Εικαστικα

Μάτω Ιωαννίδου, ποιοι είναι οι ήρωες που ζωγραφίζεις;

Στη νέα της έκθεση η γνωστή καλλιτέχνις ασχολείται με την ανθρώπινη κατάσταση με αφετηρία πρόσωπα της αρχαίας τραγωδίας

A.V. Team
6’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

H Μάτω Ιωαννίδου για την έκθεση «Μίμησις πράξεως» στο Ωδείο Αθηνών

«Σε μια εποχή εικονικής πραγματικότητας και ανέπαφων συναλλαγών που ακυρώνουν το βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης με συνέπεια την έξαρση μιας άλογης βίας, η Αντιγόνη, ο Οιδίποδας, ο Ορέστης, η Φαίδρα, η Μήδεια, αυτά τα αρχετυπικά πρόσωπα με παγκόσμια αναγνωρισιμότητα, σάμπως δεν είμαστε εμείς; Οι εσωτερικές συγκρούσεις, η ένταση, οι αποφάσεις, η δράση, οι αντιπαραθέσεις, η λύτρωση-κάθαρση, όλο το “ανθρώπινο” που διακυβεύεται, σκοπός μου είναι να αποδοθεί εικαστικά με έναν τελετουργικό τρόπο» δηλώνει η Μάτω Ιωαννίδου για το νέο σώμα εικαστικής δουλειάς που παρουσιάζει στο Ωδείο Αθηνών.

Με τίτλο «Μίμησις πράξεως», η έκθεση περιλαμβάνει 51 έργα μικτής τεχνικής σε χαρτί ή μουσαμά (2019-2023), εμπνευσμένα από αρχετυπικές προσωπικότητες εμβληματικών έργων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, οι σπουδαστές του οποίου μάλιστα θα παρουσιάσουν ένα θεατρικό δρώμενο (Σάββατο 11/11, 19:30, Πέμπτη 16/11, 20:30, Σάββατο 18/11, 19:30).

«Το θέμα των έργων με πρόσωπα της αρχαίας τραγωδίας μάς παραπέμπει στους αρχαίους μύθους και στα τραγικά κείμενα», σημειώνει η καθηγήτρια της σχολής Ελεάνα Τσίχλη. «Οι σπουδαστές θα προσπαθήσουν να προσεγγίσουν τα τραγικά αρχέτυπα σε μία σκηνική σύνθεση, να ζωντανέψουν τις εικονιζόμενες μορφές, να τους δώσουν κίνηση, σάρκα και λόγο, ώστε να απαντήσουν στο ερώτημα τι είναι ο τραγικός ήρωας σήμερα».

Μάτω Ιωαννίδου - «Μίμησις πράξεως» στο Ωδείο Αθηνών: το έργο της "Οιδίπους"

Η Μάτω Ιωαννίδου για την έκθεση «Μίμησις πράξεως»

O τίτλος της προηγούμενης δουλειάς της, «Η ψυχή και το σώμα», δήλωνε μια απόπειρα να κάνει το σώμα να «μιλήσει». Αφορούσε κυρίως collages découpés γυναικείων σωμάτων σε φύλλο φελλού, βαμμένων κόκκινα, και κατοπτρικά το αποτύπωμά τους στο χαρτί. Και στη νέα αυτή έκθεση, αναγνωρίζει ότι η προσέγγισή της εξακολουθεί να αφορά «τη γλώσσα του σώματος».

«Κάτι που έγινε επιτακτικό όμως αυτή τη φορά ήταν μια γεωμετρική διευθέτηση του χώρου για να υποδεχθεί τις φιγούρες. Ενός μινιμαλιστικού χώρου, άλλοτε με συμβολική σημασία, άλλοτε σαν «σκηνογραφικού» πλαισίου της δράσης των σωμάτων.

Στα τελευταία έργα είναι τα χέρια η αφετηρία όλου του έργου. Όλο αυτό το ψυχικό φορτίο με ενδιέφερε να αποδοθεί με έναν τελετουργικό τρόπο.

Η Αντιγόνη, για παράδειγμα, αντι-δικεί, αντι-στέκεται, αντι-παραβάλει, αντι-τίθεται, αντι-μιλά, άκαμπτη πορεύεται στη μοίρα της. Ο Κρέων ευθυτενής, επιβάλλεται και συγχρόνως εγκλωβίζεται. Η Πηνελόπη αποδέχεται, περιμένει και υποδέχεται. Η Ηλέκτρα πενθεί, πενθεί, πενθεί, σκυφτή. Η Κλυταιμνήστρα επαναστατεί, αγέρωχη, σε κατά πρόσωπο αντιπαράθεση. Η Κασσάνδρα, στον αντίποδα της Κλυταιμνήστρας, παραληρεί με την ενορατική γυναικεία της φύση. Η Ιφιγένεια, άγουρη και αθώα, πέφτει θύμα της πατριαρχικής επιβολής.

Ο Ορέστης οδηγείται στη μητροκτονία (με απασχόλησε πολύ η σκηνή αυτή ως ακραία βίαιη και αποκρουστική), υποφέρει σκυφτός από ενοχές, ελευθερώνεται στη συνέχεια με τα χέρια αιματοβαμμένα αλλά αθώα. Ο Αγαμέμνων είναι μια πανοπλία, απροσπέλαστος, στο ρόλο του στρατηλάτη. Η Μήδεια λαβωμένη ερωμένη και μάνα (τη φιγούρα την πήρα από αιγυπτιακή σαρκοφάγο!) οδηγείται τελικά στο φως. Ο Οιδίπους χτυπιέται από το πεπρωμένο, μάχεται όρθιος και μόνος σε έναν “συμπαντικό” κατακλυσμό. Η Φαίδρα δονείται από κρυφή ερωτική επιθυμία ανάμεσα στο φως και στο έρεβος, ματαιωμένη από το αντικείμενο του πόθου της…

Η ανάγκη να ανατρέξω σε αρχέτυπα έχει μάλλον να κάνει με την αίσθησή μου ότι κινδυνεύουμε σήμερα να ακυρώσουμε το βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης με συνεπακόλουθη μια έξαρση άλογης βίας. Και αυτή είναι και η εικαστική μου ανάγκη. Η κάθαρση από φορεμένα εμπορικά πρότυπα. Να ξαναπιάσουμε τα ανθρώπινα με μια σύγχρονη γλώσσα».

Μάτω Ιωαννίδου, "Αντιγόνη": από την έκθεση "Μίμησις πράξεως" στο Ωδείο Αθηνών

«Μίμησις πράξεως» στο Ωδείο Αθηνών: ο Γιώργος Μυλωνάς για την έκθεση της Μάτως Ιωαννίδου

«Παρακολουθώντας τις μεγάλες τραγωδίες, η Μάτω Ιωαννίδου είδε τον κόσμο σαν ένα σκηνικό θεάτρου όπου “παίζεται” το δράμα του ανθρώπου. Έτσι φαντάστηκε και τα έργα της: κούκλες στο θέατρο του πραγματικού» σημειώνει ο ιστορικός τέχνης και επιμελητής της έκθεσης Γιώργος Μυλωνάς.

Και συνεχίζει: «Η τραγωδία είναι η ποίηση της σύγκρουσης του ανθρώπινου θελήματος με το θεϊκό. Σ’ αυτήν γεννιούνται βαραθρώδη ερωτήματα για την ελευθερία, τη μοίρα, την έννοια του δικαίου, τα όρια της ηθικής. Τα ερωτήματα αυτά δεν επιδέχονται παιδαγωγικές απαντήσεις. Πρόκειται για ακραία όρια της ψυχής, και οδηγούν σε εξέγερση. Δεν υπάρχει τραγωδία χωρίς εξέγερση. Την πορεία του ανθρώπου μέσα στην εξέγερση θα αναπτύξουν οι τρεις μεγάλοι ποιητές της Αθήνας: ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης. Οι ήρωές τους –η Αντιγόνη, η Ηλέκτρα, ο Οιδίπους, ο Ορέστης κ.ά.– δεν έχουν κλείσει την αγωνία τους ακόμη και σήμερα.

Σαν σκύλες ερινύες αυτές οι φωνές καταδιώκουν τη ζωγράφο χωρίς ανάσα. Από τα χρόνια της πανδημίας τούς έδωσε μορφή, χώρο, έγραψε ακόμη και τα λόγια τους στη διάσταση του τελάρου. Μεταγράφοντας τους στίχους των κλασικών ποιητών, είδε πως εκεί βρίσκεται ένα ορυχείο από αλήθειες, προσδιοριστικές για την ερμηνεία του ανθρώπου».

Ο ίδιος πρωτοαντίκρισε τα έργα της Ιωαννίδου ως μορφές που προβάλλουν σαν κεραυνοί μέσα στο σκοτάδι, σαν μια έναρθρη φράση μέσα στο σάλαγο της τρικυμίας. «Αναμφίβολα, στη σπουδή που έκανε στη θεατρολογία, μπορεί κανείς να εντοπίσει το ενδιαφέρον της για την αναπαράσταση της κίνησης, θεματική που συνέχισε να διερευνά στις απεικονίσεις ηθοποιών και χορευτών. Με καθαρά μοντερνιστικές αναγωγές, που απηχούν διδάγματα του Ματίς ή το αδρό αίσθημα της μεγάλης μας χαράκτριας Βάσως Κατράκη, αποδίδει τα σώματα χωρίς φτιασίδια, μόνο με τη δύναμη του χρώματος, συχνά με το περίγραμμα. Όμως, είναι δεμένη με την παράδοση τόσο στη σύλληψη όσο και στην τεχνική: κρατά τον εσωτερικό ρυθμό του κλασικού κόσμου μην έχοντας καμία διάθεση να κρίνει τον θεό και τον κόσμο (θα έλεγα μάλιστα ότι το βλέμμα της σμίλεψε ο χώρος δουλειάς της, το εργαστήριό της στην ποδιά της Ακρόπολης)».

Μάτω Ιωαννίδου, "Φαίδρα"

Η καλλιτέχνις αφιερώνει τα περισσότερα έργα της στην Αντιγόνη, μια ηρωίδα που διαχρονικά κερδίζει τον θαυμασμό του θεατή/αναγνώστη του σοφόκλειου έργου. «Όλοι οι ήρωες της Ιωαννίδου προβάλλουν γενναίοι μέσα στην ήττα τους και όλοι παλεύουν μέσα στη μοναξιά που απαιτεί ο ηρωισμός τους. Στον Αίαντα, ο Σοφοκλής βάζει τον Χορό να περιγράψει τη στάση του ήρωα με έναν όρο που δεν συναντούμε αλλού στην αρχαία ελληνική γραμματεία: Οἰβώτας – κι εννοεί αυτόν που «η καρδιά του βόσκει στη μοναξιά» (στιχ. 614-5 από Ζακλίν ντε Ρομιγί στο Αρχαία Ελληνική Τραγωδία). Αυτός ο όρος, νομίζω, καταυγάζει την απομόνωση και τη δραματική έκφραση στο έργο της δημιουργού» επισημαίνει ο επιμελητής.

«Η Μάτω Ιωαννίδου επιχείρησε να υποτάξει το χυμώδες δραματουργικό σύμπαν σε μια γλώσσα δυνατή που δεν κραυγάζει, στέρεα δομημένη και γεωμετρικά αυστηρή στα μέσα της∙ το καθένα με τη δική του παρουσία και οντότητα κι έπειτα όλα μαζί, τα έργα της λειτουργούν ως μία σύνοψη μιας αυτοελεγμένης, και γι’ αυτό απελευθερωτικής, δραματικότητας του ελάχιστου. Η τέχνη φανερώνει εδώ την παρουσία μια άλλης πράξης που αποτολμά το μέγιστο μέσω της μιας και μόνης εικόνας.

Η τελευταία –και πιο ώριμη νομίζω– δουλειά της ζωγράφου δεν είναι απλώς δημιούργημα της μεγάλων ωρών της ποίησης. Στα μάτια του θεατή ξετυλίγεται κι αυτή ως ένα δρώμενο, μία τελετουργία. Το κοινό που θα έρθει σε επαφή με την ποίηση της ζωγράφου, πρόκειται να γνωρίσει μια Μεγάλη Μεταφράστρια των αρχαίων μορφών και οραμάτων στην εικαστική μας γλώσσα» καταλήγει ο Μυλωνάς.

Ποια είναι η Μάτω Ιωαννίδου

Σπούδασε γαλλική φιλολογία και θεατρολογία (Σορβόννη 1978-1985) και ζωγραφική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού (εργαστήρια R. Plin και J. Betholle, 1981-1985).

Έχει πραγματοποιήσει πολυάριθμες ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής: Τρίτο Μάτι 1988, Αθήνα, Αίθουσα Τέχνης Ναυπλίου 1989, Ναύπλιο, Άδυτο 1990, Αθήνα, Anny Balta, 1994, Θεσσαλονίκη, Γκαλερί 3, 1995, Αθήνα, Artower, 2001, Αθήνα, Astra Γκαλερί, 2003, Adam Gallery, 2006, Αθήνα, Adam Gallery 2008, Αθήνα, Γκαλερί της Έρσης, 2012, Αθήνα, Αγκάθι-Καρτάλος, Αθήνα,2014, Αγκάθι-Καρτάλος, Αθήνα 2017, Καφέ Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Αθήνα, 2017, Depot Gallery, Αθήνα, 2018, Art Appel Gallery, Αθήνα, 2021.

Έχει συνεργασθεί με το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων για την παραγωγή πιστών αντιγράφων ψηφιδωτών στα πωλητήρια των Εθνικών Μουσείων. Επίσης, σε συνεργασία με το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, έχει σχεδιάσει το «Παιχνίδι του Ψηφιδωτού» για παιδιά, που διατίθεται στα πωλητήρια Βυζαντινών Μουσείων.

Από το 1999 έως σήμερα έχει σκηνοθετήσει παραστάσεις θεάτρου δρόμου για παιδιά, βασισμένες σε γνωστά ή πρωτότυπα παραμύθια. Από το 1997 μέχρι και το 2011 ίδρυσε, διηύθυνε και δίδαξε ζωγραφική και ψηφιδωτό στα Εικαστικά Εργαστήρια «Λέσχη».

Info:
Μάτω Ιωαννίδου, «Μίμησις πράξεως»
Ωδείον Αθηνών, Πολυχώρος Ω2
Δευτέρα 6 - Τρίτη 21 Νοεμβρίου 2023
Εγκαίνια: Δευτέρα 6 Νοεμβρίου 2023, 19:00
Ημέρες & ώρες λειτουργίας: Καθημερινά πλην Κυριακής, 13:00-21:00.
Θεατρικό δρώμενο: Σάββατο 11/11, 19:30, Πέμπτη 16/11, 20:30,Σάββατο 18/11, 19:30. Διάρκεια: περίπου μία ώρα.
Η είσοδος στην έκθεση είναι ελεύθερη για το κοινό.

H ATHENS VOICE είναι χορηγός επικοινωνίας της έκθεσης