Η μουσικότητα της γλυπτικής της Αθηνάς Πολιτοπούλου-Kargsten

Από την αναπαράσταση στην αφαίρεση, από το μάρμαρο, την τερακότα και το ξύλο στις ρητίνες, το ατσάλι και το πλέξιγκλας, η Αθηνά Πολιτοπούλου-Kargsten αφιέρωσε τη σμίλη της στην ανθρώπινη, και ιδιαίτερα τη γυναικεία, φιγούρα σε κίνηση. Αυτή την καλλιτεχνική διαδρομή, που εκτείνεται σε ένα διάστημα έξι και πλέον δεκαετιών, ξετυλίγει η αναδρομική έκθεση με τίτλο «Η Μουσικότητα της Γλυπτικής», που επιμελείται η Ιωάννα Παπαπαύλου.

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 100 του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος από τις 20 Νοεμβρίου θα παρουσιαστούν στην ACG Art Gallery 68 έργα της καλλιτέχνιδας από τις συλλογές του Κολλεγίου, το Μουσείο Βορρέ καθώς και το Τρίμορφο (Ωδή στην άνοιξη) [1984] της Εθνικής Πινακοθήκης.

Αντλώντας αναφορές τόσο από τη μουσική, όσο και από τον χορό, η καλλιτέχνιδα πειραματίζεται με τη φόρμα, το σχήμα και το ύφος μέσα από το σχέδιο και τη γλυπτική. Κεντρικό έργο της έκθεσης, η σύνθεση Μουσικές ακτίνες (1992) είναι εμπνευσμένη από μουσικές παρτιτούρες και όργανα.

Παράλληλα, όμως, θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε 20 έργα από την πλέον χαρακτηριστική ενότητα της δουλειάς της, τα Tρίμορφα. Αντιπαραθέτοντας τρία σκαλιστά στρώματα (φτιαγμένα από μάρμαρο, ξύλο ή πλεξιγκλάς), τα έργα αυτά θέτουν στο επίκεντρο ένα γυναικείο σώμα σε συνεχή ροή, που λικνίζεται στον ρυθμό μιας φανταστικής μουσικής σύνθεσης.

Επιπλέον, θα εκτεθούν πρώιμα έργα σε χαρτί, ύφασμα και ξύλο, η σειρά Μεταμορφώσεις (1989) και τρία γλυπτά των αρχών της δεκαετίας του 1970 από την ενότητα γυναικείων ειδωλίων με στεατοπυγικά χαρακτηριστικά.

Η Αθηνά Πολιτοπούλου-Kargsten και η γλυπτική

Γεννημένη το 1938, η Πολιτοπούλου μεγαλώνει στο Βόλο τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια. Ο σεισμός του 1955 οδηγεί την οικογένειά της να εγκατασταθεί σε ένα αυτοσχέδιο κατάλυμα στην αυλή της γιαγιάς της, που σύντομα διακοσμούν με αναπαραγωγές κλασικών έργων ζωγραφικής. Οι εικόνες κεντρίζουν το ενδιαφέρον της νεαρής Αθηνάς που εκείνη τη χρονιά αποδίδει τον πίνακα Τα κυνηγόσκυλα «με σχέδιο ικανό, που εκφράζει την κατάσταση της προσοχής και της εγρήγορσης των ζώων», σύμφωνα με τον ιστορικό της τέχνης Μεγακλή Ρογκάκο.

Αποφοιτώντας από το Γαλλο-Ελληνικό Σχολείο του Αγίου Ιωσήφ στον Βόλο το 1955, ελπίζει να συνεχίσει τις σπουδές της στο εξωτερικό, κάτι που τελικά γίνεται εφικτό –δεδομένου και του συντηρητικού κύκλου στον οποίο μεγαλώνει– με μια υποτροφία που λαμβάνει από το Αμερικανικό Κολλέγιο Θηλέων «Orlinda Childs Pierce» στο Ελληνικό, χάρη στην υποστήριξη της εκπαιδευτικού Κοραλίας Κροκοδείλου.

Το 1957, λοιπόν, τη βρίσκει στις ΗΠΑ να σπουδάζει εργοθεραπεία στη Νεβάδα και κατόπιν στο Μιλγουόκι. Σ’ αυτή τη δεύτερη σχολή βάζει στο ακαδημαϊκό της πρόγραμμα και μαθήματα γλυπτικής, ζωγραφικής, κεραμικής, υφαντικής και χαρακτικής. Απώτερος στόχος της πλέον είναι η Beaux-Arts στο Παρίσι. Όμως, η γνωριμία και ο γάμος με τον Σουηδό παιδίατρο Σβεν-Όλοφ Κάργκστεν την φέρνει στη Στοκχόλμη, το σπίτι της για τα επόμενα χρόνια και αφετηρία για εκτενέστερη ενασχόληση με τη γλυπτική που τη σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο Τεχνών, Χειροτεχνίας και Design Konstfack (1961-72).

«Αρχικά με έναν πιο παραδοσιακό τρόπο και ακολούθως με γρήγορα σχέδια, προσπάθησα να αιχμαλωτίσω την κίνηση του μοντέλου στον χώρο. Σταδιακά σχηματοποίησα αυτή την κίνηση στα αφηρημένα σχήματα και τις φόρμες που προβάλω στα γλυπτά μου» αναφέρει η ίδια για το «ταξίδι» της στην τέχνη. Πειραματίζεται με διαφορετικά υλικά –τη σκληρή υφή του ξύλου, τη διαφάνεια του παριανού μαρμάρου, το παιχνίδι φωτός και σκιάς του πλέξιγκλας– επιδιώκοντας να τιθασεύει τους περιορισμούς και να εκμεταλλευθεί τη δυναμική τους στη γλυπτική της δημιουργία. «Προσπάθησα μέσα από παραλλαγές στις γραμμές και τα περιγράμματα να δημιουργήσω γεωμετρικές φόρμες εμπνευσμένες συχνά από το γυναικείο σώμα σε κίνηση, τον χορό και τη μουσική» προσθέτει.

«Το εικαστικό έργο της έχει να κάνει με το αρχαία ελληνική έννοια του “κάλλους” –δηλαδή της ομορφιάς, της αρμονίας και της συμμετρίας. Αφορά πάνω απ’ όλα την αισθητική με την κλασική έννοια» σημειώνει ο Ρογκάκος, ο οποίος ως επιμελητής τότε της ACG Art της πρότεινε να δωρίσει έργα της στη συλλογή του Κολλεγίου.

Η Αθηνά Πολιτοπούλου-Kargsten, η κληρονομιά της Ελλάδας και οι σπουδές στη Σουηδία

Στην Αθήνα, αντλώντας έμπνευση από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, χαράσσει σε μια πλάκα μια ομάδα αλόγων να καλπάζουν. Στην Στοκχόλμη δημιουργεί ένα αγαλματίδιο που, με την μετωπική του στάση, παραπέμπει στις αρχαϊκές Κόρες. Το κεφάλι του υπήρξε το πρότυπο για την κατοπινή σειρά Μεταμορφώσεις (1989).

Με την γέννηση των γιων της αποφασίζει να ενισχύσει τις γνώσεις της στην αρχαία ελληνική ιστορία και βρίσκεται να παρακολουθεί μαθήματα κλασικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Οι επισκέψεις της σε εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους στην Πελοπόννησο δεν θα μπορούσαν παρά να επιδράσουν και στην αισθητική της.

Επιστρέφοντας το 1967 στο Konstfack (μία από τις πέντε υποψηφίους που έγιναν δεκτοί με εξετάσεις εκείνη τη χρονιά) δοκιμάζει ποικίλα υλικά –τσιμέντο, ξύλο, ρητίνες. Καρπός αυτής της περιόδου είναι η μεγάλη τσιμεντένια Αφροδίτη (1968), μια αναφορά στο περίφημο αγαλματίδιο του Βίλλεντορφ που χρονολογείται από το 25.000 π.Χ. Καθοριστική αποδεικνύεται εκείνα τα χρόνια η πρακτική του καθηγητή της Fritz Sjostrom να χρησιμοποιεί μοντέλα που κινούνται στον χώρο. Τα γρήγορα σχέδια που κάνει επιχειρώντας να αιχμαλωτίσει την κίνηση θα την οδηγήσουν χρόνια αργότερα στα Τρίμορφα.

Το διάστημα 1972-74 συνεχίζει τις σπουδές της στη Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Καλών Τεχνών και προσπαθεί να βρει το προσωπικό της μονοπάτι έκφρασης δουλεύοντας μόνη στο δικό της εργαστήριο. Η τσιμεντένια Εύα (1972), με τα στεατοπυγικά χαρακτηριστικά που εμπνέεται από τη φιγούρα μιας Κρητικιάς, εκτίθεται έως το 1982 σε πάρκο της πόλης. Παράλληλα με τις ονομαστές μορφές της αρχαίας ελληνικής τέχνης και μυθολογίας, σμιλεύει στον μπρούτζο και το σίδερο με παραστατική διάθεση και τα πορτρέτα των παιδιών της, Γκέοργκ και Ανδρέα.

Η Αθηνά Πολιτοπούλου-Kargsten και ο χορός της αφαίρεσης

Η αγάπη για τη μουσική και τον χορό, από τα νεανικά της κιόλας χρόνια, εγγράφεται εμφανώς και στην εικαστική της κατάθεση. Εμπνέεται από την πρωτοπόρο Σουηδή χορογράφο Birgit Cullberg, θαυμάζει τον Μωρίς Μπεζάρ, καταφέρνει ακόμα και να βρεθεί σε πρόβες του Ballet Bejart de Lausanne για να αποτυπώσει τις εντυπώσεις της σε σκίτσα.

«Η μουσικότητα απαντάται σε κάθε εκδήλωση της ζωής. Ανεξαρτήτως της πηγής, η μουσική, ως κάτι άυλο, είναι η επιτομή της αφαίρεσης. Ακόμα περισσότερο, αγγίζει τα νοούμενα της αφαίρεσης σε αντίθεση με τα φαινόμενα της αναπαράστασης. Αυτή η διάσταση της μουσικής ενέπνευσε την Αθηνά να ασχοληθεί με την αφαίρεση στη γλυπτική, έτσι ώστε τα έργα της να μπορούν φυσικά να συνεπάγονται μια εγγενή μουσικότητα» επισημαίνει ο Μεγακλής Ρογκάκος. «Ως γλύπτρια, γοητεύτηκε από τις επτά έννοιες της μουσικής –ηχόχρωμα, διάρκεια, ύψος, δυναμική, εκφραστικότητα, υφή και δομή. Θεωρώντας ότι αυτές εφαρμόζονται ευρέως στις εικαστικές τέχνες, έθεσε ως στόχο της να τις εντάξει στη γλυπτική της, καθώς απηχούν την πραγματική ζωή».

Οι Τρεις Χάριτες (1958) είναι το πρώτο έργο που προκύπτει από αυτό της το ενδιαφέρον, καθώς αποτυπώνει με ρευστή χειρονομία σε εφυαλωμένο κεραμικό τις τρεις μυθικές θεότητες να στροβιλίζονται σε έναν κυκλικό χορό.

Την περίοδο 1976-1980, σε συνεργασία με τον μαρμαρογλύπτη Παντελή Κυρίτση, η καλλιτέχνις μεταφέρει τα έργα της στο υλικό που μάγεψε τους αρχαίους γλύπτες με την διαφάνεια και την διαύγειά του. Δυο χρόνια αργότερα και για την επόμενη δεκαετία, παράλληλα με το μάρμαρο θα βάλει στα υλικά της και το πλέξιγκλας για τα Τρίμορφα. Ο λόγος για την πλέον αναγνωρίσιμη σειρά συνθέσεών της που αναπαριστούν μέσα από τη γλώσσα της γεωμετρικής αφαίρεσης, σε τρία διαδοχικά στρώματα, μια μορφή σε κίνηση.

«Η πρωτοτυπία αυτής της σειράς έγκειται στο γεγονός ότι τα Τρίμορφα επικαλούνται τον αισθησιασμό της γυναικείας μορφής σε κίνηση τόσο με δυναμισμό όσο και λυρισμό. Οι επιφάνειες με τις καμπύλες και τις ευθείες γραμμές μπορούν να εκτιμηθούν σφαιρικά από όλες τις απόψεις του γλυπτού. Οι ανοιχτοί χώροι μέσα στα σχήματα της φόρμας τονίζουν την προοπτική, ενεργοποιώντας ένα σύνθετο παιχνίδι φωτός και σκιάς» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ρογκάκος στον κατάλογο της έκθεσης.

Βλέποντας τις Ορχηστρίδες της το 1984 στην γκαλερί Ζυγός, η χορεύτρια Καλλιόπη Βενιέρη δημιουργεί μια σύντομη χορογραφία για τρεις χορευτές, σε μουσική του Μπετόβεν. Διόλου τυχαία, λοιπόν, για τα εγκαίνια της έκθεσης το Deree’s Dance Area ετοιμάζει μια χορευτική παράσταση.

Στην καρδιά της έκθεσης, οι Μουσικές ακτίνες σχηματοποιούν με ατσάλι και πλέξιγκλας μια ακόμα αναφορά της από τον κόσμο της μουσικής και της ελληνικής αρχαιότητας: την αιολική άρπα, ένα μουσικό όργανο που ενεργοποιείται από τον αέρα και πρωτοπεριέγραψε ο Αθανάσιος Κίρχνερ (1602-1680) στο βιβλίο του «Musurgia Universalis».

«Η γλύπτρια είδε τις Μουσικές ακτίνες ως έναν κύκλο στον χώρο και τον χρόνο. Ενσωματώνοντας την αρχή και το τέλος, ο κύκλος είναι το αρχετυπικό σύμβολο της ψυχο-πνευματικής ολοκλήρωσης που οδηγεί στην αιώνια αρμονία».

INFO:
ACG Art Gallery, Deree – The American College of Greece, Γραβιάς 6, Αγία Παρασκευή
Εγκαίνια: 20 Νοεμβρίου στις 18:30-22:00
Έως 27 Ιανουαρίου 2024: Πέμπτη & Παρασκευή 15:00-19:00, Σάββατο 12:00-16:00