4 καλλιτέχνες ερμηνεύουν τη «Μεθοριακότητα» στην γκαλερί CITRONNE

Καλειδοσκοπικοί χώροι στον καμβά, στα όρια του μέσα με το έξω, με φωτεινά παστέλ χρώματα και ιλουζιονιστικά περάσματα. Πολύχρωμα υφαντά, σε δύο και τρεις διαστάσεις, που αγκαλιάζουν με «φροντιστική αυθάδεια» τα λάθη. Ένα φωτόλουστο πέρασμα που σε διακτινίζει σε βυθούς –ή μήπως και ουρανούς;– με εικόνες ρέουσες, ήχους και στίχους. Βουβά στιγμιότυπα, την ώρα που χαράζει, μιας φύσης αινιγματικής που επιμένει να ανασαίνει, να εξελίσσεται και να σε εκπλήσσει σε κάθε της οικεία λεπτομέρεια.

Η έννοια της μετάβασης στην αρχιτεκτονική δομή, τον ρου της ιστορίας, την ενσωμάτωση της παράδοσης καθώς και στο προσωπικό βίωμα βρίσκεται στο επίκεντρο της έκθεσης «Mεθοριακότητα I Liminality» που φιλοξενεί η γκαλερί CITRONNE στο Κολωνάκι. Με αφετηρία την ιδέα της μεθοριακότητας, που πρωτοεισήγαγε ο εθνογράφος και λαογράφος Arnold van Gennep το 1909, η επιμελήτρια Βίκυ Τσίρου αναζητά αυτό το διάστημα τις «τελετουργίες διάβασης» στην πρόσφατη πρακτική της Μάρως Φασουλή, της Μαρίνας Παπαδάκη, της Ναταλίας Παπαδοπούλου και του Γιώργου Γιατρομανωλάκη.

«Σήμερα, στην εποχή της “ρευστής νεωτερικότητας”, παρατηρούμε πως το status quo, ένα ολόκληρο σύστημα αξιών, βρίσκεται σε μια συνθήκη συνεχούς αστάθειας που χαρακτηρίζεται από αλλεπάλληλες μεταβάσεις» επισημαίνει η ίδια. Αναγνωρίζοντας, όπως και ο καλλιτέχνης Do Ho Suh, ότι «έχουμε την τάση να εστιάζουμε συνεχώς στον προορισμό και να ξεχνάμε τους ενδιάμεσους χώρους», συνυφαίνει στα δωμάτια της γκαλερί μια αφήγηση για εκείνο το ενδιάμεσο στάδιο που ενέχει η διαδικασία της διέλευσης.

Πώς αντιλαμβάνονται, όμως, οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες το πέρασμα, τη μετάβαση και τι παρουσιάζουν στην έκθεση; Αναζητήσαμε τις σκέψεις τους για να μπείτε στην έκθεση διαβασμένοι.

«Mεθοριακότητα I Liminality»: Οι Μάρω Φασουλή, Μαρίνα Παπαδάκη, Ναταλία Παπαδοπούλου και Γιώργος Γιατρομανωλάκης μιλούν για τα έργα τους στην γκαλερί CITRONNE

Μάρω Φασουλή

Κατά κάποιο τρόπο συναντάω την έννοια της μετάβασης πολύ συχνά μέσα στη δουλειά μου, όχι με εσκεμμένο τρόπο αλλά ως αντίληψη. Είτε πρόκειται για τις αρχιτεκτονικές δομές που συναντάμε στην παράδοση είτε για την υφαντική και την ανώνυμη λαϊκή καταγωγή της, οι έννοιες της μετάβασης και του ορίου διαμορφώνουν το λεξιλόγιό μου. Η μετάβαση από το εσωτερικό στο εξωτερικό, όπως και το «λάθος» στην υφαντική, συγκροτούν ακραία όρια σε κάθε περίπτωση και διαμορφώνουν ένα σώμα δουλειάς που κινείται σε αυτή την περιοχή.

Τα έργα που παρουσιάζω στην έκθεση Μεθοριακότητα αντλούν από την παράδοση της υφαντικής. Η λειτουργία του υφαντού (textile) ως σταθερός ή φορητός προστατευτικός τοίχος και η αποτροπαϊκή χρήση των σχεδίων λειτουργούν ως προστατευτικοί μηχανισμοί, αμυντικές ασπίδες ή ως εμπόδια σε επικείμενη μετάβαση.

Στα επιτοίχια έργα εστιάζω στη μετρητική διαδικασία και στην ίδια την πρακτική της ύφανσης, αφήνοντας κατά μέρους τη διακοσμητική διάσταση του τελικού αποτελέσματός της. Φανερά στοιχεία –όπως μάλλινα κρόσσια, κοψίματα (οπές), κ.ά.– στην παραδοσιακή υφαντική είναι εγκιβωτισμένα στο υφαντό, αποκρύπτοντας τη διαδικασία παραγωγής τους. Εδώ, τα κομμάτια υφάσματος (κρόσσια) δεν οριοθετούν, αλλά βρίσκονται διάσπαρτα στο έργο, υποδηλώνοντας μια διαδικασία σε εξέλιξη που κάνει ορατά τα δομικά του στοιχεία.

Στα γλυπτά εστιάζω στην έννοια της φιγούρας, σε πλήρη έκταση, και συγκεκριμένα στη δική μου, καθώς το μέγεθός μου καθορίζει και το δικό τους. Τα υλικά μου, νήματα, υφαντά και καλάμια, είναι όλα τους αρκετά χαρακτηρισμένα σε κάθε μορφή λαϊκής τέχνης. 

Μαρίνα Παπαδάκη

Η έννοια της μετάβασης για μένα εμπεριέχει την έννοια του «ενδιάμεσου». Αυτό το ενδιάμεσο μπορεί να εκφράζεται είτε χρονικά, στη σχέση του «τότε» με το «τώρα», είτε χωρικά, μέσα από την εργαλειοποίηση ενός αρχιτεκτονήματος ή με το πώς ερμηνεύουμε τον χώρο, είτε ακόμα και φαντασιακά, στη σχέση ασυνείδητου και πραγματικότητας.

Τα πεδία τα οποία αγγίζει η έννοια της μεθοριακότητας –και κατ’ επέκταση εκείνη της μετάβασης–, έχοντας αποτελέσει διαχρονικά αντικείμενο έρευνας, απαντώνται σε όλο το εύρος της προσωπικής καλλιτεχνικής μου δουλειάς. Όμως, εξετάζονται και οπτικοποιούνται κυρίως μέσα από το πρίσμα της ανθρώπινης και περιβαλλοντικής εκμετάλλευσης. Αυτό, σε συνδυασμό με αναφορές από το παρελθόν και αλληγορικά στοιχεία καταλήγει σε έργα που απεικονίζουν «μεθοριακούς» κόσμους και ισορροπούν μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας.

Στην έκθεση αυτή μου δόθηκε η ευκαιρία να παρουσιάσω ένα μέρος από τα πιο κομβικά έργα της δουλειάς μου, τρεις πίνακες που τιτλοφορούνται Εξημερώσεις Ι &ΙΙ (2023) και Arnica (2022).

Οι Εξημερώσεις Ι &ΙΙ (2023) ολοκληρώθηκαν το καλοκαίρι που μας πέρασε και αποτελούν έργα με έντονα χρώματα που απεικονίζουν ονειρικούς, υβριδικούς χώρους στους οποίους ενυπάρχουν περίεργα πλάσματα μεταξύ ανθρώπου-ζώου, εμπνευσμένα από τον ελληνικό και αιγυπτιακό πολιτισμό. Πρόκειται για πολιτισμούς που πάντα με γοήτευαν για την τελειότητα λειτουργίας των συστημάτων τους, η οποία εναρμόνιζε το φαντασιακό με το ενστικτώδες.

Από την άλλη, στην Arnica (2022) δίνεται έμφαση στις θεραπευτικές - καταπραϋντικές ιδιότητες του γνωστού φυτού ως αλληγορική θεραπεία στην καταπόνηση της εργατικής τάξης. Η εργατική τάξη κάνει την εμφάνιση της στο έργο μέσα από την επαναλαμβανόμενη φιγούρα ενός εργάτη, που βρίσκεται σε πρώτο πλάνο, ενώ πίσω του αιωρούνται κομμάτια από ένα αποδομημένο οικοδόμημα και υπερμεγέθη φυτά που ο αέρας τους παίρνει τα φύλλα. Πρόκειται για ένα έργο που υπογραμμίζει την συνεχή απομύζηση ανθρώπινων και περιβαλλοντικών πόρων στη ρευστή περίοδο που διανύουμε.

Ναταλία Παπαδοπούλου

Η μετάβαση για εμένα εμπεριέχει το παράδοξο της ύπαρξης όπου δύο (ή συνήθως πολλές περισσότερες ταυτόχρονα) αντιθετικές καταστάσεις συνυπάρχουν μέσα στην αλληλό-αυτοαναίρεση τους. Σκέφτομαι τη μετάβαση όταν πέφτω για ύπνο και την φαντάζομαι σαν εκείνη τη απειροελάχιστη στιγμή που ο ύπνος και ο ξύπνιος συναντιούνται, κοιτάζονται στα μάτια και υπόσχονται να μην πουν σε κανέναν τίποτα, ο κόσμος να γυρίσει ανάποδα. Μετά με παίρνει ο ύπνος και ξεχνάω και την πτώση και το άλμα. Η μετάβαση μου φαίνεται σαν μια ισορροπία μεταξύ ελεύθερης πτώσης και πτήσης. Η καθετότητα της μετατόπισης, της ρωγμής, εμπεριέχει την δίοδο και την ποίηση.

«Άλογα Άλογα» λέγεται η οπτικοακουστική εγκατάσταση που παρουσιάζω στο στενό διάδρομο της γκαλερί μετά από πρόσκληση της επιμελήτριας Βίκυς Τσίρου. Ο τίτλος προέρχεται από ένα ποίημα που είχα γράψει στην εφηβική ηλικία που έλεγε: «… Άλογα άλογα σκορπίζω μιας ποίησης τα σάλια» και αναφερόταν στην απουσία της λογικής, του λόγου, στην προσωπική πάλη να περάσει μια λέξη από την κοιλιά στο λαιμό και να βγει σαν λέξη και να έχει κάποιο νόημα. Αλλά και στα αλογάκια που αγαπώ… και στον λύκο. Ήμουν έφηβη και φουριόζα και έγραφα συχνά για την ματαιότητα του λόγου καθώς ταυτόχρονα κρεμόμουν από πάνω του. Αλλά τώρα, συνδυάζοντας τα τότε γραπτά με κάποια τωρινά, κατέληξα να αναρωτιέμαι, όπως ακούγεται στην βιντεοεγκαταση, πού πάω χωρίς φώτα: «Πού πάτε χωρίς φώτα, κυρία μου». Φτιάξαμε τα «Άλογα» μαζί με τον μουσικό Λευτέρη Βολάνη· με εικόνες που φτιάχνω από κοχύλια, τρίχες, σώματα, χρώματα, χνούδια και αχινούς, που περνάνε μέσα από φινιστρίνια καθρέφτες και διαχέονται στον διάδρομο.

Η «Λαλόγλωσση, speaking in tongues» είναι ένα ψηφιακό κολάζ σε μετάξι που ξεπροβάλει στο τέλος της σκουληκότρυπας του διαδρόμου. Μου αρέσει που ακούγεται σαν το όνομα μιας γυναίκας αλλά τη φαντάζομαι και σαν μια γλώσσα σε μέγεθος ανθρώπινου σώματος που κρέμεται από το ταβάνι με πιτσιλιές και χαραγματιές από όλες τις ακατάληπτες γλώσσες. Προσκαλώ τους ανθρώπους να αγγίξουν αυτό το έργο γιατί εμένα με απαλύνει.

Επιπλέον, παρουσιάζω το still image ANAROUSA 7’32’’. Το έργο αναφέρεται στην οπτικουστική εγκατάσταση Αναρούσα με ήχους θέρεμιν από την Ηλέκτρα Σταμπούλου, που έδειξα για πρώτη φορά στο Misc Athens, και απεικονίζει μια γυναίκα η οποία μπαίνει μέσα στο νερό και, αντί να την καταπιεί, η δίνη γίνεται ένα με τα χρώματα. Αναρούσα σημαίνει η ροή προς τα πάνω, δίνη, περιδίνηση, ρουφήχτρα και μεταφορικά νεράιδα του βυθού.

Γιώργος Γιατρομανωλάκης

Η φωτογραφική εργασία The Splitting of the Chrysalis & the Slow Unfolding of the Wings εμπνέεται από τις τελετουργίες διάβασης που σηματοδοτούν στην ανθρωπολογία τα περάσματα από ένα στάδιο της ζωής σε κάποιο άλλο. Η σειρά αυτή ξεκίνησε ενστικτωδώς, έπειτα από μια απρόσμενη επιστροφή στο πατρικό μου σπίτι, το οποίο βρίσκεται σε μια κοιλάδα στους πρόποδες της οροσειράς Ίδη (Ψηλορείτης).

Το ενδιαφέρον μου για την έννοια της μετάβασης γεννήθηκε σταδιακά, μέσα από τη περιπλάνηση, την παρατήρηση και την ταύτιση μου με τους βιολογικούς μεταμορφωτικούς κύκλους της φύσης. Για τέσσερα χρόνια το μέρος αυτό υπήρξε για μένα ένας κλειστός χώρος, ένας μεθοριακός τόπος, που παραλληλίζεται με το κουκούλι της χρυσαλλίδας, όπου όλα είναι ρευστά και το «είναι» βρίσκεται υπό διαμόρφωση, ανάμεσα και μεταξύ, αυτού που έχει γίνει και αυτού που πρόκειται να συμβεί. Συνθήκη που είχε ιαματική επίδραση, φέρνοντάς με σε σύνδεση με τον εαυτό μου.

Στην γκαλερί Citronne παρουσιάζονται πέντε τυπώματα μεγάλων διαστάσεων, τα οποία αποτελούν κομβικά σημεία του έργου και συνοψίζουν τις βασικές αφηγηματικές ενότητες της σειράς. Οι περισσότερες φωτογραφίες έχουν τραβηχτεί με το μεταιχμιακό φως που φέγγει ανάμεσα στην νύχτα και την μέρα. Εκείνες τις ώρες, η συνεχής αλλαγή της έντασης του φωτός δημιουργεί οπτικά μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, σχεδόν παραισθησιακή, καθώς τα πάντα μοιάζουν να βρίσκονται σε κατάσταση μετασχηματισμού. Καθοριστικό ρολό για την διαμόρφωση αυτής της αισθητικής ήταν ο πειραματισμός, κατά την διάρκεια των λήψεων, τόσο με διαφορετικές φωτογραφικές μηχανές όσο και με την χρήση τεχνητού φωτισμού, πολλαπλών φλας και τεχνικών μακράς έκθεσής.

Δείτε περισσότερα για την έκθεση στο City Guide της ATHENS VOICE