηγηματικά μέσα, εργαλεία και υλικά (ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία και neocraft προσεγγίσεις). Το κοινό χαρακτηριστικό που αντανακλά το σύνολο του έργου μου είναι το στοιχείο της ευθραυστότητας, της ευαισθησίας και του χειροποίητου.

Info:
Μαρίνα Γκενάντιεβα, Αέρινα περάσματα
Γκαλερί Ζουμπουλάκη, πλατεία Κολωνακίου 20, 210 3608278
Διάρκεια έκθεσης: 2 - 20 Απριλίου 2024
Ημέρες & ώρες λειτουργίας: Τρ., Πέμ.-Παρ. 11:00-20:00, Τετ., Σάβ. 11:00-15:00

H ATHENS VOICE είναι χορηγός επικοινωνίας της έκθεσης